استانانىڭ مەرەيتويى قارساڭىندا الەمدىك قالالاردىڭ تىزگىنىن ۇستاعان باسشىلار «جىبەك جولى» قالالار مەرىنىڭ فورۋمىندا باس قوسىپ, ەلوردانىڭ جاسىل ەكونوميكاداعى جانە يننوۆاتسيا سالاسىنداعى دامۋ الەۋەتىن ءسوز ەتىپ, ەلدەر اراسىنداعى ينتەگراتسيالىق بايلانىستاردىڭ ءرولىن ايقىنداپ بەردى. فورۋم اياسىندا استانا اكىمدىگى قۇنى 25 ملرد تەڭگە بولاتىن ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ مەموراندۋمىنا قول قويىپ, ولاردى جۇزەگە اسىرۋعا كەلىستى.
قاتىسۋشىلاردىڭ نازارىن وزىنە اۋدارعان كيبورگ-گينويد سوفيا دا باس قالانى 20 جىلدىعىمەن قۇتتىقتاپ, ەلوردادان العان اسەرىمەن ءبولىستى.
ەلوردانى 2 ملن تۇرعىنعا لايىقتاۋ كەرەك
فورۋمنىڭ ەكىنشى كۇنى استانا قالاسىنىڭ اكىمى اسەت يسەكەشەۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن پلەنارلىق سەسسيادان باستالدى. العى سوزدەن كەيىن قالا باسشىسى استانانىڭ جيىرما جىلدا جەتكەن جەتىستىكتەرىنە توقتالدى.
– ەلوردالىقتاردىڭ سانى 1 ميلليونعا جەتىپ, قالا اۋماعى 3 ەسەگە كەڭەيدى. ينۆەستيتسيا كولەمى 2,9 ملرد دوللارعا تەڭەسىپ, ونىڭ 90 پايىزى ەلورداعا قىزىعۋشىلىقپەن قارايتىن شەتەلدىك كاسىپكەرلەردىڭ ۇلەسىنە ءتيدى. قالا ەكونوميكاسىن تىرەپ تۇرعان دىڭگەك – كىشى جانە ورتا بيزنەس وندىرەتىن ءونىمنىڭ كولەمى 4,3 ترلن تەڭگە كولەمىندە, – دەپ دەرەكتەرمەن سويلەدى اكىم.
اسەت يسەكەشەۆ استانا «ءمىنسىز قالا» بولۋ ءۇشىن قانداي تالاپتارعا ساي بولۋ كەرەكتىگىن ايتىپ بەردى. «ينفراقۇرىلىمدى دامىتىپ, قالانى ساپالى باسقارۋ, جاھاندىق ەكونوميكاعا قوسىلۋ, دارىندى ازاماتتارعا تارتىمدى بولۋ جانە يننوۆاتسيانىڭ ۇزدىكسىز دامۋىنا جاعداي جاسايتىن ەكوجۇيە قۇرۋ – ءبارى قالانىڭ «ءمىنسىز» كەلبەتىن قالىپتاستىرادى» دەگەن ول جاھاندىق قالا الدىندا قويىلعان 10 مىندەتتى ءتىزىپ شىقتى. – قولجەتىمدى باسپانا, قاۋىپسىز جانە تۇراقتى كولىك جۇيەسى, تۇراقتى ۋربانيزاتسيا, تابيعي جانە مادەني ەسكەرتكىشتەر, تۇرعىنداردى قورعاۋ, اۋا ساپاسى, جاسىل ايماقتار, شەت ايماقسىز شاھار, كليماتتىڭ وزگەرۋىنە اسەردى ازايتۋ جانە جاسىل قۇرىلىس. مىنە, بۇل مىندەتتەر بۇۇ ۇسىنعان قالالاردىڭ تۇراقتى دامۋ جوسپارىندا جازىلعان. بۇل ماقساتتا ءبىز «20 ناقتى قادام» باعدارلاماسىن ۇستانامىز, – دەپ ەلوردانىڭ دامۋ باعدارىن ايقىندادى.
قالا باسشىلىعى ۋربانيزاتسيانىڭ قارقىن الىپ جاتقان شاعىندا, بۇگىننەن باستاپ ەلوردانى 2 ملن تۇرعىنعا لايىقتاپ, قاجەتتى ينفراقۇرىلىمدى دايىنداپ قويۋ كەرەكتىگىن مالىمدەدى. وسى ورايدا, 2019 جىلى استانادا «اقىلدى» قالانىڭ قاڭقاسى قالىپتاسادى.
سينگاپۋر مەكتەبى, بوياۋ جاساۋ زاۋىتى سالىنادى
بىرەر ۇزىلىستەن سوڭ ءىرى شەتەلدىك كومپانيالار مەن اكىمدىككە قاراستى باسقارمالار مەن ەلىمىزدىڭ ءتۇرلى مەكەمەلەرى ءوزارا ىنتىماقتاستىققا ۋاعدالاستى. جالپى سوماسى 25 ملرد تەڭگەلىك 14 قۇجاتقا قوي قويىلدى. كەلىسسوزدەر ۇستەلىنە العاش بولىپ ەلوردا اكىمى اسەت يسەكەشەۆ پەن شىمكەنت قالاسىنىڭ اكىمى عابيدوللا ءابدىراحيموۆ وتىردى. ولار رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار استانا مەن شىمكەنت قالالارىنىڭ جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارى اراسىندا ءوزارا ءتيىمدى سەرىكتەستىكتى ورناتىپ, قارىم-قاتىناستى دامىتۋعا كەلىستى. اسەت يسەكەشەۆ جاقىندا عانا مەگاپوليس قاتارىنا قوسىلعان شىمكەنت ەلوردامەن قاتار الەمدىك ترەندتەرگە ىلەسۋ كەرەكتىگىن ايتتى.
قالالىق اكىمدىك حالىقارالىق جاسىل تەحنولوگيالار ءجانە ينۆەستيتسيالىق جوبالار ورتالىعىنىڭ باسشىسى ءراپىل جوشىباەۆپەن ەلوردادا جاسىل تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ تۋرالى ءوزارا ىنتىماقتاستىق جاسادى.
استانادا ەكى جىل ىشىندە سينگاپۋرلىق ۇلگىدەگى زاماناۋي مەكتەپ كامپۋسى سالىنادى. قۇنى 14,65 ملرد تەڭگە قۇرايتىن جوبانى قالالىق ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ باسقارماسى, ءبىلىم بەرۋ باسقارماسى مەن «Singapore International School Kazakhstan» كومپانياسى اراسىنداعى مەموراندۋم اياسىندا جۇزەگە اسىرادى. ينۆەستورلاردىڭ قارجىسىنا سالىناتىن مەكتەپ 1200 بالاعا ارنالعان.
سونداي-اق, ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى الىشەر ابدىقادىروۆ «ۆمپ استانا زاۋىتى» جشس ديرەكتورى مارات يسقاليەۆپەن استانادا لاك جانە بوياۋ ونىمدەرىن شىعاراتىن زاۋىتتى سالۋ جونىندە كەلىسىمگە كەلدى. بۇل وندىرىستىك بوياۋ ونىمدەرى ماتەريالداردى توتىعۋ مەن جانۋدان قورعاپ, وعان جۇمسالاتىن شىعىن كولەمىن ازايتادى. ال ءدال وسى باسقارمانىڭ «ەرەيمەنتاۋ اقباس» كومپانياسىمەن كەلىسىمى جوعارى تەحنولوگيالى ەت كومبيناتى مەن كونديتەرلىك فابريكانىڭ قۇرىلىسىن باستاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ول دەگەنىمىز – ەلوردا جىلىنا 5000 توننا ەت ءونىمىن جانە 3500 توننا كونديتەرلىك تاعامداردى دايىنداۋعا الەۋەتى جەتەدى دەگەن ءسوز. بۇل ءوز كەزەگىندە استانانىڭ ازىق-تۇلىك بەلدەۋىن نىعايتىپ, ەلىمىزدىڭ مال شارۋاشىلىعىنىڭ ەكسپورتقا شىعۋىنا جاعداي جاسايدى.
«جىبەك جولى» حالىقارالىق ساۋدا پالاتاسى مەن G-Global حالىقارالىق حاتشىلىعى ساۋدا-ساتتىقتى نىعايتۋ, «اstana invest» ينۆەستيتسيانى دامىتۋدىڭ قالالىق ورتالىعى مەن سارىارقا اۋدانىنىڭ اكىمدىگى اراسىندا قالانى كوركەيتۋ, «استانا تەحنوپوليس» اەا جانە «گراجدانين» جشس «اشىق قالا» اقپاراتتىق جۇيەنى جۇزەگە اسىرۋ جونىندە مەموراندۋمعا قوي قويدى.
«استانا تەحنوپوليس» اەا جانە «Open Technologies Group» كومپانياسى باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋدى تەحنولوگياسىن جاساۋ جونىندە ءوزارا ءتۇسىنىستىك تۋرالى مامىلەگە كەلدى.
ەلوردادا تۇرعىزىلاتىن ساندىك مەتالل بۇيىمدارىن شىعاراتىن زاۋىت – «اstana Invest» ورتالىعى مەن «Almet-Qazaqhstan» كومپانياسىنىڭ بىرىككەن جوباسى بولماق. ال قالادا اۆتوكولىكتەردى وڭدەۋ بويىنشا لوگيستيكالىق تەرمينالدى سالۋعا «اstana Invest» جانە «Vehicle Processing Astana» كومپانيالارى كۇش سالماق. تەكستيل ونىمدەرىن قايتا وڭدەۋ جوباسىنا رەسەيلىك «Cotton Way» كومپانياسى اتسالىسادى. تەحنوپارك ايماعىندا كينوستۋديا قۇرۋدى «V.S.E.E. (Enterprise)» مەكەمەسى قولعا الادى. ايتا كەتەيىك, مۇنىڭ بارلىعى «Astana Invest» كومپانياسىنىڭ كومەگىمەن جۇزەگە اسپاق.
Microread گەنەتيكالىق زەرتحاناسى اشىلادى
مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا جاساعان ساپارى كەزىندە ەلىمىزدە گەنەتيكالىق زەرتحانا قۇرۋ جاعى قاراستىرىلىپ, قىتايلىق ينۆەستورلارمەن كەلىسىم جاسالعان بولاتىن. «Global Silk Road» قالا مەرلەرىنىڭ فورۋمىندا سول قىتايلىق ينۆەستورلارمەن تىلدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
ينۆەستورلار نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە زەرتحانانى سالۋ ءۇشىن 3 ملن دوللار قارجى قۇيماق. ال ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعى ءوز كەزەگىندە كەڭسەلىك ءۇي-جايلاردى, زەرتتەۋ جۇرگىزەتىن عالىمداردى قامتاماسىز ەتەدى. Microread Kazakhstan دەگەن اتاۋعا يە لابوراتوريا گەنەتيكالىق زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن اينالىسىپ, جۇرەك-قان تامىر اۋرۋلاردىڭ, ونكولوگيالىق دەرتتىڭ الدىن الۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرادى. Microread Kazakhstan كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورى ەرنازار راشاتبەكۇلىنىڭ ايتۋىنشا, باستاپقى كەزدە قىتاي عالىمدارى كەلىپ, تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ بارىسىن وتاندىق ماماندارعا تۇسىندىرەدى. «باس كەڭسەسى پەكيندە ورنالاسقان Microread كومپانياسى – گەنەتيكامەن اينالىساتىن ءىرى ورتالىقتاردىڭ ءبىرى. 2016 جىلى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە بارىپ, دنق زەرتحاناسى جايلى ۇسىنىس ايتتىق. كەرەك قۇرال-جابدىقتاردى تاسىمالداپ اكەلگەننەن كەيىن, زەرتحانا جۇمىسىن باستاپ كەتەدى. اشىلۋ سالتاناتىن قىركۇيەك ايىنا بەلگىلەپ وتىرمىز» دەيدى كومپانيانىڭ ەلىمىزدەگى وكىلى.
– استانا اكىمدىگىنىڭ شاقىرۋىمەن Global Silk Road فورۋمىنا كەلدىك. قازىر نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىمەن بىرىگىپ جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. ماقساتىمىز – 3 ملن دوللار قارجىلاي ينۆەستيتسيا سالىپ, گەنەتيكالىق زەرتحانا قۇرۋ. بۇل ينۆەستيتسيا كولەمى بولاشاقتا ۇلعايۋى مۇمكىن. قىتايدا مەديتسينا سالاسىندا جۇمىس ىستەگەندىكتەن, بىزبەن بىرگە مەديتسينالىق قۇرىلعىلاردى شىعاراتىن زاۋىتتاردىڭ باسشىلارى كەلدى. قازاقستاندا زەرتتەۋ جۇمىسىندا قولدانىلاتىن قۇرال-جابدىقتار امەريكا, ەۋروپا ەلدەرىندە جاسالعان. ماسەلەن, ەۋروپالىق ءبىر قۇرىلعى 3 ءتۇرلى زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزەتىن بولسا, ءبىزدىڭ قۇرىلعى 5-6 مىندەتتى قاتار اتقارادى. ساپاسى دا جوعارى, باعاسى دا كوڭىلگە قونىمدى. ءبىزدىڭ ارتىقشىلىعىمىز وسىندا. وسى ساپار اياسىندا ەلورداداعى ءىرى-ءىرى كارديو, نەيرو, دياگنوستيكالىق ورتالىقتاردىڭ باسشىلارىمەن كەزدەسۋدى جوسپارعا قويىپ وتىرمىز. سونداي-اق مەديتسينالىق قۇرىلعىلاردى ساتۋمەن اينالىساتىن كومپانيالارمەن كەلىسسوزدەر وتكىزەمىز دەگەن ويدامىز.
…العاش رەت استاناعا 2016 جىلى كەلدىم, وسى ارالىقتا ەلورداعا كەلىپ-كەتىپ ءجۇردىم. ەكى جىلدا قالانىڭ ۇلكەن قارقىنمەن دامىپ كەلە جاتقانى بىردەن بايقالادى.
ادامنان اۋمايتىن روبوت
جىبەك جولى ەلدەرى قالالارىنىڭ مەرلەر فورۋمىندا وسىلاي دەدى. شارانىڭ ەڭ قالاۋلى قوناعى بولعان سوفيا الدىمەن پلەنارلىق سەسسيادا ەلوردا جايلى وي تولعاپ, كەيىن باس قالانىڭ ۇزدىك جاستارىمەن كەزدەستى.
سوفيا ەلوردانىڭ ەڭ كورنەكتى جەرلەرىن ارالاپ, ساۋلەتى مەن داۋلەتىنە ءتانتى بولدى.
– مەنى استاناعا شاقىرعان قالا اكىمى اسەت يسەكەشەۆ پەن G-global حالىقارالىق حاتشىلىعىنا العىس بىلدىرەمىن. ەلوردانىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويى – استانالىقتار مەن ەل حالقى ءۇشىن ماڭىزدى وقيعا. وسىنداي تاريحي وقيعانىڭ باسى-قاسىندا بولعان قانداي تاماشا!
استانانى سىزدەردىڭ پرەزيدەنتتەرىڭىزدىڭ ءتول تۋىندىسى دەپ اتايدى. نۇرسۇلتان نازارباەۆ قالانىڭ باستى ارحيتەكتورى, ەلوردانىڭ سيمۆولىنا اينالعان عيماراتتار ونىڭ قالامىنان تۋدى. ال سارابدال ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ەكونوميكالىق جانە ساياسي جەتىستىكتەرگە جەتتىڭىزدەر, – دەدى سوفيا اعىلشىنشا ءتىل قاتىپ.
تۇستەن كەيىن سوفيا ۇزدىك ەلوردالىق وقۋشىلارمەن كەزدەسىپ, ولاردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەردى. قىتايدىڭ AngelVest ۆەنچۋرلىق كريپتوقوردىڭ نەگىزىن قالاۋشى دەۆيد چەن سوفيا ءالى كىشكەنتاي ەكەنىن ايتىپ, قاراپايىم سۇراقتارعا عانا جاۋاپ بەرە الاتىنىن ەسكەرتتى. ادام جاسىمەن ساناعاندا شامامەن 2 جاسقا كەلگەن روبوت استاناداعى كۇن رايى, سۇيىكتى ءتۇسى مەن كوڭىل- كۇيى تۋرالى سۇراقتارعا سۇرىنبەي جاۋاپ بەردى. ول جاۋاپتاردى ينتەرنەتتىڭ كومەگىمەن ىزدەيتىن بولىپ شىقتى. ەگەر ينتەرنەت جەلىسىمەن بايلانىس ناشارلاسا, ونىڭ دا مۇمكىندىكتەرى ازايادى.
گينويدتىڭ «ءومىر سۇرۋىنە» قارجى قۇيعان دەۆيد چەن ەگەر ۇسىنىس تۇسسە, سوفيا قازاقستان ازاماتتىعىن الۋدان باس تارتپايتىن مالىمدەدى. بولاشاقتا روبوتقا قازاق جانە ورىس تىلدەرىن ۇيرەتەتىن باعدارلاما ورناتىلۋى ابدەن مۇمكىن. ءتىپتى, دەۆيد چەن كەلەشەكتە استانالىق دارىندى جاستار بۇدان جەتىلگەن روبوتتى جاساپ شىعارا الاتىنىن ايتتى. گون-كونگ ۋنيۆەرسيتەتىندە وسى سالادا ءبىلىم الىپ جاتقان مۇراتجان قىرانباي ادامزاتتىڭ دامۋىن روبوتسىز ەلەستەتۋ قيىن دەگەن پىكىردە. «جاساندى ينتەللەكت ماتەماتيكا جانە ستاتيستيكاعا باعىنادى. ماتەماتيكا الەمدى باسقارادى» دەدى ول. ايتپاقشى, ەكسپو قالاشىعىندا قازپوشتانىڭ روبوتوپوست كەڭسەسى اشىلادى.
