دوپ ويناپ جۇرگەن ۇلىم القىن-جۇلقىن ەسىكتەن كىردى دە: «اكە, مەنىڭ جەيدەمنىڭ الدىنا دا كەرەي دەپ جازدىرىپ بەرشى. مەنەن باسقا بالالاردىڭ ءبارىنىڭ رۋى جازىلعان جەيدەسى بار ەكەن» دەپ ءوتىندى. «رۋ نە كەرەك؟ قازاق بولساڭدار بولدى ەمەس پە!» دەسەم, «جوق, ماعان دا رۋىم جازىلعان جەيدە كەرەك, قازاقپىن دەسەڭ دىم دا قىزىق ەمەس» دەپ سازارىپ تۇر…
قازىر ماشيناسىنىڭ تەرەزەسىنە, بەلبەۋىنە, جەيدەسىنىڭ الدىنا رۋىن جازىپ الاتىن ازاماتتاردى ءجيى كورەتىن بولدىق. ولىلەر مەكەنى – زيراتتارعا دا اتى-جونىمەن قوسا, رۋىن قوسىپ جازىپ قويۋ سانگە اينالدى. «تۋىستار باسقوسۋى» دەگەن اتپەن ءار رۋ ۇلكەن توي جاساپ, ءوز رۋىنان شىققان باتىرلارعا, مىقتى ادامدارعا ەسكەرتكىش قويۋ, كوشە اتىن بەرۋ دە دەندەپ كەلە جاتقان «ءداستۇر». وسىنىڭ اسەرىنەن ءيىسى قازاققا ورتاق نەبىر مارعاسقا تۇلعالار ۇلتتىق دەڭگەيدە ۇلىقتالۋدىڭ ورنىنا رۋلىق دەڭگەيدە ەسكە الىناتىن كۇيگە كىرىپتار بولدىق. كەرەك دەسەڭىز, ءوز رۋلاسى نەمەسە اۋىلداسى ايتىپ, قۇزىرلى ورىندارعا قۇلاققاعىس ەتپەسە, ۇلتتىڭ ۇلى تۇلعالارىنىڭ ءوزى ۇمىتىلىپ قالاتىن جاعدايعا جەتۋگە شاق قالدىق. مىنە, بۇل دا ءبىزدىڭ ەلدە ۇلتتى ۇيىستىرىپ, حالىقتى قاۋىمداستىراتىن ورتاق ۇلتتىق يدەولوگيا جوعىنىڭ ايقىن دالەلى.
ءبىزدىڭ ەلدە رۋلىق سانانىڭ العا وزعانى سونشا, بىرەۋ بيىككە كوتەرىلسە, بيلىككە جەتسە, الدىمەن «رۋى كىم ەكەن؟» دەپ سۇرايتىن كۇيگە جەتتىك. ويتكەنى بۇل كۇندە كىم مانساپقا قول جەتكىزسە, الدىمەن رۋلاسىن, ودان قالسا اۋىلداسىن تارتادى. سوسىن دا شىعار ەل اراسىندا «اناۋ شاپىراشتى, مىناۋ جالايىر, ول قوڭىرات, پالەنشە ارعىن» دەگەن پىش-پىش ءسوز دە كوپ. نەگە؟ ويتكەنى ءبىزدىڭ ەلدە رۋلىق سانانىڭ ورشۋىنە بيلىكتىڭ ءوزى دە سەبەپكەر. جازۋشى مۇحتار ماعاۋيننىڭ «بيلىككە قاتىستى شەنەۋنىك اتاۋلى قايتكەندە دە جانىن عانا ەمەس, مانسابىن دا ساقتاۋ امالىنا كوشتى. بۇرىن جەكەلەپ ورىن العان ساتقىندىق ەندى جالپىعا ءتان ۇيرەنشىكتى سيپاتقا اينالدى. مىنە, ءدال وسى كەزدە بيلىككە جاقىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەر اتاۋلىنىڭ ءوز تۇعىرىن نىعايتۋ ءۇشىن ويلاپ تاپقان امالدىڭ ءبىرى توڭىرەگىنە توپ جيناۋ بولدى. البەتتە, ويى كەلتە, ءورىسى قىسقا شەنەۋنىك پىكىرلەس, تىلەكتەس ىزدەمەدى, جەرلەس, جەمتىكتەس ىزدەدى. مۇلدە دەرلىك ۇمىتىلا باستاعان رۋلىق ۇجىم اياق استىنان قايتا تىرىلە باستادى» دەپ اشىنا جازاتىنى – سونىڭ ايعاعى.
قازاقتىڭ ۇلى تۇلعالارىنىڭ ءبارى رۋىم دەپ ەمەس, ۇلتىم دەپ عۇمىر كەشتى. ەندەشە سونداي تۇلعالاردى ۇلتتىق بيىكپەن باعالاماي, رۋلىق ورەمەن ولشەۋ ۇساقتىقتان باسقا ەشتەڭە ەمەس. ۇلتىنا ەمەس – رۋىنا, قابىلەتىنە ەمەس – قانىنا تارتۋ ەشقاشان قوعامدى العا باستىرمايدى
قازاققا رۋ نە ءۇشىن كەرەك؟! ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا, قان تازالىعىمىزدى ساقتاپ, جاقىنىڭمەن جاناسپاي, جاتىرىڭا شاپپاۋ ءۇشىن عانا كەرەك. راس, كەزىندە رۋلىق جۇيە قازاقتىڭ باستى اكىمشىلىك باسقارۋ ءتاسىلىنىڭ ءبىرى بولدى. رۋدىڭ ۇرانى شاقىرىلعاندا, ۇلتتىڭ نامىسى ويانعان كەز دە بولدى. بىراق قازاقتىڭ ارعى-بەرگى تاريحىن قاراپ وتىرساڭىز, ۇلتىمىزدىڭ جۇزگە, رۋعا ءبولىنىپ, ۇرىنباعان قاسىرەتى, جىعىلماعان جارى جوق. قارعا تامىرلى قازاق وسىنى ءبىلىپ تۇرىپ, رۋشىلدىق ادەتىن ەشقاشان تاستامايدى. نەگە؟ سەبەبى, جوعارىدا ايتقانىمىزداي, قازىر رۋدىڭ قانداستىق قاتىناستى ساقتاۋ رولىنەن گورى ەل الدىندا جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ءوزارا توپتاسىپ, ءبىر-بىرىمەن يىق تىرەستىرۋدىڭ قۇرالىنا اينالىپ كەتتى دە, سانى كوپ رۋلار قوعامدىق جاعدايعا ىقپال ەتەتىن دەڭگەيگە جەتتى. قازىر ايماقتارعا بارساڭ, باستى كوشەلەرى – سول وڭىردەن شىققان تۇلعالار. ءار ءوڭىردىڭ ءوز كوسەمى بار. ءتىپتى شىمكەنتتەگى ەڭ ۇزىن كوشە بۇرىن اۋدان باسقارىپ, ءىستى بولعان حاتشىنىڭ اتىندا. ال وزبەكالى جانىبەكوۆ كوشەسى ونىڭ شيرەگىنە دە شامالامايدى. مەملەكەتتىك كوميسسيا بارشا قازاق قادىر تۇتاتىن 20-30 ەسىمدى, اتاۋدى بەلگىلەپ, نەگە بارلىق مەگاپوليستەر مەن وبلىس ورتالىقتارى كوشەلەرىنە سولاردى بەرمەسكە؟!
جاقىندا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ىزعۇتتى ايتىقوۆتىڭ 100 جىلدىعى باتىردىڭ تۋعان ولكەسى – شىعىس قازاقستان وبلىسى ۇلان اۋدانىندا اتالىپ وتكەنىن ءبىز قايراتكەر سادىبەك تۇگەل اعامىزدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىنان بىلدىك. قازاقتىڭ اردا ۇلى اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ 80 جىلدىعى دا ايتۋلى تۇلعانىڭ تۋعان جەرى – جاڭاارقا اۋدانىندا ءوتتى. وسىدان بۇرىن ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ 150 جىلدىعى اقتوعايدا وتكەنى ءمالىم. بايتۇرسىنۇلىنىڭ دا مەرەيتويى تورعاي جەرىندە وتپەك. ونىڭ قاي دارەجەدە وتەتىنى نەلىكتەن تەك تورعايدا تۋعانداردى عانا تولعاندىرۋ كەرەك؟ احمەت – ۇلت ۇستازى ەمەس پە؟! نەگە وسى تۇلعالاردىڭ مەرەيتويىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ەلوردادا وتكىزۋگە بولمادى؟! مەملەكەت جاعىنان ءبىرتۇتاس ۇيىمداستىرىلىپ, الدىمەن ەل استاناسىندا جوعارى دەڭگەيدە اتاپ وتسە, ەلدىڭ رۋحى كوتەرىلمەس پە ەدى؟! ارينە, بۇل جەردە ءبىر ماسەلە بار, ءبىر تۇلعانىڭ 100 جىلدىق نەمەسە 150 جىلدىق مەرەيتويى ەل استاناسىندا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە اتالىپ وتسە, ەكىنشى ءبىر رۋ «ءبىزدىڭ پالەن دەگەن تۇلعامىزدىڭ بۇلاردان قاي جەرى كەم, ونىڭ مەرەيتويىن نەگە استانادا وتكىزبەيسىڭدەر؟» دەپ ورە تۇرەگەلەتىنى انىق. وسىدان بارىپ رۋلىق الاۋىزدىق قايتا تۇتاناتىندىقتان, مەملەكەت تە تۇلعالاردى تۋعان جەرىنە قاراي سىرىپ تاستاۋدى تاماشا تاسىلگە اينالدىرعان. ال شىن مانىندە ۇلتقا قىزمەت ەتكەن ادامدى رۋعا تاۋەلدەۋ, رۋلىق دەڭگەيگە دەيىن ءتۇسىرۋ – ساناسىزدىقتىڭ بەلگىسى. ءويتكەنى قازاقتىڭ ۇلى تۇلعالارىنىڭ ءبارى رۋىم دەپ ەمەس, ۇلتىم دەپ عۇمىر كەشتى. ەندەشە سونداي تۇلعالاردى ۇلتتىق بيىكپەن باعالاماي, رۋلىق ورەمەن ولشەۋ ۇساقتىقتان باسقا ەشتەڭە ەمەس. ۇلتىنا ەمەس – رۋىنا, قابىلەتىنە ەمەس – قانىنا تارتۋ ەشقاشان قوعامدى العا باستىرمايدى. اسىرەسە جاڭادان تاۋەلسىزدىك العان جاس مەملەكەت تۇرعىسىنان العاندا, بۇل – ءبىزدىڭ ۇلت بولىپ ۇيىسىپ, جۇدىرىقتاي جۇمىلۋىمىزعا ۇلكەن قاتەر. ويتكەنى رۋلىق سانا العا وزسا, ۇلتتىق مۇددە كەيىن سىرىلادى دا, جان-جاققا تارتىپ, ەلدىككە قاتەر تونەتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ەندەشە بىزدە قاشان دا رۋلىق ماحابباتتان ۇلتتىق سەزىم كۇشتى بولعانى دۇرىس. ويتكەنى ۇلت بولىپ ۇيىسىپ, حالىق بولىپ قاۋىمداسپاساق, تاۋەلسىزدىكتىڭ ءوزى ۇساق قۇمداي قولىمىزدان سۋسىپ كەتۋى مۇمكىن.
