ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «بەس الەۋمەتتىك باستاما» اتتى ۇندەۋىندەگى تاپسىرماسىنا سايكەس قۇرىلىسى بيىل باستالعان «سارىارقا» ماگيسترالدى گاز قۇبىرى 2,7 ميلليون ادامدى گازبەن قامتىپ, شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ جاڭا وندىرىستەرىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار, ەكولوگيانى جاقسارتىپ, نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ وزىندە زياندى قالدىقتاردىڭ اۋاعا تارالۋىن التى ەسەگە نەمەسە جىلىنا 35 مىڭ تونناعا ازايتادى.
گازدىڭ يگىلىگىن الدىمەن كىم كورەدى؟
وسى جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا قاراي مەملەكەتىمىزدى گازداندىرۋ كورسەتكىشى 49,68 پايىزدى قۇراعان. بيىل مۇنى 50,5 پايىزعا دەيىن جەتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ بولجامىنشا, «سارىارقا» ماگيسترالدى گاز قۇبىرى جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا كەلەسى جىلى قاراعاندى, اقمولا وبلىستارى مەن نۇر-سۇلتان قالاسىندا 142 مىڭ ادام گازبەن قامتىلادى.
ەلوردانى گازداندىرۋ جوباسى ءۇش كەزەڭگە بولىنگەن. گاز تاراتۋ جەلىسىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 957 شاقىرىمدى قۇرايدى. قۇنى – 50,8 ملرد تەڭگە. ءبىرىنشى كەزەڭ 9 ىسكە قوسۋ كەشەنىن قامتيدى. وسىنىڭ ىشىندەگى 1 جانە 2-ىسكە قوسۋ كەشەندەرىنىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاماسى ماقۇلداندى. ال قالعان كەشەندەر بويىنشا قۇجاتتامانىڭ قورىتىندىسى وسى مامىر ايىندا دايىن بولۋى ءتيىس.
ءبىرىنشى كەزەڭدە گاز جەو-1, «وڭتۇستىك-شىعىس» جانە «جەلەزنودوروجنىي» تۇرعىن الاپتارىنا تارتىلادى. بۇل جۇمىسقا بيىل 3,0 ملرد ءبولىندى. وسى قارجى 13,8 شاقىرىمدى قۇرايتىن گاز تاراتۋ جەلىلەرىنىڭ قۇرىلىسىنا جۇمسالادى. العاشقى كەزەڭ جۇمىستارىنىڭ جالپى قۇنى – 26,8 ملرد تەڭگە. ءتيىستى جۇمىستار 2023 جىلى اياقتالىپ, اتالعان تۇرعىن الاپتارعا گاز كەلۋى كەرەك. سول كەزدە زياندى قالدىقتاردىڭ اۋاعا تارالۋى 30 پايىزعا ازايماق. ءبىرىنشى كەزەڭنىڭ گاز تاراتۋ جەلىلەرىنىڭ جالپى ۇزىندىعى – 486,47 شاقىرىم.
ەكىنشى جانە ءۇشىنشى كەزەڭدەردە كوگىلدىر وتىن «شۇبار», «ءوندىرىس», «اگروگورودوك», «پريگورودنىي», «ميچۋرينو», «ينتەرناتسيونالنىي», «كۇيگەنجار», «تەلمان», «پرومىشلەننىي», «Family Village», «Garden Village» تۇرعىن الاپتارىنا تارتىلادى. بۇل كەزەڭدەردىڭ جۇمىستارى 2024-2030 جىلدارى ءجۇرۋى ءتيىس.
نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ 2019-2023 جىلدارعا ارنالعان ىقشامدى قۇرىلىسى جونىندەگى كەشەندى جوسپارىنا سايكەس ەلوردانى گازداندىرۋعا 5 جىلدىق مەرزىمگە 31,5 ملرد تەڭگە (رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن – 13 ملرد, جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن – 18,5 ملرد تەڭگە) قاراستىرىلعان.
نوسەر سۋلارى كارىزى كوبەيەدى
اتالمىش جوسپارعا ساي ەلوردادا نوسەر سۋلارى كارىزدەرىن كوبەيتۋ جوسپارلانىپ وتىر. قازىرگى كەزدە قالاداعى بۇل جۇيە 14 تازالاعىش قۇرىلعىسى مەن 3 سۋ جيناعىش توعاننان, 380 شاقىرىمعا جۋىق ماگيسترالدى كوللەكتوردان تۇرادى. بۇل قۇرىلعىلار 12,9 مىڭ گەكتار اۋماقتان سۋ اعىزادى.
وتكەن جىلى ەلوردادا تاعى ءبىر تازالاعىش قۇرىلعىسىنىڭ قۇرىلىسى قولعا الىنىپ, جەتى سورعى ستانساسى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلدى. سونىمەن قاتار ۇزىندىعى 1,2 شاقىرىمدى قۇرايتىن كوللەكتور سالىنىپ, ءۇش تازالاعىش كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى جالعاستى, ەكى وسىنداي كەشەن سالىنا باستادى.
ال بيىل جەتى تازالاعىش كەشەن مەن ەكى كوللەكتوردىڭ قۇرىلىسى جالعاسادى. بۇعان قوسا, وسى جىلى قالا اۋماعىن سۋ باسۋدان قورعايتىن ەكى جوبا جۇزەگە اسىرىلا باستايدى. ونىڭ العاشقىسى – «جاستار» شاعىن اۋدانى اۋماعىنداعى I-5 نوسەر سۋلارى كارىزىنىڭ تازالاعىش قۇرىلعىسى. مۇنىڭ قۇرىلىسى اقبۇلاق وزەنىنە تازارتىلماعان سۋلاردىڭ قۇيىلۋىن توقتاتىپ, اۋماقتىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىنا وڭ اسەرىن تيگىزەدى. سونىمەن قاتار ا.يمانوۆ, ش.يمانباەۆا, ج.تاشەنوۆ كوشەلەرىن سۋ باسۋدان قورعايدى.
ال «اقبۇلاق» شاعىن اۋدانى ماڭايىنداعى I-4 نوسەر سۋلارى كارىزىنىڭ تازالاعىش قۇرىلعىسى قايتا قۇرىلىپ, داۋىلپاز كوشەسىنەن باستاپ ماگيسترالدى كوللەكتوردىڭ قۇرىلىسى باستالادى. بۇل جۇمىستار ب.مومىشۇلى داڭعىلىن, ناقتىراق ايتقاندا وقۋشىلار سارايى اۋماعىن سۋ باسۋىن الدىن الادى.
نوسەر سۋلارى كارىزىنىڭ جاڭا تازالاعىش قۇرىلعىلارى سالىنىپ, بارى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلگەن سوڭ, قالاداعى سۋ جيناۋ اۋماعى بەس جىل ىشىندە 13 مىڭ گەكتاردان 23 مىڭ گەكتارعا ۇلعايادى. جانە «مولودەجنىي», «اقبۇلاق» شاعىن اۋداندارى مەن «ءوندىرىس» تۇرعىن الابى, ش.قۇدايبەردىۇلى كوشەسى, جارتىلاي «مىڭجىلدىق» اللەياسى مەن «نۇرلى جول» ۆوكزالى, جاڭا اسكەري قالاشىق اۋماقتارىن سۋدان قورعايدى.
كەنتتەر ەلورداعا ساي بولادى
جاقىندا نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمى باقىت سۇلتانوۆ قالا ىرگەسىندەگى ەلدى مەكەندەر استانا مارتەبەسىنە ساي بولىپ, كەنتتەر تۇرعىندارى بارلىق يگىلىكتەردەن شەت قالماۋ كەرەكتىگىن ايتتى. شەتكى ايماقتاردى 2020 جىلعا دەيىنگى ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا دامىتۋ تۇجىرىمداماسىن 5 جىلعا ارنالعان ەلوردانى ورلەتۋدىڭ كەشەندى جوسپارىمەن سايكەستەندىرۋدى تاپسىردى.
رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن شەتكى ايماقتاردى دامىتۋعا ءۇش جىلدىق مەرزىمگە 7,5 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. بۇل قارجى «كوكتال-1» جانە «كوكتال-2», «جەلەزنودوروجنىي», «ءوندىرىس», «يلينكا», «پريگورودنىي», «ۇركەر» سىندى جەتى تۇرعىن الاپتىڭ الەۋمەتتىك جانە ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا باعىتتالادى. اتاپ ايتقاندا, شەتكى ايماقتاردا 13 جوبا جۇزەگە اسىرىلادى. سونىڭ ىشىندە ەكى مەكتەپ, بەس دەنە شىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەنى, 100 ورىنعا ارنالعان جاتاقحانا, ت.ب. حالىققا كەرەك الەۋمەتتىك نىساندار مەن ينجەنەرلىك جەلىلەر, جولدار سالىنادى.
بيىل «قازاەروناۆيگاتسيا» رمك-مەن بىرگە بيۋدجەت قارجىسىنان تىس جالپى قۇنى 4,5 ملرد تەڭگە بولاتىن دەنە شىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەنىن پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانىپ وتىر. تاعى وسىنداي ءتورت سپورتتىق نىساننىڭ قۇرىلىسىنا وسى جىلى 2,7 ملرد تەڭگە ءبولىندى. ولاردى 2021 جىلى تاپسىرۋ جوسپارلاندى.
ەلوردانىڭ ءتورت اۋدانىنا قارايتىن ەلدى مەكەندەردە بيىل بىرقاتار جۇمىستاردى اتقارۋ جوسپارلانىپ وتىر. وتىن-ەنەرگەتيكالىق كەشەنى جانە كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ باسشىسى ەربول تولەۋوۆتىڭ ايتۋىنشا, «يلينكا» تۇرعىن الابىنداعى ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم مەن جولدار قۇرىلىسىنىڭ 2011-2020 جىلداردى قامتيتىن جوباسىنا وتكەن جىلى تۇزەتۋ ەنگىزىلدى. بۇل جوبا جۇزەگە اسىرىلعاندا 10 مىڭنان استام ادام ءتيىستى ينفراقۇرىلىمنىڭ يگىلىگىن كورەدى. قازىر ءۇشىنشى كەزەڭ جۇمىستارى باستالدى. وعان 2,3 ملرد تەڭگە ءبولىندى. سونىڭ ءىشىندە بۇل قارجىعا بيىل تۇرعىن الاپتا 11,4 شاقىرىم جول, 4,3 شاقىرىم كارىز جەلىلەرى, 23 شاقىرىم تروتۋار سالىنادى.
بارشىن, №11, №20-2 كوشەلەرى شەكاراسىنداعى جانە ن.تىلەنديەۆ داڭعىلىنان وڭتۇستىككە قاراي تۇرعىنداردى سۋمەن, كارىز جۇيەسىمەن, ەلەكترەنەرگياسىمەن قامتۋ ءۇشىن قۇرىلىس جۇمىستارى جالعاسىپ جاتىر. بيىل ونى اياقتاۋعا 218 ملن تەڭگە ءبولىندى.
ن.تىلەنديەۆ داڭعىلى بويىنداعى «جەتى جول», «ۇلىتاۋ», «كوكتال-2», «اق تىلەك» تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىن ورتالىقتاندىرىلعان جىلۋمەن قامتۋعا 1,6 ملرد تەڭگە قاراستىرىلدى.
«اگروگورودوك», «جەلەزنودوروجنىي», «ءوندىرىس» تۇرعىن الاپتارىن ەلەكترەنەرگياسى جەلىلەرىن ءجوندەۋگە 5,8 ملرد تەڭگە ءبولىندى. 2017 جىلى باستالعان ءجوندەۋ جۇمىستارى كەلەسى جىلى اياقتالادى.
