استانا قالاسىندا سوڭعى 10 جىل ىشىندە تۋبەركۋلەز اۋرۋىنا شالدىعۋ مەن ءولىم-ءجىتىم تومەندەدى. ماسەلەن, 2022 جىلى تۋبەركۋلەزبەن اۋرۋشاڭدىقتىڭ كورسەتكىشى 100 مىڭ حالىققا شاققاندا 9,3%-عا تومەندەسە, ءولىم-ءجىتىم كورسەتكىشى 19% ازايدى. بۇعان اۋرۋدى ەرتە دياگنوستيكالاۋ ارقاسىندا قول جەتتى. دەگەنمەن قازىرگى تاڭدا ىشكى كوشى-قوننىڭ جوعارى بولۋىنا بايلانىستى پاتسيەنتتەر باستاپقى مەديتسينالىق سانيتارلىق كومەك بەرۋ ۇيىمدارىنا ۋاقىتىلى تىركەلە المايدى, سول سەبەپتى دەر كەزىندە قاجەتتى تەكسەرۋلەردەن وتپەي, قالالىق فتيزيوپۋلمونولوگيا ورتالىعىنا اۋىر جاعدايدا جەتكىزىلەدى.
ورتالىق ديرەكتورىنىڭ مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋ ساپاسىن باقىلاۋ جونىندەگى ورىنباسارى جەڭىسكۇل داۋگارينانىڭ ايتۋىنشا, كوپتەگەن ناۋقاستاردىڭ تۇراقتى تۇرعىلىقتى جەرىنىڭ جوقتىعى, ۋاقىتشا باسپانا, جەرتولەلەر مەن جاتاقحانا بولمەلەرىن جالداپ ءجۇرۋى – قازىرگى تاڭدا وسى اۋرۋدىڭ اسقىنۋىنا باستى سەبەپ.
– تۋبەركۋلەز – 90 پايىز جاعدايدا اۋا تامشىلارى ارقىلى جۇعاتىن اۋرۋ. ءبىر ناۋقاس ادام ەمدەلمەي جۇرسە, جىلىنا ورتا ەسەپپەن العاندا 12 ادامعا جۇقتىرادى. ال سول ناۋقاستى ەسىك-تەرەزەسى جوق بولمەگە 10 اداممەن بىرگە قاماپ قويار بولسا, سونىڭ ىشىندە تەك ەكەۋى عانا اۋىرادى. قالعان سەگىزى جۇقتىرىپ كەتەدى. ينفەكتسيا ولاردىڭ اعزاسىندا جۇرەدى. ول ينفەكتسيا سول ادامنىڭ يممۋندىق جۇيەسى تومەندەگەن, دۇرىس تاماقتانباي السىرەگەن ءساتىن «كۇتەدى». قولايلى جاعداي تۋعان كەزدە, دەرەۋ باسىن كوتەرەدى. باكتەريالار بولىنەتىن ەمدەلۋشىلەر قاقىرىعى تۋبەركۋلەز تاياقشاسىنان ارىلعان سوڭ جەرگىلىكتى ەمحانالاردا ەمدەۋدى مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ باقىلاۋىمەن ءارى قاراي جالعاستىرادى. باكتەريالار بولىنبەيتىن ناۋقاستار العاشقى كۇندەردەن باستاپ ەمدى جەرگىلىكتى ەمحانالاردا باستايدى, – دەيدى دارىگەر.
قازىر تۋبەركۋلەزدى دياگنوستيكالاۋ دەڭگەيى ارتتى, ماماندار 2 ساعاتتىڭ ىشىندە پاتسيەنتتە تۋبەركۋلەزدىڭ قانداي ءتۇرى بارىن انىقتاي الادى. ال بۇرىن 3-4 اي ەمدەپ, سوسىن بارىپ بىلەتىن. سونىمەن قاتار دەرتتى ەمدەۋدە 2016 جىلدان بەرى دارىلەردىڭ جاڭا تۇرلەرى شىقتى.
– ەڭ الدىمەن, تۋبەركۋلەزدىڭ دارىلەرگە سەزىمتالدىعىن انىقتاۋدا گەندىك مولەكۋلارلىق دەڭگەيدە قاقىرىقتى انىقتاۋ – باستى ماقسات, سەبەبى سول ناتيجەگە بايلانىستى ناۋقاستارعا دۇرىس ەم كەستەسى تاعايىندالادى. تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىن ناۋقاستار جاڭا تۋبەركۋلەزگە قارسى پرەپاراتتاردى قولدانۋ ارقىلى جەكە سحەمالار بويىنشا ەمدەلەدى. ەمنىڭ ناتيجەسى وتە ءتيىمدى, – دەيدى ج.داۋگارينا.
تۋبەركۋلەزگە قارسى ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدا استانا قالاسىندا قالالىق فتيزيوپۋلمونولوگيا ورتالىعىندا 22 فتيزياتر دارىگەر قىزمەت ەتسە, استانا قالاسىنىڭ جەرگىلىكتى ەمحانالارىندا 21 فتيزياتر دارىگەر, سونىمەن قاتار 18 بالالار فتيزياترى (فتيزيوپەدياتر) جۇمىس ىستەيدى. قالالىق فتيزيوپۋلمونولوگيا ورتالىعى ەلوردادا وسى دەرت بويىنشا «ۇيلەستىرۋ ورتالىعى» بولىپ سانالادى, ياعني جەرگىلىكتى ەمحانالاردىڭ تۋبەركۋلەزگە قارسى جۇرگىزىپ جاتقان ءىس-شارالارىن قاداعالاپ وتىرادى. سونىمەن قاتار ورتالىقتا تۋبەركۋلەز دياگنوزى دارىگەرلەر كەڭەسىندە قويىلىپ, جۇرگىزىلەتىن ەم-شارالاردىڭ كەستەسى ءار ناۋقاسقا بولەك تالقىلانىپ تاعايىندالادى. ورتالىقتىڭ پۋلمونولوگيا بولىمىندە وكپەنىڭ سوزىلمالى اۋرۋلارى بار ناۋقاستار ەمدەلەدى. №1,2 وكپە تەراپيا بولىمىندە تۋبەركۋلەزدىڭ اشىق تۇرىنە شالدىققاندار ەم الادى. وكپە حيرۋرگيا بولىمشەسىندە وتا جاسالادى. 4 قاباتتا وكپەدەن تىس, ياعني اعزانىڭ باسقا جەرىنە تۇسكەن تۋبەركۋلەزدى ەمدەيتىن ءبولىم, ب بلوگىندا دەرتتى جۇقتىرعان بالالاردى ەمدەۋگە ارنالعان ءبولىم بار.
– سونىمەن قاتار قالادا «سانات الەمى» توبى جۇمىس ىستەيدى. ول توپتاعىلار – وزدەرى تۋبەركۋلەزبەن اۋىرعان جاندار. بۇل قىزمەتكەرلەر تۋبەركۋلەزگە قارسى ءىس-شارالاردى اتقارۋدا كوپ كومەك بەرەدى. تاۋەكەل توبىنا جاتاتىن ادامدار, ياعني ءۇيى-كۇيى جوقتار, الكوگولدىك ىشىمدىكتەردى اسىرا پايدالاناتىندار, ەسىرتكى زاتتارىن تۇتىناتىندار, ايتۆ ينفەكتسياسى بار ادامدار, بۇرىنعى سوتتالعاندار, سىرتقى جانە ىشكى ميگرانتتار اراسىندا تۋبەركۋلەزدى انىقتاۋعا قاتىسادى, سونداي-اق امبۋلاتوريالىق ساتىدا تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىن ناۋقاستار ەم-دومنان باس تارتقان كەزدە «سانات الەمى» توبى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگى زور, اڭگىمە جۇرگىزگەننەن كەيىن ناۋقاستار ەمىن ءارى قاراي جالعاستىرادى. توپ قىزمەتكەرلەرى اۋرۋ جاندارعا الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق قولداۋ كورسەتەدى, حالىق اراسىندا سانيتارلىق-اعارتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. اسىرەسە, ءوز بەتىمەن اۋرۋحاناعا كەلمەيتىن ادامداردى تاۋىپ, سولاردىڭ تەكسەرۋدەن ءوتۋىن قاداعالايدى, – دەيدى مامان.
دارىگەرلەردى تاعى ءبىر الاڭداتاتىن ماسەلە – قازىر جاڭا تۋعان سابيلەرگە تۋبەركۋلەزگە قارسى ەكپەنى سالدىرۋعا قارسى اتا-انالاردىڭ كوبەيۋى. ەكپە سالعىزعان بالا كەيىن وسە كەلە تۋبەركۋلەزگە شالدىقسا, اۋرۋدى تەز ەڭسەرىپ كەتەدى.
– سالىنباعان بالالار تەك وكپە تۋبەركۋلەزى عانا ەمەس, باسقا اعزاعا تۇسەتىن تۋبەركۋلەزگە شالدىعۋى مۇمكىن. اتاپ ايتقاندا, تۋبەركۋلەز مي قابىعىندا دا, جۇلىندا دا, ومىرتقادا دا, ليمفا تۇيىندەردە, تەرىدە, كوزدە, باۋىر, بۇيرەك, ىشەكتە دە بولادى. بتسج سالعىزباعان اتا-انالار وسى تۇرعىدا قاتەلىك جاساماسا ەكەن. ءبىر ايتا كەتەرلىگى, بۇل اۋرۋ تۇقىم قۋالامايدى, ياعني اكە-شەشەسى تۋبەركۋلەز بولعاندار ولارمەن بايلانىسقا تۇسپەسە ەشتەڭە دە بولمايدى, – دەيدى دارىگەر.
پاندەميا كەزىندە تۋبەركۋلەز اۋرۋىن انىقتاۋ وزەكتى ماسەلە بولدى, ياعني ەمحانالارعا ناۋقاستار دەر كەزىندە كەلىپ, قاجەتتى تەكسەرۋدەن وتۋگە مۇمكىندىك بولماعاندىقتان, تۋبەركۋلەزدىڭ كەڭ تارالعان پروتسەستەرى كەزدەسكەن. كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنىڭ نەگىزى تۋبەركۋلەز اۋرۋىنا تىكەلەي قاتىسى جوق, دەگەنمەن كوروناۆيرۋسپەن اۋىرعان ناۋقاستاردىڭ اراسىندا جالپى يممۋنيتەت جۇمىسىنىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى كوروناۆيرۋس اۋرۋىنان كەيىن تۋبەركۋلەزگە شالدىققان ناۋقاستار تىركەلگەن.
ماماندار تۋبەركۋلەزدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن دۇرىس تاماقتانۋ, اۋرۋ وشاقتارىنان اباي بولۋدان بولەك, اعزانى ۋاقىتىلى دەمالدىرا ءبىلۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن ايتادى. قازىر تاڭنان كەشكە دەيىن جۇمىسباستى بولىپ كەتكەن ادامداردىڭ تازا اۋادا سەرۋەندەۋى, دەنە قيمىلىنىڭ ازايعانى دەنساۋلىققا قاي اۋرۋ تۇرعىسىنان دا زياندى ەكەنىن ەسكە سالادى.
بۇگىندە تۋبەركۋلەزدى ەمدەۋگە جانە ونىڭ الدىن الۋعا بولادى. الايدا 2019 جىلى الەمدە 10 ملن ادام تۋبەركۋلەزبەن اۋىرىپ, ونىڭ 1,4 ميلليونى كوز جۇمدى. جاھاندىق قور قولداۋىمەن بمسك, تۋبەركۋلەزگە قارسى قىزمەت, USAID جانە حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ بىرلەسكەن قىزمەتىنىڭ ارقاسىندا قازاقستاندا تۋبەركۋلەزبەن بايلانىستى ەپيدەميولوگيالىق احۋال جاقسارعانى بايقالادى. الايدا اۋرۋدىڭ كدت تب, ياعني كوپتەگەن دارىگە توزىمدىلىك جانە ادت تب, ياعني اۋقىمدى دارىلەرگە توزىمدىلىك تۇرىنە شالدىققاندار ۇلەسى ارتۋدا. قازاقستان كدت تب زاردابىن اناعۇرلىم كوبىرەك تارتاتىن 30 ەلدىڭ قاتارىنان كورىنىپ وتىر.
ونىڭ ۇستىنە اۋرۋدى ەمدەۋگە قاتىستى بىرقاتار الەۋمەتتىك ماسەلەلەر شەشىمى تابىلماعان كۇيىندە قالىپ وتىر. 2022 جىلى «تۋبەركۋلەزدى توقتات!» ارىپتەستىگى جانە جوبالارعا قىزمەت كورسەتۋ بويىنشا بۇۇ باسقارماسى, حالىقارالىق «دەنساۋلىق جولىنداعى ارىپتەستىك» ۇەۇ-نىڭ قازاقستانداعى وكىلدىگىنىڭ قولداۋىمەن, «شاپاعات» ۇەۇ, «داۋا 2050» ۇەۇ قاتىسۋىمەن «تۋبەركۋلەزدەن زارداپ شەككەن ادامدار قاۋىمداستىعى ءۇشىن كەدەرگىلەردى جويۋ – Challenge Facility for Civil Society» جوباسى جۇزەگە اسىرىلا باستادى. ول اۋرۋدى جۇقتىرۋ قاۋپى باسىم ادامداردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋگە باعىتتالعان. جوبا اياسىندا پسيحولوگيالىق, قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك كومەك كورسەتىلەدى, سونداي-اق تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىن ناۋقاستار بوساتىلعاننان كەيىن ەمدەۋ ءىس-شارالارى تىزبەگىن ۇزبەۋ ءۇشىن پەنيتەنتسيارلىق سەكتورمەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى.
