الەمدە شەگەسى بار كولىك دوڭگەلەكتەرىن پايدالانۋ ءتۇرلى پىكىرتالاس تۋدىرۋدا. بۇل – ءبىزدىڭ ەلگە, سونىڭ ىشىندە استانا قالاسىنا دا قاتىستى وزەكتى ماسەلە.
كۇن سۋىتا باستاسا بولدى, ەلوردا كولىكتەرىنىڭ بارلىعى دوڭگەلەگىن قىسقى تۇرىنە اۋىستىرادى. ويتكەنى, جۇرگىزۋشىلەردىڭ پىكىرىنشە, تىكەندى دوڭگەلەك سالۋ كولىكتى سەنىمدى جۇرگىزىپ, مانەۆر جاساۋعا, جول-كولىك اپاتتارىنىڭ الدىن الۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. سوندىقتان, مۇنداي كولىك يەلەرى ماشينا جۇرگىزۋ كەزىندە ءوزىن سەنىمدى ۇستايدى. ءتىپتى, جولدىڭ قاۋىپتى بولىكتەرىندە دە جىلدامدىقتى ارتتىرىپ بۇرىلىس جاسايتىندارى بار. الايدا, جوعارى جىلدامدىقپەن كەلە جاتقان كولىكتى وقىس تەجەۋ جول توسەمىنە ۇلكەن نۇقسان كەلتىرەتىنىن كوبى بىلە بەرمەيدى. بۇل الەمدە دالەلدەنگەن. كەيبىر ەلدەر مۇنداي دوڭگەلەكتەردى قولدانۋعا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالسا, ەندى ءبىرى جول توسەمىنىڭ بۇزىلۋىنا زيانىن از تيگىزەتىن جەڭىل دوڭگەلەكتەردى عانا پايدالانۋعا رۇقسات بەرگەن.
ءدال وسى ماسەلەگە قاتىستى مامانداردىڭ زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ قورىتىندىسىنا سۇيەنەيىك. جول توسەمىنىڭ توزۋىنا تىكەلەي اسەر ەتەتىن تىكەندى دوڭگەلەكتەر ەكولوگياعا جانە ادام دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاۋىنا دا ىقپالى زور. نورۆەگيا عالىمدارى مۇنداي دوڭگەلەكتەر جول اپاتىنىڭ الدىن الۋعا ەشقانداي دا سەپتىگىن تيگىزە المايتىنىن انىقتاعان. ولار دوڭگەلەكتىڭ قىسقى جول اپاتتارىنا اسەرىن بايقاۋ ماقساتىندا ارناۋلى زەرتتەۋ جۇرگىزگەن. ناتيجەسىندە, شەگەلى جانە شەگەسىز دوڭگەلەگى بار اۆتوكولىكتەرى تۋدىرعان جول اپاتتارىنىڭ ۇلەس سالماعىندا دا ەشقانداي ايىرماشىلىق جوق ەكەنىن كورسەتكەن.
جول توسەمىنىڭ ساپاسى شەگەسى بار كولىكتەردىڭ جىلدامدىعىنا تىكەلەي بايلانىستى. ەگەر اۆتوموبيل كولىگى ساعاتىنا 70 شاقىرىم جىلدامدىقپەن جۇرەتىن بولسا, وندا اسفالت توسەمىنىڭ توزۋ كورسەتكىشى 0,27 تەكشە سانتيمەترگە تەڭ بولادى. 110 كم/ساع.جىلدامدىق – سايكەسىنشە 0,78 سم3-گە تەڭ. تەجەۋ كەزىندە جولدىڭ توزۋى 4 ەسەگە دەيىن ۇلعايادى.
جول بەتىنىڭ توزۋ دەڭگەيى سۋىق مەزگىلدە, ياعني, ءنول گرادۋستان تومەنگى تەمپەراتۋرادا بولاتىنى دالەلدەنگەن. بۇعان, نەگىزىنەن, كولىك دوڭگەلەگىنىڭ قىس مەزگىلىندەگى قاتتىلىعى مەن جول توسەمىنىڭ يىلگىشتىك قاسيەتىنىڭ تومەندەۋى ۇلكەن اسەر ەتەدى. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى: اۋا رايىنىڭ تومەنگى تەمپەراتۋراسى كەزىندە تىكەندى دوڭگەلەكتى پايدالانۋ ءتيىمسىز. تىكەندى دوڭگەلەكتەر قار نەمەسە مۇزدا قاتۋ نۇكتەسىنە جاقىن جەردە عانا ءتيىمدى, ال تومەنگى تەمپەراتۋرا كەزىندە ول ءوزىنىڭ بارلىق تارتۋ كۇشىن جوعالتادى ەكەن.
جول ساپاسىن قاداعالايتىن مامانداردىڭ ايتۋىنشا, جولدىڭ بەتكى قاباتىنىڭ توزۋ دەڭگەيى جول توسەمىنىڭ كۇيىنە, ياعني, ونىڭ ىلعالدى نەمەسە قۇرعاق بولۋىنا جانە بەتىنىڭ قارمەن نەمەسە مۇزبەن قاپتالۋىنا دا بايلانىستى. زەرتتەۋ جۇمىستارى كورسەتكەنىندەي, بەتى قارمەن جانە مۇزبەن جابىلعان جول بەتىنىڭ توزۋى الدەقايدا تومەن. بۇل ايتپاسا دا بەلگىلى. دەگەنمەن, ىلعال اسفالتتىڭ قۇرعاق اسفالتپەن سالىستىرعاندا 2 ەسە تەز توزاتىنى تاڭ قالدىرادى.
وسى رەتتە تىكەندى دوڭگەلەكتىڭ تابيعات پەن ادام اعزاسىنا تيگىزەتىن كەرى اسەرىن اتاپ وتكەن ءجون. دوڭگەلەك شەگەسى مەن جول بەتىنىڭ مەحانيكالىق ارەكەتتەسۋىنىڭ ناتيجەسىندە ادام دەنساۋلىعىنا قاۋىپ توندىرەتىن «سەيىلمەس توزاڭ» پايدا بولادى. جاپون ەلىندە جۇرگىزىلگەن بىرنەشە زەرتتەۋلەر كورسەتكەنىندەي, مۇنداي توزاڭ اۋاعا تىكەندى دوڭعالاقتاردى پايدالانعان كەزدە ەرەكشە كوپ بولىنەدى. اۋانىڭ اۋىرشاڭ-توزاڭنان لاستانۋىنا بايلانىستى جاپونيادا 1990-جىلداردىڭ باسىندا-اق تىكەندى دوڭگەلەكتى پايدالانۋعا جاپپاي تىيىم سالعان.
سونىمەن قاتار, تىكەندى دوڭگەلەكتەر تۋدىراتىن شۋدىڭ سالدارىنان قالادا تىنىشتىق بۇزىلىپ قانا قويماي, كولىك جانارمايىنىڭ شىعىنى15 پايىزعا دەيىن وسەتىنى دالەلدەنگەن. بىراق, استانا جولدارىن بۇلدىرەتىن تەك تىكەندى دوڭگەلەك قانا ەمەس. جول توسەمىن توزدىرۋدا ۇلكەن ءارى اۋىر جۇكتەردى تاسۋعا ارنالعان كولىكتەر ءبىرىنشى ورىندا تۇر.
استانانىڭ باس جوسپارى بويىنشا قالانى ودان ءارى ۇلكەيتۋ كوزدەلگەن. قازىرگى تاڭدا ەلوردادا 1300 قۇرىلىس وبەكتىسى تىركەۋدە تۇر. كۇن سايىن قۇرىلىس نىساندارىنا قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن قالا كوشەلەرىمەن جۇك كولىكتەرى تولاسسىز ءجۇرىپ جاتادى. كۇنىنە بىرنەشە رەيس جاسايتىن ولار جول ساپاسىنا دا وراسان زاقىم كەلتىرەدى. بۇعان قوسا, جەراستى سۋلارى دا استانادا توپىراقتىڭ بەتكى قاباتىنا جاقىن ورنالاسقان. استانا جولدارىن توسەۋ كەزىندە جەردىڭ گەولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلسە دە, جەراستى سۋلارىنىڭ جول توسەمىنە اسەرى ساقتالۋدا.
P.S. جالپى, تىكەندى دوڭگەلەكتەردى قولدانىستان شىعارۋ جونىندە كەدەندىك وداق اياسىنداعى ەلدەر دە ءبىر ۇيعارىمعا كەلدى. ناقتىلاي ايتساق, كەلەسى جىلدىڭ باسىنان كۇشىنە ەنەتىن كەدەن وداعىنىڭ «دوڭگەلەكتى كولىك قۇرالدارىنىڭ قاۋىپسىزدىگى تۋرالى» تەحنيكالىق رەگلامەنتىندە دوڭعالاق جابىنىنىڭ تىكەندى تۇرىنە شەكتەۋ قوياتىن تارماعى بار. دەگەنمەن, قازاقستان ستاندارتيزاتسيا جانە سەرتيفيكاتسيا ينستيتۋتىنىڭ جوبالاردى جەتەلەۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى ميرعالي وماروۆتىڭ ايتۋىنشا, قازاقستاننىڭ اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىندە مۇنداي نورمالار ازىرگە كىرىستىرىلە قويعان جوق.
گۇلميرا ايماعانبەت
