ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە قوعام قايراتكەرى, تۇركىتانۋشى, پروفەسسور, قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ جانە «كۇلتەگىن» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى قويشىعارا سالعاراۇلىنىڭ 85 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان «دالا وركەنيەتى: تاريح, مادەنيەت, تاعىلىم» اتتى عىلىمي كونفەرەنتسيا ءوتتى. القالى جيىنعا عالىم شىعارماشىلىعىن قادىرلەيتىن اقىن-جازۋشىلار, قوعام قايراتكەرلەرى جانە قالامداس دوستارى قاتىستى.
ايتا كەتەيىك, قويشىعارا سالعاراۇلىنىڭ 85 جاسقا تولعان تۋعان كۇنىنە وراي مەملەكەت باسشىسى ارناۋلى قۇتتىقتاۋ حاتىن جولداپ, قابىرعالى قالامگەرگە زور دەنساۋلىق, شىعارماشىلىق تابىس تىلەگەن بولاتىن. سەنات توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆ پەن مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالاەۆا دا جازۋشىنى تۋعان كۇنىمەن قۇتتىقتاپ, سىي كورسەتكەن ەدى.
قازاق تاريحى مەن ادەبيەتىندە وشپەس ءىز قالدىرىپ, حالقىمىزدىڭ ساناسىنا تاريحي ازات سانانى ءسىڭىرۋ جولىندا ەسەلى ەڭبەك ءسىڭىرىپ كەلە جاتقان ق.سالعاراۇلىنىڭ ەڭبەك جولى, اشقان جاڭالىقتارى تۋرالى كەڭىنەن تولعاپ, كەمەلدى پىكىر, كەلىستى ويلار ايتىلعان كونفەرەنتسيا مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قاريننىڭ قۇتتىقتاۋ حاتىمەن اشىلدى.
«قويشىعارا سالعاراۇلى – ۇلت رۋحانياتىنىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋگە زور ەڭبەك سىڭىرگەن قارىمدى قالامگەر, قوعام قايراتكەرى. ونىڭ «التىن تامىر», «كومبە», «قازاقتىڭ قيلى تاريحى» سىندى جانە باسقا دا شوقتىعى بيىك شىعارمالارى قالىڭ وقىرماننىڭ جۇرەگىنەن جول تاپتى, عىلىمي قاۋىمداستىقتىڭ جوعارى باعاسىن الدى. جازۋشىنىڭ تەرەڭ تۋىندىلارى ءۇشىن مەملەكەتتىك سىيلىق يەلەنۋى – وسىنىڭ ايقىن دالەلى. عالىم قىتايدىڭ سان عاسىردى قامتيتىن ارحيۆتەرىنەن تاريحىمىزعا قاتىستى تىڭ دەرەكتەر جيناپ, قۇندى عىلىمي ەڭبەكتەر جازدى. تۇركى حالىقتارىنىڭ شىعۋ تەگىن زەردەلەپ, باۋىرلاس ەلدەردىڭ ىنتىماقتاستىعىن نىعايتا تۇسۋگە ەلەۋلى ۇلەس قوستى. بۇنىڭ ءبارى وسكەلەڭ ۇرپاققا, اسىرەسە, جاس عالىمدار مەن قالامگەرلەرگە ۇلگى ەكەنى ءسوزسىز» دەلىنگەن پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى باۋىرجان وماروۆ جەتكىزگەن قۇتتىقتاۋ حاتتا.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى ەرلان قوشانوۆتىڭ قۇتتىقتاۋ حاتىن دەپۋتات قازىبەك يسا جەتكىزدى. سونىمەن قاتار ول «اقجول» پارتياسىنىڭ دا قۇتتىقتاۋىن جەتكىزىپ, «الاش» مەدالىن تابىستادى. «قازاق گازەتتەرى» جشس اتىنان باس ديرەكتور ديحان قامزابەكۇلى قۇتتىقتاپ, عالىمنىڭ ءومىر جولى جايلى ءوز ويلارىمەن ءبولىستى. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى, استانا قالاسى فيليالىنىڭ ديرەكتورى داۋلەتكەرەي كاپۇلى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ باسقارما توراعاسى مەرەكە ابدەشۇلىنىڭ قۇتتىقتاۋ حاتىن جەتكىزىپ, اقساقالدىڭ يىعىنا شاپان جاپتى.
سونداي-اق عالىمعا ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى عىلىمي كەڭەسىنىڭ شەشىمىمەن عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ دامۋىنا قوسقان ايرىقشا ۇلەسى ءۇشىن «كۇلتەگىن» توسبەلگىسى تابىستالىپ, «ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى» اتاعى بەرىلدى. وسىدان كەيىن عالىمنىڭ «ادامزات وتكەن ۇزاق جول» كىتابىنىڭ تۇساۋى كەسىلىپ, ءسوز كەزەگى عىلىمي بايانداماشىلارعا بەرىلدى.
– بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتى تەرەڭدەي زەرتتەۋگە ءتۇرلى نارسە سەبەپ بولادى. بۇعان كەيدە ادام, كەيدە زامان, كەيدە قوعام ىقپال ەتەدى. نەمەسە قانداي دا ءبىر شىعارمانىڭ اسەرىنەن اۋقىمدى ىزدەنىستەر باستالىپ كەتۋى مۇمكىن. كونە تاريح پەن تۇركىتانۋدىڭ تامىرىنا بارىنشا بويلاپ, ەلەۋلى ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان قويشىعارا سالعاراۇلىنىڭ ەلدىك شەجىرەمىزدى جازۋىنا دا قوزعاۋ سالعان سەبەپتەر بارشىلىق. الدىمەن ءوزى ءبىراز جىل قىزمەت ىستەگەن «ەگەمەن قازاقستان» («سوتسياليستىك قازاقستان») گازەتىندە كوپ جايتقا قانىقتى. قۇرساۋلى جۇيەنىڭ قىر-سىرىنا ءۇڭىلدى. يدەولوگيالىق وكتەمدىكتىڭ وزەگىنەن ساۋلەلى ساڭىلاۋ ىزدەدى. تىيىم سالىنعانىنا قاراماستان كەيبىر زيالىلاردىڭ قولىندا جۇرگەن ادەبيەتتەردى وقىدى. الاش ارىستارىنىڭ ەڭبەكتەرىمەن تانىستى. اعارتۋشىلىق سانا ۇعىمىنا دەن قويدى. ءتول تاريحىمىزدى زەردەلەۋگە, ۇلتىمىزدىڭ تەگىن تانىتۋعا ۇمتىلدى, – دەپ ءسوز باستادى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى, قر ۇعا اكادەميگى باۋىرجان جۇماحانۇلى.
«عىلىمي قۇجاتقا قاتتالعان سىرەسكەن سالالىق بولىنىسكە كەلسەك, قويشەكەڭ – تارلان تاريحشى دا, تەگەۋرىندى تۇركىتانۋشى دا ەمەس, تەك قانا ايدىك ادەبيەتتانۋشى, ايبىندى ابايتانۋشى. ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ابايتانۋ بولىمىندە قىزمەت ىستەگەن مايتالمان مامان. سويتە تۇرا, تاريحقا باردى. تاريحشى بولعىسى كەلگەننەن ەمەس, تاريحتىڭ ناسيحاتشىسى بولعىسى كەلگەننەن. تاريحتىڭ قالتارىس-بۇلتارىستارىن تۇسىندىرگىسى كەلگەننەن. تۇپنۇسقانى قاراۋ ارقىلى تاريحي دەرەكتەردىڭ دۇرىس-بۇرىستىعىن انىقتاۋدى ءجون كورگەننەن. ول – بۇل ماقساتىنا جەتكەن عالىم» دەپ جالعاستىردى ول.
ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى تۇركىتانۋ جانە التايتانۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور قارجاۋباي سارتقوجاۇلى قويشىعارا سالعاراۇلىنىڭ تىڭعا تۇرەن سالعان تۇستارىنا توقتالدى.
قويشىعارا سالعاراۇلىنىڭ تاريح عىلىمىنا اكەلگەن جاڭا وي-پىكىرلەرىن, ۇسىنىستارىن جىكتەپ, جۇيەلەپ, مىناداي ءۇش تۇيىنگە جيناقتادىق:
– كوشپەلىلەر تاريحىن جوققا شىعارۋشى ساياساتتانعان ادىستەمەدەن تاريحتى تازارتۋ;
– تاريحي تۇپدەرەكتەردى سالىستىرا ساراپتاۋ;
– اتاۋلارعا (تەرمين) جاسالعان تالداۋلار, – دەدى ول.
قويشىعارا سالعاراۇلى بىزگە بەرگەن سۇحباتىندا «مەن قىتايدان 10 توم كىتاپتىڭ ماتەريالىن اكەلدىم. سونىڭ بەسەۋى باسپادان شىقتى. قالعان بەسەۋى قولجازبا كۇيىندە قالدى» دەگەن بولاتىن. جينالىستا بايانداما جاساعان قوعام قايراتكەرى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ وسى تۇيىنگە توقتالىپ, «ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى وسى ەڭبەكتەردى جارىق كورسەتۋدىڭ امالىن قاراستىرعانى ءجون جانە وعان مۇمكىندىك تە بار» دەدى.
قىسقاسى, وسىدان جارتى عاسىر بۇرىن قازاق ادەبيەتىندە بۇرىن كوتەرىلمەگەن تىڭ تاريحي تاقىرىپقا رومان-ەسسەلەر تسيكلىن جازىپ, ەرەكشە قۇبىلىس رەتىندە جۇرتشىلىق نازارىن اۋدارعان قويشىعارا سالعاراۇلى بۇل كۇندە كوزى قاراقتى, كوكىرەگى وياۋ, ىزدەنىمپاز وقىرماننىڭ ايرىقشا ىقىلاسىنا بولەندى. ونىڭ شىعارماشىلىعىنىڭ وزەگى ءارى وزگەشەلىگى – بۇرىن-سوڭدى جازۋشى-تاريحشىلارىمىز بارا قويماعان باعزى زاماندار قويناۋىنا دەندەي ەنۋى, حالقىمىزدىڭ شىعۋ تاريحىنىڭ باستاۋىن قازىرگى جىل ساناۋىنان دا ءارى بىرنەشە مىڭ جىلعا, ادامزات بالاسىنىڭ جاراتىلۋى داۋىرىنە اپارىپ تىرەۋى ەدى. بۇل قازاق تاريح عىلىمى نەمەسە تۇركىتانۋ عىلىمى ءۇشىن عانا ەمەس, الەمدىك تاريح ءۇشىن توسىن دا تىڭ جاڭالىق بولدى! گەنەتيك عالىمدار مەديتسينا عىلىمىنىڭ سوڭعى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى – دنق تاسىلىمەن مولەكۋلادا ساقتالىپ قالعان تۇقىمتەك قورىن انىقتاۋ ارقىلى العاشقى ادامداردىڭ وڭتۇستىك شىعىس افريكادا جاراتىلعانىن انىقتاسا, ق.سالعاراۇلى سول العاشقى ادامداردىڭ تۇرىك تىلىندە سويلەگەنىن, ادامزاتتىڭ تۇپتەگى – تۇرىكتەر ەكەنىن الەمدە ءبىرىنشى بولىپ دالەلدەپ, 1990 جىلداردىڭ ورتاسىنان بەرى تەك وسى باعىتتا وننان استام زەرتتەۋ ەڭبەك جازدى, وي-تۇجىرىمدارىن 2020 جىلى جارىق كورگەن «ادامزاتتىڭ اتا ءتىلى» («العاشقى ادامدار قاي تىلدە سويلەگەن») كىتابىمەن قورىتىپ, دايەكتەپ بەردى.
ق.سالعاراۇلىنىڭ ەڭبەگى ەلەۋسىز دە ەمەس, «قازاقتار» رومان-ەسسەسى ءۇشىن 1996 جىلى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعى, تۇركولوگيا سالاسىنداعى اسا زور جەتىستىكتەرى ءۇشىن 2009 جىلى كۇلتەگىن اتىنداعى سىيلىق بەرىلدى. «پاراسات», ەكىنشى دارەجەلى «بارىس» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان
