ەلىمىزدىڭ باس قالاسىندا تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى جاعداي كوڭىل كونشىتپەيدى. ونى قاڭتار ايىندا وتكەن استانا قالاسىن دامىتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەستە مەملەكەت باسشىسى دا اتاپ كورسەتتى. «ءتورت مىڭعا جۋىق ۇلەسكەردىڭ ماسەلەسى ءالى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تۇر. قازىر استانادا رۇقسات ەتىلگەن قۇجاتتارى جوق 90-نان استام تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتىر. قۇرىلىس كومپانيالارى جاي عانا ماردىمسىز ايىپپۇل تولەپ, ازاماتتاردان اقشا تارتۋىن دوعارار ەمەس. ۇكىمەت مەملەكەتتىك رەتتەۋ شارالارىن قاتاڭداتقانى ءجون. بۇل جۇمىسقا قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگى اتسالىسۋى ءتيىس» دەگەن ەدى پرەزيدەنت.
جاعداي كۇردەلى, بىراق…
بۇل جەردە ماسەلە كوپ. «جىلاساڭ تاعى سابايمىن» دەمەكشى, وسى توڭىرەكتەگى اڭگىمە ەلوردادا بىرنەشە جىلدان بەرى ايتۋدايىن-اق ايتىلىپ كەلەدى. الايدا كوپشىلىك ايتىپ, نارازىلىق ءبىلدىرىپ, ايقاي-شۋ كوتەرگەن سايىن وسى سالانىڭ مۇمكىندىكتەرىن بارىنشا پايدالانىپ, «ءۇرىپ ءىشىپ, شايقاي توگىپ جۇرگەن» مىرزالار زاڭسىزدىقتارىن ودان سايىن ورشىتە تۇسۋدە.
قازىر قالادا «Mars Project» جشس, «Aiz Kurylys» جشس, «رۋسالدينگ Line» جشس, «بيلدينگ كومپاني» جشس, «Expert Consulting Agency Kazakhstan» جشس, «تاۋەكەل ينجينيرينگ» جشس, «Global Millennium» جشس, «Handan-Astana» جشس, «Oreol-Group», تاعى باسقا دا كومپانيالار 76 نىساننىڭ قۇرىلىسىن زاڭسىز جۇرگىزىپ كەلگەنى انىقتالدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس پروكۋراتۋراسى ازاماتتاردان ۇلەستىك قۇرىلىس ءۇشىن زاڭسىز اقشا جينايتىن الاقول قۇرىلىس سالۋشىلاردى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتاتىن قازىرگى قىلمىستىق كودەكسكە جاڭا باپ ەنگىزۋدى ۇسىنادى. ويتكەنى باس پروكۋرور بەرىك اسىلوۆتىڭ ايتۋىنشا, زاڭدىق تۇرعىدان تىيىم بولا تۇرسا دا, قالتالارىن قامپيتىپ, ەسىرىپ العان بەلگىلى وليگارحتار «نولدىك تسيكلدا» دەگەن وزدەرىنىڭ تۇجىرىمداماسىن ناسيحاتتاپ, تۇرعىنداردان ۇلەستىك قۇرىلىسقا اقشا تارتۋلارىن توقتاتپاي تۇر.
جاعدايدىڭ كۇردەلىلەنىپ بارا جاتقانىنان بولسا كەرەك, ماۋسىم ايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنە حات جولداعان باس پروكۋرور دەپۋتاتتارعا ءۇش ۇسىنىس ءتۇسىردى. ءبىرىنشى, ۇلەستىك قۇرىلىس تۋرالى زاڭ تالاپتارىن بۇزعانى ءۇشىن ايىپپۇل مولشەرىن 300-دەن 2000 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشكە دەيىن كوتەرۋدى نەمەسە بىردەن ليتسەنزياسىنان ايىرۋدى ۇسىندى. ەكىنشى, زاڭدى اياقاستى ەتكەن قۇرىلىس سالۋشىلاردىڭ بانكىدەگى ەسەپ شوتتارى مەن دۇنيە-مۇلىكتەرىن بۇعاتتاپ, قىزمەتتەرىن شەكتەتىلۋىن تالاپ ەتتى. ءۇشىنشى, قىلمىستىق كودەكسكە ۇلەسكەرلەردەن زاڭسىز اقشا تارتقانى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتاتىن ارنايى باپ ەنگىزىلۋدى سۇرادى.
بيىل قاڭتار ايىنان باستاپ ينجەنەرلىك جەلىلەرى جوق جانە باس جوسپارعا ساي ەمەس قۇرىلىسقا جاڭا رۇقساتتار بەرىلمەيتىنىن اتاپ ءوتتى. سونىمەن قاتار, ەگەر قانداي دا ءبىر قۇرىلىس كومپانياسى قۇرىلىستى تەحنيكالىق شارتتاردىڭ تولىق پاكەتىنسىز جالعاستىرسا, قۇرىلىس ۋچاسكەلەرىندەگى جۇمىس تولىعىمەن توقتاتىلادى جانە كومپانيا سونداي كومپانيالاردىڭ «قارا تىزىمىنە» ەنگىزىلەدى
بۇل ەندى تەك بۇگىن ايتىلىپ جۇرگەن ءسوز ەمەس. ۇلەسكەرلەر ماسەلەسى ۇكىمەتتىڭ باس اۋرۋىنا اينالعانىنا قانشا ۋاقىت بولدى. اۋپىرىمدەپ ءبىرىن شەشسە, ەكىنشىسى شىعىپ جاتاتىن تاۋسىلمايتىن تۇيتكىلگە اينالۋدا.
وسىعان بايلانىستى بەرىك اسىلوۆ 2014 جىلدان بەرى قولدانىلىپ كەلە جاتقان رەسەيدىڭ تاجىريبەسىنە يەك ارتقاندى ءجون كورەدى. وندا ۇلەسكەردىڭ سەنىمىنە كىرىپ, قۇرىلىس سالۋعا زاڭدى رۇقساتى بولماسا دا اقشا جيناپ, الدايتىن قۇرىلىس باسشىلارىن قىلمىستىق جازاعا تارتادى. ءۇش ميلليون رۋبلدەن اساتىن كولەمدە ۇلەسكەرلەردەن اقشا جيناپ, قۇرىلىسىن ۇزاققا سوزىپ جىبەرسە, ءبىر جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرادى. ال وسى ارەكەتتى ۇيىمداسقان ادامدار توبى جاساسا, ءارى شىعىن 5 ميلليون رۋبلدەن اساتىن بولسا, بەس جىلعا سوتتايدى. ەگەر جۇرشىلىقتى الداعان ادام قاتەلىگىن تولىق مويىنداپ, ۇلەسكەرلەردىڭ اقشاسىن تولىق كولەمدە قايتارسا, نەمەسە ءۇيىن سالىپ بەرسە عانا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن قۇتىلادى.
بىراق بىزدە رەسەيگە قاراعاندا جاعداي ءسال باسقاشالاۋ. بىزدە كەشەندى كوپقاباتتى ۇيلەر سالىپ, ۇكىمەت بەلگىلەگەن تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىن ءساتتى جۇزەگە اسىرىپ جاتقان قۇرىلىس كومپانيالارى ساۋساقپەن سانارلىق. قاڭتار ايىنداعى استانا قالاسىن دامىتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەيتىلگەن كەڭەستە مەملەكەت باسشىسى اتاپ كورسەتكەندەي, ارينە, الداپ-ارباۋعا, ساپاسىز ءۇي سالۋعا مۇلدە جول بەرۋگە بولمايدى. الايدا سونىمەن قاتار تۇرعىن ءۇي سالۋ قارقىنىن دا ەش تومەندەتپەگەن ءجون.
قارقىن باسەڭدەمەسىن
«قۇرىلىس سالاسىندا قوردالانىپ قالعان كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ لەگى ۇلكەن ورتانى ويلاندىرىپ وتىر. وسى توڭىرەكتە ءبىراز باس قاتىرعان قالا اكىمدىگى ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن تۇرعىن ءۇي سالۋ قارقىنىن بىرتە-بىرتە باسەڭدەتۋدى ۇسىنادى. الايدا ۇكىمەتتەگىلەر بۇعان كەلىسكەن جوق. ەلوردادا سابيلەردىڭ دۇنيەگە كەلۋ كورسەتكىشى جوعارى. ونىڭ ۇستىنە ىشكى كوشى-قون اعىنى جىل سايىن ۇدەپ بارادى. وسىنى ەسكەرگەن پرەزيدەنت تە «ەگەر ءبىز قۇرىلىس قارقىنىن تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن بولساق, 30 مىڭ ادام جۇمىسسىز قالۋى مۇمكىن. سوندىقتان قالانى جۇيەلى تۇردە دامىتۋ جوسپارىن پارمەندى قولعا الۋ كەرەك. مەنىڭشە, قازىر وسىعان دەندەپ كوڭىل ءبولۋ جاعى جەتىسپەي جاتىر. سونى جانداندىرۋ ماڭىزدى» دەپ ناقتى تاپسىرمالار بەرگەن-ءدى.
ەلوردادا جىل باسىنان باستاپ 1 ملن 215 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىنعان. جىل سوڭىنا دەيىن 3 ميلليون شارشى مەتردەن اسا تۇرعىن ءۇي سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇل – شامامەن 40 مىڭ پاتەر, ونىڭ ىشىندە 6 مىڭ پاتەر مەملەكەت تاراپىنان حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىنا بەرىلەدى
جاسىراتىنى جوق, ۇلەستىك قۇرىلىس ارقىلى باسپانالى بولعان وتانداستارىمىز كوپ. ءارى بۇل دايىن ۇيلەردى ساتىپ العانعا قاراعاندا اناعۇرلىم ارزانعا تۇسەتىنىن دە مويىنداۋ كەرەك. سوندىقتان وعان دەگەن حالىق اراسىندا سۇرانىستىڭ ارتىپ وتىرعانىن دا ايتپاسقا بولمايدى. بىرىنشىدەن, ىرگەتاسىنان باستاپ قاتىساتىن بولعاندىقتان, تاڭداۋ مۇمكىندىگى جوعارى. قالاعان قاباتىڭنان قالاعان پاتەرىڭدى تاڭداي الاسىڭ. ەكىنشىدەن, پاتەر قۇنىن ءبولىپ تولەۋ مۇمكىندىكتەرى بەرىلەدى. سوندىقتان قۇرىلىس سالۋشىلاردىڭ كاسىبيلىگىمەن قاتار اشىقتىعى, ادالدىعى دا وتە ماڭىزدى. بۇل جەردە جەتى رەت ولشەپ, ءبىر رەت شەشىم قابىلداۋ كەرەك. ءايتپەسە, قۇرىلىس سالىنىپ, ءۇي قاباتتارى وسكەن سايىن پاتەر باعالارى دا كوتەرىلە بەرەدى. قۇرىلىس فيرماسىنىڭ بەدەلى, اتاق-ابىرويى, تاجىريبەسى, ۇلەسكەرلەردەن تۇسكەن اقشانى ءتيىمدى دە ماقساتتى جۇمساي ءبىلۋى دە اسا ماڭىزدى. ايتپەسە, مىناداي باعانىڭ قۇبىلمالى زامانىندا قيىندىققا تاپ بولۋى دا ابدەن مۇمكىن.
قاتاڭ قاداعالاۋ قاجەت
ەلودادا وتكەن جىلداردا ءبىر قۇرىلىس سالۋشى كومپانيا جەر تەلىمىن ساتىپ الىپ, ءۇي سالۋعا كىرىسكەن. ءارى پاتەرلەردى ىرگەتاسىن قالاماي جاتىپ, ۇلەسكەرلەرگە نارىقتان اناعۇرلىم ارزان باعامەن ءبولىپ بەرە باستاعان. كليەنتتەر تەك بولاشاق باسپانالارىنىڭ سۇلباسىن عانا قاعاز جۇزىندە كورگەن. بىراق پاتەر ساتىپ الۋعا تىلەك بىلدىرۋشىلەر سانى مىڭ ادامنان اسىپ كەتكەن. قۇرىلىس باسشىلىعى ولارمەن الدىن الا ساتۋ-ساتىپ الۋ كەلىسىمشارتىن جاساسىپ, اقشالارىن الىپ قويعان. ەندى مىنا قىزىقتى قاراڭىز, كەيبىر ادامدار ەكى-ءۇش پاتەردەن الىپ, بارلىق ءۇي تۇگەل ساتىلىپ كەتكەننەن كەيىن جەر تەلىمىن العاش ساتقان ادام جەر تەلىمىن قايتارۋىن سۇراپ كەلىسىمشارتتى بۇزۋ جونىندە قۇرىلىس كومپانياسىن سوتقا بەرگەن. ناتيجەسىندە سوت جاسالعان مامىلەنى زاڭسىز دەپ تاۋىپ, ءبىرىنشى يەسىنە قايتارتقان. ول سول جەر تەلىمىن باسقا ءبىر قۇرىلىس فيرماسىنا ودان دا قىمبات باعاعا قايتا ساتىپ جىبەرگەن. ال ۇيگە جاڭادان يە بولعان قۇرىلىس كومپانياسى سول پاتەرلەردى باسقا ادامدارعا قايتادان ساتىپ, العاشقى اقشا سالعان ۇلەسكەرلەر دالادا قالعان.
مىنە, زاڭدىق تۇرعىدان مىقتى ساۋاتى جوق ازاماتتار كەيدە وسىنداي كەلەڭسىزدىككە ۇشىراپ قالىپ جاتادى.
– ادامداردىڭ ءالى سالىنباعان پاتەرىنە اقشا تولەۋى كوپتەگەن قىلمىستىق جاعدايلارعا اكەلىپ وتىر. سوندىقتان قۇرىلىس سالۋشىلارمەن مەملەكەت ۇلەستىك كەلىسىمشارتقا وتىرىپ, ءتيىستى ليتسەنزيا بەرمەي, ازاماتتاردان اقشا تارتۋىنا قاتاڭ تىيىم سالۋ كەرەك, – دەيدى زاڭگەر اسقار وتەپوۆ.
ال بۇل تۇرعىدا, قازاقستان قۇرىلىسشىلارى قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى ۆيكتور ميكريۋكوۆتىڭ پىكىرى باسقاشا. ونىڭ ويىنشا, قۇرىلىسشىلاردى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكپەن قورقىتۋ ونشا جاقسىلىققا اپارمايدى. بىرىنشىدەن, جان-جاقتان قىسىم جاساي بەرگەسىن ولار بۇل سالادان كەتىپ قالۋى مۇمكىن. قۇرىلىس بيزنەسى دەگەن وڭاي شارۋا ەمەس. ونىمەن اينالىساتىندار جاندارىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ ءجۇرىپ ەڭبەك ەتەدى. بۇل جەردەن كىنارات ىزدەسە اياقتى اتتاعان سايىن كەمشىلىك تابۋعا بولادى. راسى كەرەك, مەرزىمىنەن كەشىكتىرسە دە, ارتىق-كەمى بولىپ جاتسا دا ۇلەسكەرلەر ەلوردادا پاتەرلەرىن الىپ جاتىر عوي. ال وسى قۇرىلىستى سالۋشىلار جاپپاي نارىقتان كەتىپ قالسا نە بولار ەدى؟ سوندىقتان ۇلەسكەرلەردىڭ اقشاسىنا ءۇي سالۋشىلاردى ءسال كەمشىلىگى ءۇشىن جاۋاپقا تارتۋ جاعدايدى قيىنداتا ءتۇسۋى مۇمكىن ەكەن.
كورىپ وتىرسىزدار, اركىمدە ءارتۇرلى پىكىر بار. بىرەۋلەر ۇلەستىك قۇرىلىستى قاتاڭ باقىلاۋعا الىپ, الاقول قۇرىلىسشىلارعا قىلمىستىق جازا ەنگىزۋ كەرەك دەسە, ەكىنشىسى, وعان اسىقپاۋدى سۇراپ, قولما-قول اقشاسىز ءۇي سالۋ مۇلدە ازايىپ كەتۋى مۇمكىن دەپ قاۋىپتەنەدى. شىندىعىندا, حالىق ادىلەتسىز, تەك قالتاسىنىڭ قامىن ويلايتىن قۇرىلىس سالۋشىلاردان جان-جاقتى قورعالماعان. سوندىقتان قۇزىرلى ورگاندار تاراپىنان ۇلەسكەرلىك قۇرىلىسقا اقشا تارتۋشىلاردى ماسەلەسىن ءالى دە زاڭدىق تۇرعىدا ناقتىلاپ, قاداعالاۋدى قاتايتا تۇسكەن دۇرىس بولار ەدى.
