بيىل ۇلتىمىزدىڭ تۇعىرلى تۇلعالارى – ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى مەن شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ – 160, حالەل دوسمۇحامەدۇلىنىڭ – 135, امىرە قاشاۋبايۇلىنىڭ – 130, سۇلتانماحمۇت تورايعىرۇلىنىڭ 125 جىلدىقتارى. استانا قالاسى تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى باسقارماسى «رۋحانيات» مەكەمەسىمەن بىرلەسىپ ۇيىمداستىرعان «ۇلىلىققا تاعزىم» اتتى تاريحي-تانىمدىق كەش وسى تۇلعالاردىڭ مەرەيتويلارىنا ارنالدى.
قازىر ءدىني اعىمدار كوبەيىپ, قازاق بولىنەتىن جاعدايعا جەتتى. ءشاكارىم وسىنى الدىن الۋدىڭ جولدارىن باياعىدا ايتىپ كەتكەن. بەلگىلى عالىم, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ومار جالەلۇلى وسى جاعىن تارقاتتى.
«اللا تاعالانىڭ ءوزى قۇراندا «مەنى تانىعان ادام اقىلمەن تانيدى» دەپ ايتادى. شاكارىم دە ءدىندى اقىلمەن قابىلداماۋدىڭ زارداپتارىن تارقاتادى. قازىرگى نەگىزگى پروبلەما وسىندا بوپ تۇر, ءدىننىڭ ەشقانداي جازىعى جوق. اقىن مۇنى: «شىن اقىلمەن تاپپاعان ءدىن,/ ءدىن ەمەس, ول – جىندىلىق./ قارمالاعان ءبىر سوقىرسىڭ,/ ولگەن وي مەن كوز, قۇلاق./ ءدىن تازاسىن دىننەن ىزدە,/ ءدىن شاتاعىن سىنعا سال./ انىق اينا وزىڭىزدە,/ ايدا اقىلدى قاتتىراق» دەگەن ءبىر-ەكى اۋىز ولەڭمەن جەتكىزەدى. مەكتەپتە ءدىندى وقىتپاساق تا, شاكارىمدى, ءماشھۇر ءجۇسىپتى, ابايدى, مايلىقوجانى, بۇقار جىراۋدى دۇرىستاپ وقىتساق, ءتىل مۇسىلمان مەن ءدىن مۇسىلماندى ايىرا ءبىلۋ سول بولادى» دەدى عالىم.
ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلىنىڭ مۇراسى 30 تومعا جەتەدى. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن 20 تومى شىعىپ ۇلگەردى. وعان «مادەني مۇرا» جانە «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالارى سەپ بولعان. وسىنى ايتقان تۇلعانىڭ شوبەرەسى, كەرەكۋ وڭىرىنەن ارنايى كەلگەن فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور نارتاي ءجۇسىپ ءماشھۇر ومىرىنەن قىزىقتى دەرەكتەردى كەلتىردى.
«ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ ازان شاقىرىلىپ قويعان اتى – ادام ءجۇسىپ. مۇسا شورمانۇلىنىڭ لەپەسىمەن ءماشھۇر اتانىپ كەتتى. بۇل كىسىنىڭ ءىلىم-ءبىلىم ىزدەپ, ەل, جەر ارالاپ بەس-التى جىلعا دەيىن ۇيىنەن كەتكەن كەزدەرى بولعان. مىسالى, كەنجە ۇلى مۇحاممەد فازىل انا قۇرساعىندا جاتقاندا كەتىپ, بالاسى بەسكە تولعاندا بىراق ورالعان» دەگەن ن.ءجۇسىپ ءماشھۇردىڭ ەمشىلىك, اۋليەلىك قاسيەتتەرىنە توقتالدى.
حالەل دوسمۇحامەدۇلىنىڭ نەگىزگى ماماندىعى دارىگەر بولسا دا, ۇلت رۋحانياتىنا ۇلكەن ەڭبەك ءسىڭىردى. الاش قايراتكەرىنىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىن, جالپى «الاش» پارتياسىنىڭ ۇلتقا بەرگەنىن تاريحشى عالىم, «قاسيەتتى قازاقستان» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى بەرىك ءابدىعاليۇلى تارقاتتى.
«حالەل ەنتسيكلوپەديست عالىم ەدى. «قازاق» گازەتىنە وبا ىندەتىن ەمدەۋگە, مەديتسيناعا, قازاقتىڭ سانيتارلىق جاعدايىنا قاتىستى كوپتەگەن ماقالالاردى جازدى. جاراتىلىستانۋ عىلىمىن ۇلتىمىزدا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ زەرتتەدى. ولكەتانۋ, ەتنوگرافيا, تىلتانۋعا بايلانىستى ەڭبەكتەردى قالدىردى. جاقىندا ونىڭ ءۇش تومدىعى جارىق كوردى. قازىر ءسوزدىڭ بەرەكەسى كەتكەن زامان بولدى. ءسوزىمىز بەن ءىسىمىز سايكەس كەلمەيدى. حالەل سياقتى الاش ارداقتىلارىن اڭسايمىز. ولار ەلگە قىزمەت ەتۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ, قازىر بىزگە دۇرىس جولدى نۇسقايتىن تەمىرقازىققا اينالدى» دەدى تاريحشى.
زەردەلى مۋزىكا زەرتتەۋشىسى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى جارقىن شاكارىم امىرە قاشاۋبايۇلىنىڭ ءومىرىن جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت زەرتتەپ كەلە جاتىر. كەزىندە فونوگرافقا جازىلعان اسقان ءانشىنىڭ داۋىسىن تاپتى. امىرە تۋرالى قازاق جانە ورىس ءتىلدەرىندە التى كىتاپ جازدى. الماتىدان ارنايى الدىرىلعان زەرتتەۋشى وسى كەشكە قاتىسىپ, تەرەڭنەن تولعادى.
سۇلتانماحمۇت تۋرالى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى سەرىك نەگيموۆ ءسوز ساباقتادى. ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترى ءارتىستەرى تۇلعالاردىڭ بەينەسىنە ەنىپ, مونولوگتارىن وقىدى. ساحنادان كۇي دە كۇمبىرلەپ. ءان مەن جىر دا ايتىلىپ, ولەڭ دە وقىلىپ, كەشتىڭ كوركىن كىرگىزدى.
