ەلورداداعى تۇيتكىلدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – «ساقالدى» قۇرىلىستار. قازىر قالادا وسىنداي 29 نىسان بار. 10 344 ۇلەسكەر وسى ۇيلەردىڭ قۇرىلىسىنىڭ اياقتالۋىن كۇتىپ ءجۇر. تۇنەۋگۇنى قالا اكتيۆىمەن وتكىزگەن جيىندا استانا اكىمى باقىت سۇلتانوۆ وسىنداي مالىمەتتەردى كەلتىردى. اكىمدىك ۇلەسكەرلەر ماسەلەسىن تۇپكىلىكتى شەشۋ ماقساتىندا 2022 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بارلىق پروبلەمالىق نىسانداردىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋ جونىندەگى جول كارتاسىن دايىنداعان. «بۇل قۇجات دالمە-ءدال ەكونوميكالىق ەسەپتەرگە نەگىزدەلگەن. كوپ ۇزاماي ءبىز ۇلەسكەرلەر ماسەلەسىنە نۇكتە قويامىز» دەدى سول وتىرىستا قالا باسشىسى.
«نۇرلى جەر» باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرادى
ۇلەسكەرلەر ماسەلەسىن شەشۋدە ەلوردانىڭ مول تاجىريبەسى بارىن بىلەمىز. مىسالى, وتكەن جىلى 36 «ساقالدى» قۇرىلىس نىسانى «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا ەنگىزىلدى. ياعني ولاردىڭ بارلىعى «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى اياسىندا سالىنىپ ءبىتىپ, قولدانىسقا بەرىلەدى. الايدا ەلوردا حالقىنىڭ سانى جىل سايىن قارقىندى ءوسىپ كەلەدى. بولجام بويىنشا 2030 جىلعا قاراي 2 ميلليوننان استام, 2050 جىلى 3 ملن تۇرعىنى بار قالاعا اينالادى. سول سەبەپتەن قالا بيلىگى ۇلەسكەرلەر ماسەلەسىن 2022 جىلى تۇپكىلىكتى شەشۋدى ويلاستىرىپ وتىر.
وسىعان وراي, ەلوردادا ءساتىمەن ىسكە اسىرىلىپ جاتقان «نۇرلى جەر», «7-20-25» باعدارلامالارىنىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلۋدا. مۋنيتسيپالدى قىزمەتتەرگە قاجەتتى مامانداردى تارتۋ ماقساتىندا باسپانا الۋ ءۇشىن العاشقى جارنانى تولەۋگە ءبىلىم بەرۋ, دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە 1 ملن تەڭگە كولەمىندە الەۋمەتتىك كومەك بەرۋگە قاراجات بولىنگەنى ءمالىم. باقىت سۇلتانوۆ 2018 جىلدىڭ سوڭىندا سەرتيفيكات تۇرىندەگى العاشقى 100 جاردەماقىنىڭ بولىنگەنىن, 2019 جىلى وسىنداي 2000 سەرتيفيكات بەرىلەتىنىن مالىمدەدى. بۇل قادام دا ۇلەسكەرلەر ماسەلەسىن بولدىرماۋعا جاعىمدى جاعىنان اسەر ەتەدى.
«ساقالدى» قۇرىلىستاردىڭ يەسى كىم؟
قازىرگى كەزدە باس قالاداعى 29 نىسانعا تەكسەرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن. جول كارتاسىندا ولاردىڭ ارقايسىسى بويىنشا جۇمىس جوسپارى جاسالعان. استانا اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى سەرگەي حوروشۋننىڭ ايتۋىنشا, «ساقالدى» قۇرىلىستاردىڭ ماسەلەسى بويىنشا جۇمىستار جوسپارداعى تارتىپپەن جۇرگىزىلۋدە. مىسالى, پروبلەمالىق نىساندار مەردىگەرلەرىنىڭ ءبىرى – «ازبۋكا جيليا» قۇرىلىس كومپانياسى. «ازبۋكا جيليا» نىساندارىنا قاتىستى ناقتى شەشىمدەر قابىلدانعان. توقتاپ قالعان نىسانداردى سالىپ بىتىرەتىن باسقا مەردىگەر انىقتالىپ, سونىمەن كەلىسىمشارت جاسالماقشى. قالالىق اكىمدىكتە وتكەن اپپاراتتىق جينالىستا قالا باسشىسى باقىت سۇلتانوۆ قۇزىرلى مەكەمەلەرگە «ازبۋكا جيليا» نىساندارىنا بايلانىستى 25 قاڭتارعا دەيىن جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاردى دايىنداپ, مەملەكەتتىك ساراپتامانى الۋعا تاپسىرما بەرگەنى ءمالىم.
جەرگىلىكتى بيلىك «اسي» كومپانياسىنىڭ نىساندارىنا قاتىستى ماسەلەلەردى «سامۇرىق-قازىنا» اق-پەن بىرلەسىپ شەشۋدى ۇيعارىپتى. اكىمنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى سەرگەي حوروشۋننىڭ ايتۋىنشا, جوسپار بويىنشا الداعى 4 جىلدا 35 ءۇي بۇزىلىپ, 750 تۇرعىن باسقا باسپاناعا كوشىرىلۋى كەرەك. الايدا الدىن الا جاسالعان تالداۋ بويىنشا بۇزىلعان ۇيلەردىڭ تۇرعىندارىن قونىستاندىرۋعا 1 مىڭعا جۋىق پاتەر قاجەت. دەمەك, ءتورت جىلدا كەم دەگەندە 150 تۇرعىن ءۇي بوي كوتەرۋى ءتيىس.
ۇلەستىك قۇرىلىس نىساندارىنىڭ اعىمداعى احۋالى جونىندە اكىمنىڭ الدىندا بايانداما جاساعان سەرگەي حوروشۋن سوڭعى ەكى اپتانىڭ ىشىندە ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيانىڭ وتىرىستارىندا 28 نىساننىڭ جاي-كۇيى قاراستىرىلعانىن مالىمدەدى. كەيبىر نىساندارعا قاتىستى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ وكىلدەرىمەن بىرگە قۇرىلىس الاڭىندا بىرنەشە مارتە كەزدەسۋلەر وتكەن. اكىمنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارىنىڭ مالىمەتى بويىنشا 6 «ساقالدى» قۇرىلىستىڭ ەكەۋىندە – «گارانت» تۇرعىن ءۇي كەشەنى مەن «جەتى جول» تۇرعىن ءۇي كەشەنىندە قۇرىلىس جۇمىستارى باستالعان. ويتكەنى مەردىگەر نىسانداردى قابىلداپ الىپتى.
«الداعى ەكى كۇندە تاعى ەكى نىسان – «ايسانام دە ليۋكس» جانە «سادوۆىە كۆارتالى» تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى بويىنشا مەملەكەتتىك ەكسپەرتيزا قورىتىندىسىن الامىز. وسى كومپانيانىڭ ءۇش نىسانىنا («ايسانام دە ليۋكس», «كومفورت», «سادوۆىە كۆارتالى») بايقاۋ جاريالاۋ ءۇشىن قارجىلىق مودەلىن جاساۋعا قاتىستى جۇمىستاردى دا قوسا جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ەندىگى قالعانى – «كومسومولسكي» تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ ماسەلەسى. بۇل نىسانعا قاتىستى ەكسپەرتيزانىڭ قورىتىندىسىن اقپان ايىنىڭ ورتاسىندا الۋدى جوسپارلاپ قويدىق. وسىلايشا «ازبۋكا جيليا» كومپانياسىنىڭ «ساقالدى» قۇرىلىستارىنا قاتىستى ماسەلەنى تولىقتاي شەشەمىز» دەپ ءتۇسىندىردى ءىستىڭ ءمانىسىن سەرگەي حوروشۋن.
ءسال شەگىنىس جاساساق, «ازبۋكا جيليا» كومپانياسىنىڭ ۇلەسكەرلەرىنە قاتىستى تۇيتكىل 2016 جىلدان بەرى جالعاسىپ كەلەدى. سول كەزدە اتالعان كومپانيانىڭ توپ-مەنەدجەرلەرىنە قاتىستى سوت ۇكىمى شىعارىلعان بولاتىن. سول ۋاقىتتان بەرى قالا اكىمدىگى نىسانداردىڭ احۋالىن باقىلاۋىنا الىپ, وڭ شەشىپ وتىرعانى قۋانتادى.
زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر
2016 جىل دەمەكشى, ءۇش جىل بۇرىن, 2016 جىلدىڭ 10 قازانىندا «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنداعى ۇلەستىك قاتىسۋ تۋرالى» جاڭا زاڭ كۇشىنە ەندى. شىنى كەرەك, 2006 جىلى قابىلدانعان ەسكى زاڭ ءۇي ساتىپ الۋشىلاردى الاياقتاردان قورعاي المايتىن ەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە مىڭداعان ۇلەسكەر نارازىلىق اكتسيالارىن وتكىزىپ, بيلىك پەن قوعامنىڭ نازارىن كۇردەلى ماسەلەگە اۋدارۋعا ۇمتىلاتىن. جاڭارعان زاڭدا ءۇي سالۋشىلاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى كۇشەيتىلىپ, ءۇي ساتىپ الۋشىلارعا بىرقاتار كەپىلدىكتەر بەرىلدى. بىرىنشىدەن, بۇل سالاعا جاڭا ءبىر ويىنشى كەلىپ قوسىلدى, ول – «بايتەرەك» ۇلتتىق حولدينگىنىڭ قاراماعىنا كىرەتىن كەپىلدىك بەرۋ قورى. وسى مەملەكەتتىك ورگان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ اياقتالۋىنا كەپىلدىك بەرەدى جانە ۇلەسكەرلەردىڭ زاڭدىق مۇددەلەرى مەن قۇقىقتارىن قورعايدى. ياعني ءۇي سالۋشى كومپانيا وسى قوردىڭ كەلىسىمىن العاننان كەيىن ىسكە كىرىسەدى. ەكىنشىدەن, ۇلەستىك قۇرىلىسقا قاتىساتىن ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانك بوي كوتەرەتىن ۇيگە ۇلەسكەرلەردىڭ قاراجاتىن اۋدارماي تۇرىپ, قاڭقاسىنىڭ سالىنعانىن قاداعالايدى. ۇشىنشىدەن, ۇلەستىك قاتىسۋ تۋرالى كەلىسىمشارت ءۇيدىڭ قاڭقاسى سالىنعان سوڭ بىراق جاسالادى. ءوز قاراجاتىنا قاڭقانى تۇرعىزعان ءۇي سالۋشى مەن وكىلەتتى كومپانيا اكىمدىكتەن ۇلەسكەرلەردىڭ قاراجاتىن تارتۋعا رۇقسات الادى. سونىمەن قاتار, ءۇي سالۋشى كومپانياعا قاتاڭ تالاپتار قويىلاتىن بولدى. ول وسى سالادا كەم دەگەندە ءۇش جىل جۇمىس ىستەپ, رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردا 18 مىڭ شارشى مەتر جەرگە ءۇي سالۋى ءتيىس. جانە سوڭعى 2 جىلدا شىعىنسىز قىزمەت ەتكەندىگى ەسكەرىلەدى.
ساراپشىلار نە دەيدى؟
جاڭا زاڭ تۋرالى وتاندىق ساراپشىلاردىڭ پىكىرى ءبىر-بىرىمەن ۇقساس. مىسالى, جۋرناليست يگور نەۆولين سالىنىپ جاتقان ۇيلەر تۋرالى مالىمەتتىڭ جوقتىعىن, تەك ۇلەستىك قۇرىلىس رۇقسات ەتىلگەن ۇيلەر ءتىزىمى عانا بار ەكەنىن ايتادى. «ويتكەنى ءالى دە كوپتەگەن ءۇي سالۋشى كومپانيا زاڭدى «اينالىپ» وتەدى. استانادا كەپىلدىك بەرۋ قورىنىڭ رۇقساتىن العان, بانكتەن كەپىلدىك العان كومپانيالار ءۇي سالىپ جاتىر. الايدا شىنايى احۋالدى زەرتتەپ كورسەك, ءالى سالىنباعان ۇيلەر دە ساتىلىمعا شىعارىلادى. ونى ءبىز «كرىشا.kz» سايتىنداعى حابارلاندىرۋعا تەلەفون شالۋ ارقىلى انىقتادىق. وسىنداي سۇراۋ سالساڭ, كوپتەگەن ۇيلەر شىعادى. ال ولاردىڭ تولىق سالىنىپ بىتۋىنە كىم كەپىدىك بەرەدى؟» دەيدى ي.نەۆولين. تۇرعىنداردىڭ ءالى سالىنباعان ۇيلەرگە قاراجات سالۋىنىڭ ءبىر سەبەبى – قۇنىنىڭ ارزاندىعى. «ءالى سالىنباعان نىسانداعى پاتەر وتە ارزانعا تۇسەدى. ال پايدالانۋعا بەرىلەتىن دايىن پاتەرلەر قىمبات بولادى. سول سەبەپتەن ادامداردىڭ كوپشىلىگى ارزان پاتەرگە جۇگىرەدى. بىراق ولار نارىقتا سونداي باعادا ۇيلەر جوق ەكەنىن كەيىن ءبىلىپ, بارماق شايناپ جاتادى. 2016 جىلى قابىلدانعان جاڭا زاڭدا الاياقتارعا الدانعانداردىڭ نە ىستەيتىنى جازىلماعان. تەك حالىقتان قاراجات تارتۋدىڭ ءۇش جولى كورسەتىلگەن» دەيدى ساراپشى.
قازاقستاندىق جىلجىمايتىن مۇلىك قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى ەرمەك مۇسىرەپوۆ كوپ كومپانيالاردىڭ زاڭعا سايكەس جۇمىس ىستەمەيتىنىن, سونىڭ سالدارىنان ساپاسىز ۇيلەردى پايدالانۋعا بەرەتىنىن ايتادى. «ءبىرىنشى ماسەلە, تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا سالىنعان قاراجاتقا تولىق كەپىلدىك بەرىلمەيدى. ويتكەنى قازىر ەلىمىزدىڭ نارىعىندا قىزمەت ەتەتىن كومپانيالاردىڭ 5-7 پايىزى عانا زاڭعا سايكەس كەلەدى. قالعاندارى ءتىپتى ۇلەستىك قۇرىلىس تەرمينىنە دە جاتپايدى. ازاماتتاردىڭ وپىق جەپ, الدانىپ قالاتىن سەبەبى – سول. ەكىنشىدەن, قۇرىلىستىڭ ساپاسى دەگەن ماسەلە بار. مىسالى, قازىر ءۇي سالۋشىلار مەن دەۆەلوپەرلەردىڭ تەك 50 پايىزى عانا ءار ساناتتاعى قۇرىلىس تالاپتارىنا جاۋاپ بەرەدى. قالعاندارى ساپاسىز ۇيلەر سالۋدا. كوبىنەسە بۇل – «ءبىر كۇندىك» فيرمالار. ءۇي سالۋ ءبىر باسقا, ونى پايدالانۋعا بەرگەننەن كەيىنگى جاعداي ءبىر باسقا. مىسالى, استانادا جاڭادان سالىنعان ۇيلەردىڭ ءبىر جىلدان كەيىن سىرتقى قاپتاماسى ۇشىپ جاتادى. بۇل قۇرىلىس ساپاسىنىڭ تومەندىگىن كورسەتەدى. ازاماتتار پاتەردىڭ ىشكى بولىگىنە نازار اۋدارىپ, سىرتقى جاعىن ۇمىت قالدىرادى. بۇل دۇرىس ەمەس. ءۇيدىڭ سىرتقى بولىگى دە ونىڭ قۇنىنا ساي بولعانى ءجون. بۇلاردىڭ ءبارى – ءار ادامنىڭ قاۋىپسىز, جايلى, ساپالى ۇيدە ءومىر سۇرۋىنە قاجەتتى نارسەلەر» دەيدى ول.
ساراپشىلاردىڭ وي-پىكىرىنەن تۇيگەنىمىز, حالىققا ۇلەستىك قۇرىلىس تۋرالى جاڭا زاڭنىڭ نورمالارىن كەڭىنەن ءتۇسىندىرۋ كەرەك. ەكىنشىدەن, ارزان ۇيلەرگە جۇگىرمەي تۇرىپ, نىساندى تۇرعىزاتىن كومپانيا جونىندە مول ماعلۇمات جيناسا قۇبا-قۇپ بولار ەدى.
