ءومىردىڭ سان تاراۋ جولدارىندا – ساياسات پەن بيزنەستە, ونەر مەن عىلىمدا, وقۋ-اعارتۋ جانە مەديتسينا سالاسىندا بەلگىلى ءبىر جەتىستىككە جەتكەن ايەلدەر كوپ. ال, زەينەت جاسىنان اسسا دا, سىرتقى سىمباتىنا سىزات تۇسىرمەي, سابىرلى دا سالماقتى كەيپىمەن ءالى كۇنگە دەيىن قوعامعا پايداسى تيەر ىسپەن اينالىسىپ, استانانى كوركەيتۋگە وزىندىك قولتاڭباسىن قالدىرىپ كەلە جاتقان جاندار ساناۋلى-اق. مەنىڭ بۇگىنگى كەيىپكەرىم سولاردىڭ قاتارىنان.
ول – ءوزىنىڭ بارلىق سانالى عۇمىرىن باسشىلىق قىزمەتكە ارناپ, ون ءتورت جىل اقمولا وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى, كەيىن بەس جىل وسى وبلىستان سايلانعان قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى بولعان قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى, بۇگىندە «ەۋرازيا» ءبىرىنشى ارناسى باس ديرەكتورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قىزمەتىن ابىرويمەن اتقارىپ وتىرعان سۆەتلانا جالماعانبەتوۆا.
جانى نازىك بولعانىمەن, قازاق ايەلدەرىنىڭ دە ەر ازاماتتارمەن يىق تىرەستىرە ەڭبەك ەتە الاتىندىعىن, ءتىپتى مەملەكەتتىك مەكەمەلەرمەن بىرگە زاڭ شىعارۋشى ورگانداردا دا بەلسەندى قىزمەت اتقارىپ, ەڭ كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋگە اتسالىسا الاتىندىعىن ول سوناۋ وتكەن عاسىردىڭ سەكسەنىنشى جىلدارىنىڭ ورتا تۇسىندا-اق دالەلدەگەن بولاتىن. اسىرەسە, وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولعان كەزدەردەگى تاباندىلىعىنا ءتانتى بولماي كور. سول ءبىر ورىستاندىرۋ ساياساتى وكتەمدىك قۇرىپ تۇرعان تۇستا زاۋىتتاعى كومسومول, پارتيا كوميتەتتەرىنىڭ حاتشىسى قىزمەتتەرىن اتقارعان الدىڭعى قاتارلى قازاق قىزدارىنىڭ بولعانىن بۇگىندە ءوزى ماقتانىشپەن ەسكە الادى. ماقتانسا, ماقتانعانداي! باتىلدىعىنا سول كەزدەگى تۇستاستارى كۋا.
جۇمىسسىز جۇرگەن كەزى جوق
اقمولا وبلىسىنىڭ ەرەيمەنتاۋ اۋدانىنداعى بلاگوداتنوە اۋىلىندا قاراپايىم شارۋا وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن قارشاداي قىز تاعدىرىنىڭ وسىنشالىقتى قاتال بولارىن ءبىلدى عوي دەيسىز بە, سول كەزدە؟! جوق, ارينە. بار بىلگەنى, ەس ءبىلىپ, ەتەك جيناعاننان بەرى باس كوتەرەر ازاماتىنىڭ جوقتىعىنان اناسىنىڭ بەلى بۇگىلگەنشە ەڭبەك ەتىپ, ءوزىنىڭ بالا بولىپ ءبىر ءسات تە ويناپ-كۇلمەگەنى ەدى. سوعىستان كەيىن دۇنيەگە كەلگەندەردىڭ كورگەن كۇنىن باسقا بەرمەسىن! رياسىز بالعىن شاقتىڭ بال ءدامىن تاتىپ تا ۇلگەرمەدى. الاڭسىز ويىن ويناپ, بالا بوپ شاتتانۋدى ولاردىڭ ماڭدايىنا جازباعان-اۋ, شاماسى. جاقيانىڭ قىزى دا وسى ءبىر قاتال تاعدىردان ەشقايدا قاشىپ قۇتىلا المادى. ەسىن بىلمەيتىن ەكى جاسىندا اكەسىنەن ايىرىلىپ, جاسىنان جوقشىلىقتى كوپ كوردى. اناسىمەن بىرگە بوتەن كىسىلەردىڭ ءۇيىن جالداپ, پاتەردەن پاتەرگە كوشىپ, مەكتەپتى ءجيى اۋىستىرىپ, كۇن كەشۋىنە تۋرا كەلگەن كەزدەرىن قالاي عانا ۇمىتسىن. ساناسىنان ماڭگىگە ءوشىرىپ تە تاستاي المايدى. قىرشىنىنان قيىلعان جار قازاسى قابىرعاسىن قايىستىرىپ, قايعى جۇتقان اناسى سىرقاتتانىپ قالعان ساتتە سوڭىنان ەرگەن شيەتتەي ءسىڭىلىسىن باعىپ-قاعۋدى, ءۇي تىرلىگىن – وتباسىنىڭ بار تاۋقىمەتىن ءوز موينىنا الدى. سويتكەن قىز قارشادايىنان, مەكتەپتە وقىپ ءجۇرىپ جۇمىسقا ارالاسادى.
العاشقى ەڭبەك جولىن اۋىل كەڭسەسىندەگى كومۋتاتوردا تەلەفونيست بولىپ باستاعان ورىمدەي جاستىڭ جاعدايىن ۇستازدارىنان ارتىق كىم ۇققان؟! تۇنىمەن جۇمىسقا جەگىلىپ, شارشاپ-شالدىققانىنا قاراماستان, ساباق ۇلگەرىمىن دە تومەندەتپەگەنى ءۇشىن جوعارى سىنىپقا كوشكەندە, مۇعالىمدەرى مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ كەلىسىمىمەن ونى كىتاپحاناشىلىققا اۋىستىرىپ الادى. سوندا ساباق اراسىنداعى ءۇزىلىس كەزىندە جۇگىرىپ كەلىپ كىتاپحانانى اشىپ, ساباقتان سوڭ, سوندا وتىرىپ, وقۋشىلار مەن مۇعالىمدەرگە قاجەتتى كىتاپتارىن تاۋىپ بەرەتىنى, بوس ۋاقىتىندا ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداپ, ودان قالسا ادەبي شىعارمالاردى ءسۇيىپ وقيتىنى ەسىندە. وندايدا وڭاشا وتىرىپ, كلاسسيك جازۋشىلاردىڭ كوركەم تۋىندىلارىنا تەرەڭ بويلاپ, سولارمەن «تىلدەسەتىن». ءومىردىڭ تالاي قيىن وتكەلدەرىنەن سۇرىنبەي وتۋىنە دە اتاقتى قالامگەرلەردىڭ شىعارمالارى كوپ سەپتىگىن تيگىزگەنى انىق.
– ۇيگە كەلىسىمەن اناما كومەكتەسەمىن, مەكتەپتە مۇعالىمنىڭ ايتقاندارىن قالت جىبەرمەي ساباعىمدى وقيمىن, ساباقتان كەيىن كىتاپحانادا جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ, ارتىق اڭگىمە ايتۋعا, بوتەن قىلىق تانىتىپ, قاتارلاستارىم سەكىلدى ويىن-ساۋىق قۇرۋعا بوس ۋاقىتىم دا بولماپتى. سوعان تىرىسپاپپىن دا. سەنەتىن, سۇيەنەتىن ادامىم بولماعان سوڭ, اجەمنىڭ ايتۋى بويىنشا ءوز اقىلىم مەن كۇشىمە عانا يەك ارتىپ, العا قاراي ادىمداي بەردىم. اقىرى, ورتا مەكتەپتى ۇزدىك اياقتاعانىم ءۇشىن ءبىر پاننەن عانا ەمتيحان تاپسىرۋ ارقىلى تاڭداعان ماماندىعىم بويىنشا ءوز كۇشىممەن قاراعاندىداعى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتقا ءتۇستىم. قازىر ويلاپ وتىرسام, وندا دا ءبىر كۇن قاراپ وتىرماپپىن. جوعارى وقۋ ورنىندا ءبىلىم الا ءجۇرىپ, ەڭبەكتەن قول ۇزبەدىم. يماندى بولعىر اجەم, سوناۋ بالا كەزىمنەن كوپ جۇمىس ىستەگەنگە باقىتتىڭ باس يەتىنىن بويىما ءسىڭىرىپ باقتى. ەندى مىنە, قۇرمەتتى دەمالىسقا شىعىپ, جاس ۇلعايسا دا, سول ادەتىمنەن ارىلا الماي كەلەمىن, – دەيدى س.جالماعانبەتوۆا جىميىپ.
ءيا, ارتتا قالعان كۇندەردى وي ەلەگىنەن وتكىزەر بولسا, جۇمىسسىز جاي وتىرعان ءبىر كۇنى جوق. جاسى الپىس سەگىزگە كەلگەنىمەن, ءالى كۇنگە قيمىل-قوزعالىستى جانى سۇيەدى. ءتىپتى, وبلىس ورتالىعى كوكشەتاۋعا كوشكەنگە دەيىن كوپ جىل اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىنا قاراماستان, جاۋىن-شاشىن, اياز دەمەي, تازا اۋادا جۇگىرگەنىن جانىندا جاقىن جۇرگەندەر جاقسى بىلەدى.
زاۋىتتا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جاستاۋ كەزىندە ۇنەمى باسسەينگە باراتىن, نەشە ءتۇرلى جارىستارعا قاتىسىپ, ءاردايىم ەنەرگەتيكالىق جۇيەسىن ساۋىقتىرۋمەن اينالىسقانى دا اينالاسىنداعىلارعا ءمالىم. سوندىقتان دا, جۇمىسسىز, ماقساتسىز ءومىر سۇرەتىن كەيبىر جاستارعا قايران قالادى. ونىڭ ايتۋىنشا, ۇزاق ءومىر سۇرگىسى كەلەتىن ادام الدىمەن الدىنا ماقسات قويا ءبىلۋى كەرەك. سول ماقسات ونى العا جەتەلەي بەرەدى, جەتەلەي بەرەدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ, ادام اقىرى ارمانىنا جەتەدى.
1971 جىلى قاراعاندى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەننەن كەيىن سۆەتلانا جاقياقىزى سول كەزدەگى «تسەلينسەلماش» زاۋىتىنا ينجەنەر-كونسترۋكتور بولىپ جۇمىسقا ورنالاسادى. وسى جەردە كومسومول كوميتەتىنىڭ حاتشىسى, ءبولىمنىڭ باس تەحنيگى, كونسترۋكتورلىق بيۋرو باسشىسى قىزمەتتەرىن اتقارادى. ودان كەيىن تسەلينوگراد قالالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ نۇسقاۋشىسى, لەنين اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى, «تسەلينسەلماش» زاۋىتىندا پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى, تسەلينوگراد وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى, وسى قالاداعى سوۆەت اۋدانى پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى, وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى لاۋازىمىنا دەيىن كوتەرىلەدى. قاي جەردە ىستەسە دە, تەك بەلسەندىلىك تانىتىپ, مەحناتى مول جۇمىستىڭ اۋىرتپالىعىنا مويىماي, كەز كەلگەن كۇرمەۋلى ماسەلەنى تەك قازاق قىزىنا عانا ءتان قاسيەتپەن شەشە بىلگەنىنە تاڭداي قاقپاسقا شارا جوق.
قاسيەتى مول قايران اجە
جالعىز بالاسى جاقيانىڭ پەرزەنتتەرى تۋىلا سالىسىمەن كوپ تۇرماي, شەتىنەي بەرەدى ەكەن. سولاردان امان قالعانى ەكى قىز. ونىڭ ۇلكەنى وسى – سۆەتلانا. ەكى جاسىندا اكەسى كەنەتتەن كوز جۇمعان سوڭ, قازاقتىڭ ەجەلگى ءداستۇرى بويىنشا اجەسى ۇلكەن نەمەرەسىن باۋىرىنا باسىپ, تاربيەسىن ءوز موينىنا الادى.
– ول مەنى ەرتەلى-كەش بەتىمنەن ءسۇيىپ, ايمالاپ ەمەس, كوڭىلگە قونىمدى اقىلدى سوزدەرى ارقىلى مەيىرىمى مەن ماحابباتىنا بولەپ, ماعان ۇنەمى ۇلكەن كىسىشە سەنىم ارتىپ, «وسى ءۇيدىڭ بار ءۇمىتى – ءوزىڭسىڭ» دەپ ءوسىردى. مىنە, تاربيە! سول سوزدەر ءالى كۇنگە مەنىڭ قۇلاعىمدا. ول كىسىنىڭ ايتقان ءاربىر اڭگىمەسى, قيمىلى, ءىس-ارەكەتى وزىنشە ءبىر مەكتەپ ەدى. جالاڭ اقىل ايتقاندى جانى سۇيمەيتىن. كەرىسىنشە, ۇنەمى باعىت-باعدار بەرىپ, پاراساتتىلىعىمەن, قازاقى مىنەزىمەن جاقسىلىققا جەتەلەپ وتىراتىن. «اللادان ابىروي سۇرا» دەيتىن. جاس كۇنىمدە بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسىن دۇرىس تۇسىنبەيتىنمىن. باقسام, ادامداردىڭ ساعان دەگەن سىي-قۇرمەتى ەكەن بۇل. سول اجەمنىڭ تىلەۋىمەن ابىرويسىز بولمادىم. سايىپ كەلگەندە, ءبارى قايماعى بۇزىلماعان قازاقى تاربيەنىڭ, ەڭبەك پەن بەينەتتىڭ ارقاسى, – دەيدى س.جالماعانبەتوۆا.
ومىردە قولداۋشىسى دا, قورعاۋشىسى دا, قامقورى دا, پاناسى دا بولا بىلگەن اسىل ادامنان ايىرىلۋ, ون بەس جاستاعى قىزعا وڭايعا سوقپادى, ارينە. دۇنيە استاڭ-كەستەڭ بولعانداي الاساپىران ءبىر كۇي كەشكەنى بار. قاتتى قايعىردى. ەندى مىنە ءوزى دە اجە اتانىپ, بالا كۇنىندە كورگەن مەيىرىم-شۋاقتى نەمەرەلەرىنە مولىنان شاشىپ , اتا-بابا ءداستۇرىن ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاستىرىپ كەلەدى.
قولى قالت ەتسە, ولارمەن بىرگە وتىرىپ كىتاپ وقىعاندى, جالپى بوس ۋاقىتىن نەمەرەلەرىمەن وتكىزگەندى, سپورتپەن شۇعىلدانىپ, تازا اۋادا سەرۋەندەگەندى ۇناتادى. نەمەرەلەرىنىڭ ۇلكەنى – «نۇر وردا» مەكتەبىندە وقىسا, بەس جاسار كىشىسى – بارلىق ءارىپتى بىلەدى, ءتىپتى قازىر ءبىرىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەن كەز كەلگەن بالادان جاقسى وقيدى ەكەن. ەكەۋى دە قازاق, ورىس, اعىلشىن, تۇرىك تىلدەرىن جەتىك مەڭگەرگەن.
ابىرويىن اسقاقتاتقان استانا
ەلورداعا جاقىن جەردە دۇنيەگە كەلىپ, ءومىرىنىڭ ەڭ ءبىر ماعىنالى جىلدارىن وسى ءوڭىردىڭ وركەندەۋىنە ارناعان ادامنىڭ كۇن سايىن قۇلاشىن كەڭگە جايىپ, ەركە ەسىلدىڭ قوس قاپتالىن الا سالىنعان اسقاق استانانى سۇيمەۋى مۇمكىن بە؟!
باس شاھاردىڭ ءار بۇرىشى, ءار كوشەسى ول ءۇشىن تىم ىستىق. مۇنداعى تاماشا تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى, ەڭسەلى اكىمشىلىك عيماراتتار, گۇلزارلار مەن فونتاندار, اسەم مونۋمەنتتەر مەن ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرى كوز الدارىندا كوركەيىپ, كۇن سايىن اباتتانا تۇسۋدە. سوعان شاتتانادى.
«استانا قازاقستاننىڭ ۇلى جەتىستىگى دەپ ەسەپتەيمىن. ءبىز, استانالىقتار قازىرگىدەي ادەمى عيماراتتارىمىز, تەاترلارىمىز بەن كونتسەرت زالدارىمىز بار بولعانى ءۇشىن باقىتتىمىز. ەۋرازيا توڭىرەگىندەگى ەڭ اسەم, ەڭ كوركەم, كۇللى الەمدى مويىنداتىپ وتىرعان استاناممەن ماقتانامىن, قۋانامىن. كوركىنە كوز تويمايتىن استانامدى كورىپ, ەڭ الدىمەن, اللاعا, ەكىنشىدەن, ەلباسىعا ريزاشىلىق بىلدىرەمىن. 1998 جىلى باس قالامىزدى استاناعا كوشىرىپ, قازاق حالقىنا تاڭعاجايىپ شاھار سىيلاعانى ءۇشىن ەلوردالىقتار كوشباسشىمىزعا ءومىر باقي قارىزدار دەپ ويلايمىن. اشىق اسپان استىندا, استانا قالاسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىم ءۇشىن باقىتتىمىن» دەيدى س.جالماعانبەتوۆا.
بايقاساڭىز, كۇندە ارقايسىمىز كورىپ جۇرگەن جەتپىسكە جاقىنداعان كەيبىر اجەلەر قانداي؟ باسىنداعى بوز جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن شالىنىڭ ارتىندا قالعانىنا, بالا-شاعاسىنىڭ ورتاسىندا امان-ەسەن قارايىپ وتىرعانىنا شۇكىرشىلىك ەتىپ, كوزىنىڭ جاسىن ءبىر سىعىپ الىپ, اياعىنىڭ سىرقىراعانىن, تىزەسىنىڭ قاقسايتىنىن ايتىپ, ءجيى شاعىمدانادى. ال, مەنىڭ اپام ءالى دە سول ءباز باياعى قالپىندا. قازىرگى زامان تالابىنا ساي كيىنەدى. ونىسى وزىنە جاراسىپ-اق تۇر. قيمىلى شيراق, بويى تىك. باسىنا ورامال تاقپاسا دا, اللاسى اۋزىندا. بالا كەزىندە اجەسىنىڭ بەرگەن تاربيەسىنەن عۇمىر بويى الشاقتامادى. تاۋبەسىن تاستامايدى.
«بالا كۇنىمدە اجەم اللادان اقشا سۇراما, مانساپ سۇراما. ابىروي سۇرا. ەل ەشتەڭەنى دە ۇمىتپايدى. كىسىگە جاساعان قياناتىڭ الدىڭنان شىعادى. قولىڭنان كەلسە, كومەكتەس, كومەكتەسە الماساڭ, كەدەرگى كەلتىرمە دەيتىن». جاساعان جاقسىلىعى كوپ بولدى ما, ابىرويى اسقاقتادى. اجەسىنىڭ ايتقانى ايداي كەلدى. جۇدىرىقتاي جۇرەگىنە ۇيالاعان جىلىلىق پەن ۇلىلىق سول داناگوي اجە تاربيەسىنىڭ جەمىسى ەكەنىن قايتالاۋدان استە جالىقپايدى. وسى ءۇردىستى ۇرپاعىنا جالعاستىرۋ – ارمانى. مەنىڭ كەيىپكەرىمنىڭ تاعدىرى, مىنە وسىنداي.
گۇلبارشىن وكەشقىزى
astana-akshamy.kz
