«تاعى ءبىر ماسەلە – سۋ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ. بۇل – ستراتەگيالىق ماڭىزى بار مىندەت. الداعى ۋاقىتتا سۋ ماسەلەسى ۋشىعىپ كەتۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى بىزگە ونىڭ الدىن الۋ قاجەت. قازىر ۇكىمەت سۋ كودەكسىنىڭ جاڭا جوباسىن ازىرلەپ جاتىر. سۋ رەسۋرستارىن ءتيىمدى باسقارۋعا جانە ولاردى قورعاۋعا باسا نازار اۋدارۋ كەرەك. وسى جۇمىستا عىلىمي ۇستانىمدى, يننوۆاتسيانى, حالىقارالىق وزىق تاجىريبەنى باسشىلىققا العان ابزال» دەدى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ VIII سايلانعان پارلامەنتتىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىنىڭ اشىلۋىندا سويلەگەن سوزىندە. دەمەك, الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدە سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسى ەڭ ءبىرىنشى ورىنعا شىعادى. حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ بولجامى بويىنشا 2040 جىلعا قاراي قازاقستاندا سۋ تاپشىلىعى 80 پايىزعا دەيىن جەتۋى مۇمكىن. ارينە, بۇل ءالى بولاشاققا جاسالعان بولجامدار عانا. ءبىز اۋەلى بۇگىنگى تاڭداعى استاناداعى سۋ تاپشىلىعىنا قاتىستى ءبىر عانا ماسەلەگە تەرەڭىرەك ءۇڭىلۋدى ءجون كوردىك.
«سۋدى ۇنەمدەڭدەر, حالايىق!»
«سۋعا جارىمايمىز» دەگەن وي استانالىقتاردىڭ ءۇش ۇيىقتاسا دا تۇسىنە كىرمەگەن. اي مەن كۇننىڭ امانىندا جۋىنباق تۇگىلى, قول جۋاتىن سۋعا زار بولىپ قالعان تۇرعىندار بار. سۇراۋى بار سۋدىڭ ماسەلەسى 22-23 ناۋرىزدا باستالدى. 28 ناۋرىزدا «استانا سۋ ارناسى» كومپانياسى جۇرتقا: «قالا حالقىنىڭ وسۋىنە جانە ەلوردانىڭ قارقىندى دامۋىنا بايلانىستى اۋىزسۋ ءوندىرۋ بويىنشا جوبالىق قۋاتتاردىڭ تاپشىلىعى بايقالادى. قازىرگى ۋاقىتتا كومپانيا سۋ قىسىمىن رەتتەۋ بويىنشا مىناداي ءىس-شارالار قابىلداۋعا ءماجبۇر:
04:30-دان 09:30-عا دەيىن سۋ قىسىمى جوعارى بولادى,
09:30-دان 12:00-گە دەيىن تومەن قىسىمدا
12:00-دەن 14:00-گە دەيىن جوعارى قىسىمدا
14:00-دەن 18:00-گە دەيىن تومەن قىسىمدا
18:00-دەن 00:00-گە دەيىن جوعارى قىسىمدا
00:00-دەن 04:30-عا دەيىن تومەن قىسىمدا.
بۇل ءىس-شارالار بيىلعى جازدا قۋاتتىلىعى تاۋلىگىنە 105 مىڭ تەكشە مەتر سۋدى قۇرايتىن جاڭا سورعى-سۇزگى ستانتسياسى ىسكە قوسىلعانعا دەيىن ىسكە اسىرىلادى. بارلىق تۇتىنۋشىلاردان ۇيگە كەلەتىن سۋدىڭ ساپاسى مەن مولشەرىنە تەرىس اسەرىن ازايتۋ ءۇشىن سۋدى ءتيىمدى پايدالانۋىن سۇرايمىز» دەگەن حابارلاما تاراتتى. قوش دەلىك.
تاۋلىگىنە قانشا سۋ تاپشى؟
قازىر ەلوردادا سۋدىڭ تاپشىلىعى تاۋلىگىنە 30 مىڭ تەكشە مەتردى قۇرايدى. قالادا ءار تاۋلىك سايىن 303 مىڭ تەكشە مەتر سۋ سوراتىن ەكى سورعىش-سۇزگىش ستانتسيا بار. استانا سۋ قويماسىنان سۋ سوراتىن سورعىنىڭ قۋاتى – تاۋلىگىنە 410 مىڭ تەكشە مەتر, سۇزگىش ستانتسيانىڭ قۋاتى – تاۋلىگىنە 305 مىڭ تەكشە مەتر. سونداي-اق ءبىر تاۋلىكتە 105 مىڭ تەكشە مەتر سۋ سورىپ-جينايتىن قوسىمشا رەزەرۆ تە بار. الايدا بۇل قۋاتتاردىڭ بارلىعى 1,5 ملن حالقى بار قالانى تولىق قامتاماسىز ەتە الماي وتىر.
قالا باسشىلىعى دا بۇل ماسەلەنى نازاردان تىس قالدىرعان ەمەس. جاقىندا كاسىپكەرلەرمەن كەزدەسۋدەن كەيىن جۋرناليستەردىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرگەن استانا قالاسىنىڭ اكىمى جەڭىس قاسىمبەك ماسەلەنىڭ ءمانىسىن بىلاي ءتۇسىندىردى: «قالانىڭ ءوسۋ قارقىنى, اسىرەسە, سوڭعى 2-3 جىلدا ايتارلىقتاي كۇردەلى بولىپ وتىر. قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى, اسىرەسە قۇرىلىس قارقىن العان كەزەڭدە 1,5 ميلليون ادامعا جەتەدى. قالادا 1,3 ميلليون حالىق رەسمي تىركەلگەن, جىل سايىنعى ءوسىم – 70-80 مىڭ ادام. دەمەك, ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم دا تۇراقتامايدى. بۇل ماسەلەنى ءۇشىنشى سورعى-سۇزگى ستانتسيانىڭ قۇرىلىسى تامىز ايىندا تولىعىمەن اياقتالعاندا شەشەمىز. ءبىرىنشى كەزەڭ مامىر ايىنىڭ سوڭى – ماۋسىم ايىنىڭ باسىندا اياقتالادى. ول كەزدە قالانى قوسىمشا ساعاتىنا شامامەن 100 مىڭ تەكشە مەتر سۋمەن قامتاماسىز ەتەمىز. قازىر تاپشىلىق شامامەن 30 مىڭ تەكشە مەتردى قۇرايدى. سوندىقتان بۇل ستانتسيا بىزگە سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. الداعى بىرنەشە جىلدا ءبىز وسىعان ۇقساس ءتورتىنشى ستانتسيانىڭ قۇرىلىسىن باستاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز».
يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جانە سۋ تارتۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى نۇرسۇلتان كەرىمقۇلوۆ قۋاتى 105 مىڭ تەكشە مەترلىك №3 سورعىش-سۇزگىش ستانتسيانىڭ قۇرىلىسىنا جالپى سوماسى 60 ملرد تەڭگەگە جۋىق قاراجات بولىنگەنىن ايتادى. «بۇل جوبا الداعى 5 جىلدا ەلورداداعى سۋدىڭ تاپشىلىعىن بولدىرماۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ودان كەيىنگى ۋاقىتتا سۋ ماسەلەسى الاڭداتپاس ءۇشىن قالا اكىمدىگى №4 سۋ سورعىش-سۇزگىش ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسىن جوبالاۋدى قاراستىرۋدا. بۇعان قوسا, ءوز تاراپىمىزدان استانا سۋ قويماسىنان سۋ تاسىمالدايتىن جوبانى جۇزەگە اسىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ول – قۇنى 52 ملرد تەڭگە تۇراتىن سۋ جەتكىزۋ نىسانىن قارجىلاندىرۋ. مىنە, وسى ەكى جوبانى ىسكە اسىرساق, ەلورداداعى سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسى تولىقتاي شەشىلەدى» دەيدى ول.
سۋدى قايدان الۋعا بولادى؟
قۇزىرلى مينيسترلىك پەن قالا باسشىلىعى جازدا تاپسىرىلاتىن ستانتسيا ماسەلەنى تولىق شەشەدى دەپ سەندىرىپ وتىر. ارينە, قالاي بولارىن ۋاقىت كورسەتەر. ال «استانا» حالىقارالىق عىلىمي كەشەنىنىڭ سۋ قاۋىپسىزدىگى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى اسەت قاليەۆ باس قالانى سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن قاراجات ارقىلى تەزدەتىپ شەشۋگە بولاتىنىن ايتادى. «ول ءۇشىن قانىش ساتپاەۆ كانالى ارقىلى ەرتىستىڭ سۋىن ەلورداعا بۇرۋعا مۇمكىندىك بار. ۇكىمەت سۋ قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن الدىن الا ويلاستىرىپ, وسىنداي قادامعا بارسا, قۇبا-قۇپ بولار ەدى» دەيدى ساراپشى.
ونىڭ ايتۋىنشا, قالا حالقىنىڭ سانى وسكەن سايىن سۋ تاپشىلىعى ۇلعايا بەرەدى. «ەلوردادا سۋ تاپشىلىعى بولاتىنىن ءبىز 2004 جىلدان باستاپ ايتا باستادىق. سول ۋاقىتتا بۇل ماسەلەنى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارىنا دەيىن بارىپ, باياندادىق. ماسەلەنى وڭ شەشۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىن ۇسىندىق. ودان بەرى ءبىر شەشىمگە كەلىپ, تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزدەمەسىن جاساپ, جاڭا جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا بولار ەدى. الايدا ءبارى كەيىنگە قالدىرىلىپ كەلدى. ال قازىر ماسەلە «كۇيىپ» تۇر, بىراق بالاما بولاتىن جوسپار جوق» دەيدى ءا.قاليەۆ.
ساراپشى بۇگىنگى جاعدايدىڭ اۋىزسۋدىڭ ساپاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزەتىنىن جوققا شىعارمايدى. «قازىر ءاربىر ۇيدە سۋ سۇزەتىن اۆتوماتتار, سۇزگىلەر بار. دەمەك شۇمەكتەن اعىپ تۇرعان سۋ – ساپاسىز دەگەن ءسوز. ال بۇگىنگى سۋدىڭ قىسىمى تومەندەگەن جاعدايدا سۋدىڭ ساپاسى دا ناشارلايدى. سۋ جۇرەتىن قۇبىرلاردى جوندەۋگە قاراجات بولىنبەيدى. مەنىڭ بىلۋىمشە, وسىدان 23 جىل بۇرىن استانانىڭ سۋ جۇرەتىن قۇبىرلارى مەن جەلىلەرى 50 پايىزعا دەيىن جوندەلدى. 23 جىلدا ول دا توزدى. قازىر كوپقاباتتى ۇيلەر سالىنىپ جاتىر. وعان جاقىن تۇرعان ۇيلەرگە سۋ كەلمەي قالادى. تۇسىنىكتى نارسە. ال قالانىڭ ەسكى بولىگىندەگى ۇيلەردە قالىپتى جاعداي. ويتكەنى سۋ وتكىزەتىن كولەم وزگەرگەن جوق. ياعني, كوپقاباتتى جاڭا ۇيلەردىڭ تۇرعىندارىنا قۋانۋعا ەرتەرەك سياقتى. مىسالى, «بۋحارەست», «قاراتاۋ» تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىندە سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جانە كاناليزاتسيا تارتۋدا كەمشىلىك جەتەرلىك. تۇرعىندارى قانشا شاعىمدانسا دا, اكىمدىك ەشتەڭە ىستەي المايدى. قۇرىلىس كومپانياسى ادەمى ۇيلەرىن سالىپ, ونى ساتىپ ءوز پايداسىن كوردى. ال پاتەر ساتىپ العان ادامدار سۋسىز قالاي ءومىر سۇرەدى؟» دەپ تۇسىندىرەدى ماسەلەنىڭ استارىن اسەت قاليەۆ.
باس جوسپاردان اۋىتقۋ بار پارلامەنتتىڭ جاڭا سەسسياسى اشىلعان كۇنى ماجىلىسكە كەلگەن پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى, بۇرىن ەلوردا اكىمى بولعان التاي كولگىنوۆتەن دە جۋرناليستەر سۋ تاپشىلىعىنا قاتىستى ساۋالدىڭ جاۋابىن ەستىگىسى كەلگەن ەدى.
سونىمەن قاتار تاۋەلسىز ساراپشىلاردىڭ پىكىرىن تىڭدادىق.
التاي كولگىنوۆ, پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنباسارى:
– سۋ ماسەلەسىنە قاتىستى ايتارىم, 2020 جىلى ىندەت جايلادى. بىراق سوعان قاراماستان ءبىر جىل بويى سۋ تازالايتىن ستانتسيا سالۋدى جوبالادىق. 2021 جىلى ونىڭ قۇرىلىسى باستالدى, مىنە, بيىل جازدا سالىپ بىتىرەدى. ستانتسيا پايدالانۋعا بەرىلگەندە ەلوردا سۋدان ەشقانداي دا تارىقپايدى. الايدا بەس جىل وتكەن سوڭ, بۇل جاڭا ستانتسيا دا ەلوردانى سۋمەن تولىق قامتاماسىز ەتە المايدى. سول سەبەپتەن, ءتورتىنشى نىساندى سالۋعا كىرىسۋ كەرەك.
اسەت قاليەۆ, «استانا» حالىقارالىق عىلىمي كەشەنىنىڭ سۋ قاۋىپسىزدىگى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى:
– بۇرىندارى استانانىڭ باس جوسپارى قاعاز جۇزىندە عانا بولدى. وكىنىشكە قاراي, اكىمدىك قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ ايتقانىمەن ءجۇردى! سول سەبەپتەن باس جوسپار بۇزىلىپ, قالادا ۇيلەر تىعىز سالىنىپ, سۋدى وڭدى-سولدى جۇمساي باستادى. ءتىپتى, بۇرىن سالىنعان شاعىن اۋداندارعا دا جاڭادان ۇيلەر سالىپ, ينجەنەرلىك جەلىلەردى بۇزدى. مىسالى, 16 قاباتتى ءۇي سالعاندا قۋاتتى سۋ سورعىش ورناتادى. ول سۋدى 16-قاباتقا دەيىن جىلدام جەتكىزگەنىمەن, وسى قۇرىلىسقا جاقىن ورنالاسقان 5 قاباتتى ۇيلەرگە سۋ بارمايدى يا بولماسا قىسىمى ازايادى. قازىر قالاداعى 16 شاعىن اۋدان وسى «توچەچنىي» قۇرىلىستان زارداپ شەگىپ وتىر. مۇنىڭ ءبارى – سوڭعى 5-6 جىلدا بولعان جاعداي. حالىق سانى وسكەن سايىن, وسى جەلىلەرگە كۇش ءتۇسىپ جاتىر.
لاۋرا ماليكوۆا, قازاقستان ەكولوگتار قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى:
– ەلوردادا سۋ تاپشىلىعىنىڭ ورىن الۋىنا ەڭ الدىمەن, قالانىڭ باس جوسپارىنداعى تالاپتاردى ورىنداماۋ سەبەپ بولىپ وتىر. مىسالى, كىشى تالدىكولدىڭ توڭىرەگىندەگى جاعدايعا قارايىقشى. باس جوسپار بويىنشا بۇل كولدى ساقتاپ قالۋىمىز كەرەك ەدى. باس جوسپاردى قاپەرىنە دە الماعاندار ەكولوگيالىق قاۋىپ تۋعىزىپ قانا قويماي, سۋ تاپشىلىعىن ۋشىقتىردى. ارينە, وعان ءبىرىنشى جاۋاپتى – قالا باسشىلىعى.
