قازىرگى قوعامنىڭ دەرتىنە اينالعان جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى سۋيتسيد رۋحاني قاسىرەت قانا ەمەس, ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن دە ۇلكەن شىعىن ەكەنى انىق. ويتكەنى جاس وسكىننىڭ ءوز-وزىنە قول جۇمساۋى ەلدىڭ بولاشاقتاعى بەلسەندى ازاماتتارىنان ايىرىلىپ, ونىڭ دەموگرافياعا سالقىنى تيمەي قويمايتىنى بەلگىلى.
رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك, ەلىمىزدە جىل سايىن 200-گە جۋىق ءجاسوسپىرىم ءوز-وزىنە قول جۇمسايدى ەكەن. بۇل – تەك تىركەلگەن جاعدايلار عانا. ال تىركەلمەگەنى قانشاما دەسەڭىزشى…
بۇل تۇرعىدا مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ ءوز جولداۋىندا وتباسى مەن بالا ينستيتۋتىن قولداۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە توقتالدى. پرەزيدەنت جەكەلەگەن مەملەكەتتىك باعدارلاما جاسالۋى كەرەكتىگىن ايتتى. وعان جان-جاقتى سالالار ءبىر كىسىدەي اتسالىسۋى كەرەك. ونىڭ ىشىندە پەداگوگيكا سالاسى, ءبىلىم مەن مادەنيەت, سونداي-اق ىشكى ىستەر قىزمەتكەرلەرى, اتا-انالار وسى كەسەلگە قارسى جۇدىرىقتاي جۇمىلۋى ءتيىس. ياعني وتباسىنىڭ مارتەبەسىن, ينستيتۋتىن قولداۋ ارقىلى وسى قاۋىپتى كەسەلمەن كۇرەسۋگە بولاتىنىن ايتتى مەملەكەت باسشىسى.
قر باس پروكۋراتۋراسى قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپ كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە, بىلتىر ەلىمىزدە 3542 سۋيتسيد جاسالسا (ونىڭ 178-ءى – كامەلەتكە تولماعاندار), 4234 ادام وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋعا ارەكەت ەتكەن. ستاتيستيكالىق مالىمەتكە سۇيەنسەك, مۇنداي سۇمدىق جاعداي بويىنشا وزگە وڭىرلەرمەن سالىستىرعاندا ەلوردا العاشقى ورىندا ەكەن. مۇندا بيىلدىڭ وزىندە 128 سۋيتسيد ورىن العان. بۇل وسىدان ءبىر جىل بۇرىنعىعا قاراعاندا 82 پايىزعا ارتقان.
البەتتە, ءار ادامنىڭ ومىرىندە نەشە ءتۇرلى قيىندىقتاردىڭ بولىپ تۇراتىنى بەلگىلى عوي. ءوزىمىز كۋا بولعان سونداي جاعدايدىڭ ءبىرى ۇبت سىناعىنان ەكىلىك العان بالا مۇعالىمىنەن قورىققانىنان اسىلىپ قالعىسى كەلگەن. وكىنىشكە قاراي, سۋيتسيدكە باراتىنداردىڭ كوپشىلىگى – وسىنداي 18-گە تولماعان جاستار.
الەۋمەتتانۋشى-عالىمدار سۋيتسيد جاساۋ قاۋپىنىڭ ءوسۋ دەڭگەيىنە ومىرلىك قۇندىلىقتار مەن الەۋمەتتىك جاعداي ىقپال ەتەدى دەپ ەسەپتەيدى.
قازاقستانداعى بۇل دەرتتىڭ كوپ بولۋى قوعامنىڭ وتپەلى, ترانزيتتىك سيپاتىمەن بايلانىستى ەكەنىن ايتادى الەۋمەتتانۋشىلار. جالپى, ءسۋيتسيدتى دەر كەزىندە تانىپ, وسىنداي تەرىس جايتتاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جان-جاقتى اقپارات بەرۋ, ءتۇسىندىرۋ, ماسەلەنىڭ مانىنە بويلاۋ, تالداۋ, ساراپتاما جاساۋ قاجەت. وسى تۇرعىدا ەلوردادا وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر اراسىندا كىشىگىرىم ساۋالناما جۇرگىزدىك.
«بوس ۋاقىتتا نەمەن اينالىساسىز؟» دەگەن ساۋالعا جاستاردىڭ كوپشىلىگى الەۋمەتتىك جەلىلەردە وتكىزەتىندەرىن ايتتى. وسىدان بارىپ اتا-انامەن قارىم-قاتىناس كۇردەلەنەدى دەپ ويلايمىن. ال دەمالىس ساتتەرىندە تەلەديدار كورەتىندەر, كىتاپ وقيتىندارعا قاراپ وسىنىڭ وزىنە قۋانۋ كەرەك سياقتى. بىراق سپورتپەن اينالىساتىندار, وكىنىشكە قاراي, تىم از بولىپ شىقتى.
كەلەسى «قيىن جاعدايعا تاپ بولساڭىز, كىمنەن اقىل-كەڭەس سۇرايسىز؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋشىلەردىڭ 50 پايىزى اتا-اناسىنان اقىل سۇرايتىندارىن, كەيبىرى دوستارىنىڭ پىكىرىنە جۇگىنەتىنىن, ەندى ءبىرى ءوز ماسەلەسىن ءوزى شەشەتىنىن جەتكىزدى.
سۋيتسيدكە بارۋدىڭ سەبەبى نەدە دەگەنگە جاۋاپ ىزدەپ كورسەك, وعان ەموتسيالىق كۇيزەلىس پەن وتباسى ماسەلەسى, قارجى تاپشىلىعى, زورلىق-زومبىلىق, مىنەز-قۇلىقتىڭ بۇزىلۋى جانە تاعى باسقا دا العىشارتتاردىڭ بولاتىنى انىق. پسيحولوگتار جاسوسپىرىمدەردىڭ ەموتسيالىق جاعدايىنا نازار اۋدارىپ, مىنەز-قۇلقىن مۇقيات باقىلاپ, قاداعالاپ جۇرسە, سۋيتسيد بەلگىلەرىن دەر كەزىندە تانۋعا, ونىڭ الدىن الۋعا بولادى دەپ سانايدى.
«اسىلىندا, يسلام ءدىنى ءسۋيتسيدتى مۇلدەم قۇپتامايدى. ويتكەنى ادامعا جان امانات ەتىلىپ بەرىلگەن. ناعىز مۇسىلمان باقىتقا كەنەلسە, «شۇكىر» دەۋ كەرەك. قايعى-قاسىرەتكە تاپ كەلسە, «سابىر» دەۋى كەرەك. ەندەشە اتى جامان بۇل دەرتتەن قۇتىلۋدىڭ ءبىر جولى – بالعىنداردى ەرتە باستان يماني تاربيەمەن سۋسىنداتقان ابزال. ۇنەمى داستارقان باسىندا سۇحباتتاسىپ, ۇلتتىق تاربيەدەن قول ۇزبەۋ» دەيدى يمامدار.
مەملەكەت باسشىسى دا ءوز سوزىندە: «وتباسى ينستيتۋتىن قولداۋ, ينكليۋزيۆتى قوعام قۇرۋ, بالالاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ جۇمىسىمىزدىڭ باستى مىندەتى بولۋى كەرەك. جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى ءسۋيتسيدتىڭ كوبەيۋى ءبىزدى الاڭداتۋى ءتيىس» دەگەن بولاتىن.
جادىرا مۇراتبەكوۆا
