تسيفرلاندىرۋ: سەرۆەرى قانداي, ساپاسى قالاي؟

گازەتىمىزدىڭ №112 (4390) نومىرىندە «ەلوردا تسيفر دۇرمەگىنە ىلەستى مە؟» اتتى ماقالا جازىپ, وندا استانا قالاسىنداعى ينتەرنەتتىڭ ساپاسىن جاۋاپتى مامانداردان ءبىلىپ, الەم ەلدەرى 5G-ءدى وندىرىسكە قوسقانىن, ونىڭ ادامزاتتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنا قالاي اسەر ەتەتىنىنە توقتالدىق. بۇل جولعى ىزدەنىسىمىزدىڭ ءجونى باسقا. تاقىرىپ – تسيفرلاندىرۋ توڭىرەگىندە بولعانىمەن, اۋقىمى بولەك, تالابى ەرەك! ول – ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ سايت-پورتالدارىنداعى سەرۆيستىك قىزمەتتىڭ ساپاسى.

تسيفرلاندىرۋدىڭ پەرسپەكتيۆالارى تالقىلاندى

استانادا وتكەن «Digital Bridge 2022» حالىقارالىق تەحنولوگيا­لىق فورۋمىندا تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ ارقىلى جاڭا يندۋستريانى دامىتۋدىڭ پەرسپەكتيۆالارى جان-جاقتى تالقىلاندى.

وعان inDriver نەگىزىن قالاۋشى جانە باس ديرەكتورى ارسەن تومسكي, Huawei ەۋرازيا ايماعىنىڭ پرەزيدەنتى دەنيەل چجوۋ, Samsung Electronics كورپوراتيۆتىك پرەزيدەنتى ين يونگ ري, G42 توبىنىڭ باس وپەراتسيالىق ديرەكتورى مانسۋر يبراگيم ال مانسۋري سەكىلدى تسيفرلىق ترانسفورماتسيا نارىعىندا جەتىستىككە جەتكەن سپيكەرلەر قاتىستى.

ولار فورۋم اياسىندا تەحنو­پاركتەر جانە ءىت-مەكتەپتەر كورمەسى, ءىت-ستارتاپتار اللەياسى, ءىت-ۆاكانسيالار جارمەڭكەسى, Astana Hub Battle جارىسى, VR, GameDev جانە ءتۇرلى تاقىرىپتىق سەسسياسىندا سالاداعى وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلادى. سونداي-اق «قازاقستاننىڭ IT-ەكسپورتى مەن ادامي كاپيتالىن دامىتۋ ستراتەگياسى», «IT نارىعىنىڭ نەگىزگى ترەندتەرى مەن پەرسپەكتيۆالارى», «تسيفرلىق تەحنولوگيالار – مەگاپوليستەردى دامىتۋ جانە الەۋمەتتىك ورتانىڭ جايلىلىعىن جاقسارتۋ درايۆەرى», «تسيفرلىق تەڭسىزدىكتى جويۋ ءۇشىن كەڭ جولاقتى جەلىنى دامىتۋ», «جاساندى ينتەللەكت جانە روبوتتاندىرۋ: ونى قولدانۋ سالالارى مەن ادىستەرى», «تسيفرلىق ترانسفورماتسيا: ادام مەن كەيستەر» جانە ت.ب. تاقىرىپتار نازاردان تىس قالمادى.

ديالوگ الاڭىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ تسيفرلاندىرۋدا نەگىز بولاتىن بەس باسىمدىقتى ايقىنداپ بەردى.

ءبىرىنشى, ادامعا باعدارلانعان قىزمەتتى دامىتۋ. تسيفرلىق تەحنولوگيا ەكونوميكانىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتىپ, يندۋستريا 4.0-ءدى ەنگىزۋدە نەگىزگى قۇرال بولادى. باستىسى, تسيفرلىق تەحنولوگيانىڭ كومەگىمەن ەل ازاماتتارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتىن ارتتىرۋعا جول اشادى. بۇل ءۇشىن مەملەكەتتىك باسقارۋدى تسيفرلاندىرۋدىڭ «Invisible Government» مۇلدە جاڭا فورماتىنا كوشۋ قاجەت. بۇل باعىتتا ءبىزدىڭ ەلدىڭ باعىندىرعان بەلەسى بيىك. ونىڭ دالەلى, ەلدەگى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ 90 پايىزدان استامى ەلەكتروندى فورماتتا كورسەتىلەدى. بۇل – الەمدەگى ەڭ جوعارى كورسەتكىشتىڭ ءبىرى.

ەكىنشى, IT-سالاسى ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋ. بۇگىندە قازاقستان – IT سالاسىن دامىتۋ ءۇشىن وتە جاقسى جاعداي جاساۋدا. بۇل نورماتيۆتىك بازاعا دا, IT بيزنەستى دامىتۋدىڭ بىرەگەي رەجيمدەرى مەن قۇرالدارى بار ارنايى پلاتفورمالارعا دا قاتىستى. «Astana Hub» IT ستارتاپتارىنىڭ حالىقارالىق تەحنوپاركى ارنايى سالىق جانە ۆيزا رەجيمىندە جۇمىس ىستەيدى. قازىردىڭ وزىندە 900-دەن استام كومپانيا ونىڭ رەزيدەنتى اتانىپ, قازاقستاندىق جانە حالىقارالىق نارىقتاردا تابىستى قىزمەت ەتەدى.

ءۇشىنشى, IT ينفراقۇرىلىمدى كەڭ كولەمدە مودەرنيزاتسيالاۋ.

ءتورتىنشى, تسيفرلىق ەكونوميكانى جانە يندۋستريا 4.0-ءدى دامىتۋ.

بەسىنشى, ادام كاپيتالىن نىعايتۋ.

بۇعان دەيىن جازعان «ەلوردا تسيفر دۇرمەگىنە ىلەستى مە؟» اتتى ماقالادا تسيفرلاندىرۋدى ءساتتى جۇزەگە اسىرماي, الەمدىك وركەنيەت كوشىنە ىلەسۋ مۇمكىن ەمەستىگىن دالەلدەپ, وزىق ەلدەر جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەت – 5G ىسكە قوسۋعا اسىعىپ جاتقانىن جازىپ, بۇل باعىتتا قىتاي, وڭتۇستىك كورەيانىڭ جەتىستىگىنە توقتالدىق.

ەلدەگى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ 90 پايىزدان استامى ەلەكتروندى فورماتتا كورسەتىلەدى. بۇل – الەمدەگى ەڭ جوعارى كورسەتكىشتىڭ ءبىرى

جاھاندىق فورۋمدا ادامزاتتىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەتىن ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيانى ىسكە اسىراتىن قۇرال – 5G-دە ەكەنى ايتىلدى. ون جىلدان كەيىن الەمدەگى ونىمدەر مەن قىزمەتتەردىڭ 70 پايىزى تسيفرلىق پلاتفورمالىق مودەلگە نەگىزدەلىپ, اقىلدى قالالار تولىق ىسكە قوسىلادى. وسى رەتتە, قازاقستاننىڭ الدىنا ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەگى ەڭ ءىرى تسيفرلىق حابتاردىڭ بىرىنە اينالۋ ستراتەگيالىق مىندەتى تۇر. دەمەك ءىت سالاسىنىڭ ماماندارىنا سۇرانىس ارتادى دەگەن ءسوز.

2020 جىلى الەمدىك ءىت نارىققا 30 ميلليون مامان كەرەك بولسا, ەكى جىلدا بۇل كورسەتكىش 100 ميلليونعا جەتتى. ال 2025 جىلعا قاراي 200 ميلليونعا دەيىن ارتادى دەگەن بولجام بار. ۋاقىت وتكەن سايىن تسيفرلانعان الەمدە ءىت ماماندارعا دەگەن سۇرانىس ارتا بەرەتىنى ءسوزسىز.

– جۋىردا نيۋ-يورككە جاساعان ساپارىم اياسىندا «Digital Nomads» IT-قاۋىمداستىعىنداعى جاس وتانداستارمەن كەزدەستىم. ولار اقش, ەۋروپانىڭ ءىرى كومپانيالارىندا جۇمىس ىستەيدى جانە جاھاندىق دەڭگەيدە باسەكەگە قابىلەتتى.

قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا دا حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ونىمدەردى جاساۋعا قابىلەتتى تالانتتى ادامدار از ەمەس. سوندىقتان ۇكىمەتكە كەلەسى مىندەتتەر قويىلادى: ءبىر جاعىنان, جاستار قاي جەردە جۇمىس ىستەسە دە, ولارعا قولداۋ كورسەتۋ كەرەك, ال ەكىنشى جاعىنان, ولاردى ەلىمىزدەگى تسيفرلاندىرۋ ىسىنە بارىنشا ارالاستىرۋ قاجەت, – دەيدى مەملەكەت باسشىسى.

تسيفرلاندىرۋ نە ءۇشىن قاجەت؟

2017 جىلدىڭ 12 جەلتوقسانىندا ۇكىمەت تسيفرلاندىرۋدى جۇيەلى جۇزەگە اسىرۋدى جوسپارلاپ, 2018-2022 جىلى ارالىعىندا «تسيفرلىق قازاقستان» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋدا: ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ, ەكونوميكا سالاسىن تسيفرلاندىرۋ, ادام كاپيتالىن جاقسارتۋ جانە مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ سالاسىن جەتىلدىرۋدى ماقسات ەتكەن-ءدى.

مەملەكەتتىك باعدارلامانى ءتورت باعىتتا ىسكە اسىرۋ كوزدەلدى. ءبىرىنشى – اۋىل-ايماقتى كەڭ جولاقتى ينتەرنەتپەن قامتاماسىز ەتىپ, ەلدىڭ ترانزيتتىك مۇمكىندىگىن ارتتىرۋ. ەكىنشى باعىت – ەكونوميكانىڭ سالالارىنا (كولىك جانە لوگيستيكا, دەنساۋلىق ساقتاۋ, ءبىلىم بەرۋ, اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ەلەكتروندى ساۋدا) تسيفرلى تەحنولوگيانى ەنگىزۋ. ءۇشىنشىسى – IT مامانداردى دايارلاۋ. ءتورتىنشى – مەملەكەتتىك ورگاندار جۇمىسىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ.

ءبىز سوڭعىسىن تالدايتىن بولساق, اكىمدىك, ءماسليحات, باسقارمالار جانە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ينتەرنەتتەگى رەسۋرسى حالىققا قانشالىقتى ءتيىمدى ەكەنىنە توقتالۋىمىز كەرەك.

الدىمەن شەتەلدىك تاجىريبەنى سارالاپ, سودان كەيىن ءوزىمىزدىڭ ينتەرنەت ونىمدەرگە باعا بەرسەك.

الەمدەگى 15-تەن استام مەملەكەت تسيفرلاندىرۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋدا. ولاردىڭ ىشىندە: قىتاي, سينگاپۋر, جاڭا زەلانديا, وڭتۇستىك كورەيا, دانيا سىندى مەملەكەتتىڭ تاجىريبەسى وزىق, ءىسى ساپالى. ماسەلەن, قىتاي ءوزىنىڭ «ينتەرنەت پليۋس» باعدارلاماسى اياسىندا ەل اۋماعىن جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەتپەن قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەيدى. كانادا تورونتودا اكت-حابىن جاساپ, ءموبيلدى ينتەرنەت ساپاسىن ارتتىرا تۇسسە, سينگاپۋر «اقىلدى ەكونوميكا» تەحنولوگياسىن ىسكە قوستى. كورەيا «كرەاتيۆتى ەكونوميكا» باعدارلاماسى ارقىلى ادامي كاپيتالدى جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا مۇددەلى. ال دانيا مەملەكەتتىك سەكتوردى تسيفرلاندىرۋعا باسا نازار اۋدارۋدا.

راسىندا, دانيا مەملەكەتتىك ورگانداردى تسيفرلاندىرۋدى بەلسەندى يۆەستيتسيالادى. سونىڭ سالدارىنان دانيالىق ءاربىر ازاماتتىڭ جەكە كابينەتى بار. 2015 جىلدان باستاپ بۇل ەلدە بارلىق ازامات مەملەكەتتىك ورگاندارمەن تەك ينتەرنەت ارقىلى تىلدەسۋگە مىندەتتى. ءاربىر دانيالىقتىڭ تسيفرلىق پاسپورتقا (digital ID) يە جانە بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرىڭعاي كابينەت ارقىلى بايلانىسا الادى. ينتەرنەت رەسۋرس ارقىلى ساپالى ءومىر ءسۇرۋ سالتىنا قاجەتتى بارلىق وپەراتسيانى ورىنداۋعا, ونىڭ ىشىندە, سالىقتى تولەۋگە جانە ەسەپتى جىبەرۋگە مۇمكىندىگى مول. مۇنداي جۇيە جىل سايىن بيۋدجەتتىڭ 10-20 پايىزىن ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قىسقاسى, دانيا تسيفرلاندىرۋدى وزىق ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋدىڭ قۇرالى رەتىندە قولدانىپ وتىر.

2005 جىلدان ءبىزدىڭ ەلدە «ەلەكتروندىق ۇكىمەت» قالىپتاسىپ, 2013 جىلى «اقپاراتتى قازاقستان-2020» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا تسيفرلىق مەملەكەتكە اينالۋدىڭ كەشەندى باعدارى ايقىندالدى.

2015 جىلى e.gov.kz ۆەب-پورتالدا كورسەتىلگەن مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ سانى 36 ميلليونعا جەتسە, 2017 جىلى 740-تان استام قىزمەت پەن سەرۆيس ەلەكتروندىق نىسانعا كوشىرىلىپ, 83 موبيلدىك قىزمەت ىسكە قوسىلىپ, تىركەلگەن بىرەگەي پايدالانۋشىنىڭ سانى 6,6 ميلليون ادامنان استى. 2019 جىلى كورپوراتسيا ازاماتتارعا 648 مەملەكەتتىك قىزمەت ءتۇرى بويىنشا 24 ميلليونعا تارتا قىزمەت كورسەتتى. بۇل دەگەنىڭىز, «ەلەكتروندى ۇكىمەتتى» دامىتۋ يندەكسى جانە «ونلاين قىزمەت كورسەتۋ» ينديكاتورى بويىنشا ازيادا الدىڭعى قاتارداعى ەل دەگەندى بىلدىرەدى.

بۇگىندە تسيفرلاندىرۋدىڭ قۇرامداس بولىگى رەتىندە ەلەكتروندى ساۋدا مەن جول-كولىك سالاسىن باسقارۋدان بولەك, قارجى, بانك, ءوندىرىس, ءبىلىم, دەنساۋلىق, اۋىلشارۋاشىلىعى جانە ت.ب. سالاسى دامۋدا.

ۇيدەن شىقپاي-اق قاجەتتى قىزمەت تۇرلەرىن الۋعا مۇمكىندىك مول. بۇل – ەلەكتروندى ۇكىمەتتىڭ يگىلىگى. ۇيدەن ۇزاماي ونلاين-كرەديتكە قول جەتكىزىپ, قاجەتتى تۇرمىستىق تاۋاردى ساتىپ الۋعا, ءتىپتى تاعام تۇرلەرىنە تاپسىرىس بەرىپ, ءبىر ورىننان قوزعالماي وتىرا بەرۋگە بولادى. مۇنىڭ ءبارى سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا تسيفرلاندىرۋ پروتسەسى قارقىندى ءجۇرىپ جاتقانىن كورسەتەدى.

استانا قالاسىنىڭ تسيفرلاندىرۋ جانە مەملەكەتتىك قىزمەت باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى امانجول ەستەكوۆتىڭ سوزىنشە, بۇگىندە مەملەكەتتىك مەكەمەلەردەن بولەك, بيزنەس قۇرىلىمدارى, سپورت كەشەندەرى مەن مادەنيەت وشاقتارىنىڭ ينتەرنەتتەگى سايتتارى بەلسەندى جۇمىس ىستەيدى.

ونلاين قىزمەت كوڭىلدەن شىعا ما؟

الايدا مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنىڭ ينتەرنەت رەسۋرسى قولدانۋشىلارعا ءتيىمدى مە؟ ماسەلەن, مەملەكەتتىك قىز­مەت كورسەتەتىن ورگانداردىڭ سايتىندا بايلانىساتىن تەلەفون ءنومىرىن تابۋ قيىن. تاپقان كۇننىڭ وزىندە ولاردىڭ كوتەرۋى قيىن. سەبەبى جۇرت ۇدەرە ءموبيلدى بايلانىسقا كوشتى.

وسىعان بايلانىستى ينديرا دۇيسەنوۆا:

– كەز كەلگەن مەملەكەتتىك مەكەمەنىڭ كورپوراتيۆتى نومىرلەرى كوپشىلىككە قولجەتىمدى بولۋى ءتيىس. بارلىق ۇيدە ستاتسيونارلىق تەلەفون تابىلا قويمايدى, ەسەسىنە قازاقستاندىقتاردىڭ بارلىعى دەرلىك سمارتفون قولدانادى. سوندىقتان ۇيالى بايلانىستارى جاريالانۋى كەرەك. ولاي بولماسا, پرەزيدەنتتىڭ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قۇرۋ تۇجىرىمداماسىن قالاي جۇزەگە اسىرماق, – دەيدى.

قازاقستانداعى بارلىق مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتەتىن مەكەمەنىڭ سايتى – gov.kz-كە بىرىكتىرىلدى. سەرۆيزدىڭ جوعارىداعى سول جاق بەتىندە «مەملەكەتتىك ورگان» دەگەن باتىرمانى باسقاننان كەيىن, «مينيسترلىك», «اكىمدىك», «باسقالار», «ءماسليحات» دەگەن شىعادى. وسىنىڭ ىشىنەن قاجەتتىسىن تاڭدايسىز. ماسەلەن, «اكىمدىكتەر» ارقىلى «استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگىنە» ەنىپ, «ونلاين قابىلداۋدى» باسساڭىز, «ەلەكتروندىق ءوتىنىش», «قابىلداۋعا جازىلۋ», «اشىق ديالوگ», «سۇراق-جاۋاپ» دەگەن تەرەزە شىعادى. ءبىز سوڭعىسىنا كىرگەنىمىزدە, 24 تامىزدا جاڭىل ءابىلوۆا ەسىمدى ازامات سۇراق قويعانىن كوردىك. ءبىر ايدان اسا ۋاقىتتان بەرى باس شاھاردىڭ باسشىسىنا ساۋال جولدانباپتى.

ءارى قاراي اكىمدىكتىڭ ينتەرنەت سەرۆيسىن تالدايتىن بولساق, «اكىم اپپاراتى», «قىزمەتى», «قۇجاتتار», «ءباسپاسوز ورتالىعى», «بايلانىس اقپاراتى», «iKomek 109» اشۋ ارقىلى وزىڭىزگە ءتيىستى قىزمەتتى الاسىز.

الايدا ينديرا دۇيسەنوۆا ايتقانداي, بىردە-ءبىر قالالىق باسقارمانىڭ نەمەسە شاھارعا قاراستى اۋدان اكىمدىگىندە كورپوراتيۆتى تەلەفون نومىرلەرى كورسەتىلمەپتى. ال سمارتفونمەن «قازاقتەلەكوم» اق قۇرعان قالالىق تەلەفونعا زۆونداۋ قىمباتقا تۇسەتىنى, بارىنەن بۇرىن, تەلەفوننىڭ بۇل ءتۇرى ساننەن قالىپ, قوڭىراۋعا جاۋاپ بەرىپ وتىراتىن قىزمەتكەرلەر تىم از ەكەنى انىق.

ەكىنشىدەن, مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىن ينتەرنەتتە دە كەمسىتۋ باسىم ەكەنىن كورىپ وتىرمىز. اسىرەسە, قۇقىق قورعاۋ سالاسىنا قاتىستى مەكەمەلەر – سوت, پروكۋراتۋرا, پوليتسيا جانە ادىلەت باسقارماسىندا قازاق تىلىنە قاراعاندا ورىس تىلىندەگى اقپاراتقا باسىمدىق بار. كوپ سايتقا كىرگەندە ءبىرىنشى ورىس تىلىندەگى نۇسقاسى اشىلاتىنىن بايقادىق. وسىدان-اق قازاق ءتىلى اۋدارما تىلىنەن ءالى ارىلا الماي وتىرعانىن وڭاي اڭعارۋعا بولادى.

ۇشىنشىدەن, سايتتارداعى قازاق تىلىندەگى اقپاراتتارداعى ستيليس­تيكالىق, تاۆتولوگيالىق ورەسكەل قاتەلىكتەردى ايتپاعاننىڭ وزىندە, گرامماتيكالىق قاتەلەردەن كوز اشا المايسىز. ياعني مەملەكەتتىك ورگاندار مەملەكەتتىك تىلگە قالاي قارايتىنىن سايت-پورتالدارىنا كىرۋ ارقىلى تانيسىز.

ءجا, ينتەرنەت رەسۋرستاعى قاتە-­كەمشىلىكتەردى تىزبەلەپ كەتە بەرۋگە بولادى. دەگەنمەن, ازيا ەلدەرىنىڭ اراسىندا ينتەرنەتتەگى سەرۆەرلىك قىزمەتتىڭ ساپاسى ىلگەرى ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. قازاقستاندا egov-تان باسقا gov.kz, eOtinish, اشىق ۇكىمەت جانە ت.ب. ارقىلى ونلاين قىزمەت الۋدىڭ تەتىگى قاراستىرىلىپ وتىر.

ال ينتەرنەتتىڭ ساپاسى – بولەك تاقىرىپ. بۇل تۋرالى ارنايى جازدىق, ءارى الداعى ۋاقىتتا تاعى دا جازا بەرەتىنىمىز انىق.

P.S: ينتەرنەتتەگى قىزمەت كورسەتۋ سالاسىن دامىتۋدا قىتاي, سينگاپۋر, جاڭا زەلانديا, وڭتۇستىك كورەيا, دانيانىڭ تاجىريبەسىنە توقتالدىق. بىزگە دە بۇل سالاداعى جۇمىستاردى ءالى دە جەتىلدىرە ءتۇسىپ, تسيفرلاندىرۋدىڭ ناتيجەسىن قاراپايىم حالىق كورەتىن دەڭگەيگە جەتكىزۋ مىندەتى تۇر.