پاندەميا باستالعالى ءار ەل ءوز ۆاكتسيناسىن جەدەل تۇردە جاساۋعا كوشتى. وتكەن اپتادا عالىمدار كوروناۆيرۋسقا قارسى قازاقستاندىق ۆاكتسينا سىناقتان ءساتتى وتۋدە دەپ ءسۇيىنشى سۇرادى. ەلىمىزدە قاۋىپتى دەرتتىڭ بەتىن قايتاراتىن ۆاكتسينانى جاساۋدى قازىرگى تاڭدا بىرنەشە عىلىمي ورتالىقتار جۇزەگە اسىرىپ جاتىر.
اتاپ ايتقاندا, قر دسم تاراپىنان م.ايقىمباەۆ اتىنداعى اسا قاۋىپتى اۋرۋلار جونىندەگى ۇلتتىق عىلىمي ورتالىعى مەن قازاق اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتى بىرلەسىپ, كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسياعا قارسى ۆاكتسينا ازىرلەۋدە. بۇل ۆاكتسينا قازىر كلينيكالىق سىناقتىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىنەن وتكىزىلىپ جاتىر. اتالعان مينيسترلىكتىڭ تاۋارلار جانە قىزمەت قاۋىپسىزدىگى مەن ساپاسىن باقىلاۋ كوميتەتى جۇقپالى اۋرۋلاردى ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ باسقارماسىنىڭ باس ساراپشىسى نۇرشاي ازىمباەۆانىڭ ايتۋىنشا, ۆاكتسينانىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى ەكەنى سول سىناقتار ناتيجەسىندە عانا بەلگىلى بولادى.
– اتالعان ورتالىق پەن وقۋ ورنى بىرلەسىپ, ۆاكتسينولوگيا جونىندەگى حالىقارالىق ورتالىق قۇردى. سول ورتالىقتا شەتەلدىك ارىپتەستەرمەن بىرلەسىپ جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. اتاپ ايتقاندا, ولار – نانو بولشەكتەردەن الىنعان تەحنولوگيامەن جۇمىس جۇرگىزەتىن اقش-تىڭ وگايو شتاتىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتى جانە اۆستراليالىق بيوتەحنولوگيالىق كومپانيا. ۆاكتسينامەن يممۋنداۋ جونىندەگى جاھاندىق GAVI دەگەن اليانس بار. سونىڭ باعدارلاماسى دۇنيە جۇزىندەگى بارلىق ەلدەردى بىرىكتىرىپ, ءتيىمدى جانە قاۋىپسىز ۆاكتسينامەن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. ءبىزدىڭ مينيسترلىك تاراپىنان اتالعان باعدارلاماعا قاتىسۋعا حات جولداندى. ەندى مينيسترلىك ەلىمىزدە ەگىلۋگە جاتاتىن ادامداردى ۆاكتسينامەن قامتاماسىز ەتۋ جونىندە جۇمىستى باستاپ, ەكپە سالۋعا جاتاتىن كونتينگەنتتەردى انىقتاۋدا, – دەيدى باس ساراپشى.
مامانداردىڭ ايتۋىنشا, ۆاكتسينا ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە كۆي اۋىر وتەتىن توپتارعا سالىنادى. ياعني تىنىس الۋ, جۇرەك, قان تامىرلارىنان سوزىلمالى اۋرۋلارى بار, قانت ديابەتىنە شالدىققاندار كۆي بويىنشا قاتەرلى توپقا جاتاتىندىقتان, ولار ۆاكتسينا سالىناتىنداردىڭ الدىڭعى لەگىندە.
– رەسپۋبليكا بويىنشا بۇدان باسقا بۇكىل مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى ۆاكتسينا جاسايتىن توپقا ەنگىزىلىپ وتىر. وسى توپتارعا جاتاتىن ادامداردىڭ جالپى سانى – 2 ملن شاماسىندا. قازىرگى تاڭدا مينيسترلىك تاراپىنان ولاردى ۆاكتسيناتسيالاۋعا قاراجات ءبولۋ, ساتىپ الۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلۋدا, – دەيدى نۇرشاي ازىمباەۆا.
ساراپشى اتاپ كەتكەن جۇمىستاردىڭ ءبىرى بويىنشا العاشقى تاجىريبەگە قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىرى قايسار تابىنوۆ – قازاقستاندا كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينا سالدىرعان ەڭ العاشقى ادام. ول – قازاق ۇلتتىق اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمى ءارى پرورەكتورى, ۋنيۆەرسيتەت جانىنداعى حالىقارالىق ۆاكتسينولوگيا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى. وعان اۆستراليالىق بيوتەحنولوگيالىق كومپانيانىڭ ۆاكتسيناسى ەگىلىپتى.
– COVAX-19 دەپ اتالاتىن ۆاكتسينانى اتالعان كومپانيا ءوز ەلىندە ءوز ەركىمەن كەلگەن 40 ەرىكتىگە دە سالدى. مەن ونى سالعىزباس بۇرىن دەنساۋلىعىمدى جان-جاقتى تەكسەرتىپ, سكرينينگتەن ءوتتىم. ياعني بيوحيميا, قان گەموتولوگياسى, پتر-تەست, ۆيچ-كە, ب, س گەپاتيتىنە تەكسەرىلدىم. سونىمەن قاتار IgE جالپى اللەرگيالىق ءانتيتاننىڭ بار-جوعىن قاراتتىم. قازىر ءوزىمدى جاقسى سەزىنەمىن, ەشقانداي جايسىزدىق مازالامايدى, – دەيدى ول.
قايسار تابىنوۆتىڭ ايتۋىنشا, ۆاكتسينانى ءوزى بىرنەشە سەبەپتەرگە بايلانىستى سالدىرعان. بىرىنشىدەن, ارىپتەس بولىپ سانالاتىن شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ ۆاكتسيناسىن الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدە ۇسىنۋ ءۇشىن قاۋىپسىزدىگى مەن يممۋنوگەندىگىنە كوز جەتكىزۋ. ەكىنشىدەن, اتالعان ۆاكتسينا قۇرامىنا كىرەتىن Advax-CpG ءبىزدىڭ ەلىمىزدە اللەرگيالىق رينيت جانە قولقا دەمىكپەسىن ەمدەۋدىڭ جاڭا ءتاسىلىن جاساۋعا قولدانىلىپ جاتقاندىقتان, سونىڭ الەۋەتىن بايقاۋ. ءۇشىنشىدەن, ارينە, ءوزى ءۇشىن, ۆيرۋس جۇقتىرۋ قاۋپى باسىم كەزەڭدە اعزاسىنىڭ وعان قارسى كۇرەسىن كۇشەيتۋ ءۇشىن سالدىرعانىن جەتكىزدى.
ۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينا جاساۋ قر بعم تاراپىنان دا قولعا الىنعان. مينيسترلىككە قاراستى عىلىم كوميتەتىنىڭ جامبىل وبلىسى وتار اۋىلىندا ورنالاسقان بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك پروبلەمالارى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى ۆاكتسينا جاساۋدى ناۋرىز ايىندا باستاپتى. ۆاكتسينانى جاساۋ بارىسىندا الماتىدا ەمدەلگەن العاشقى ناۋقاستاردان پاتولوگيالىق ماتەريالدار الىنعان. قىسقا ۋاقىتتىڭ ىشىندە, ياعني 9 مامىردا عالىمدار العاشقى ۆاكتسينانى جاساپ شىعارىپتى. ونى ددۇ ءوز سايتىندا تىركەپ, سول كۇنى ۆاكتسينا جانۋارلارعا سالىنعان. سونىڭ ناتيجەسىندە ۆاكتسينانىڭ ددۇ بەكىتكەن بارلىق پارامەترلەر بويىنشا تالاپتارعا سايكەس كەلەتىنى راستالدى.
ماماندار جاپپاي ۆاكتسينا سالدىرۋ ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندەگى ماسەلە دەپ وتىر. ال ەندى بۇعان حالىق نە دەيدى؟ ازىرگە قاۋىپتى ۆيرۋس ۆاكتسيناسىنىڭ سىناقتىق كەزەڭىنە ءوز قالاۋىمەن ەرىكتى بولىپ قاتىسقان قايسار سىندى جانداردىڭ ارەكەتىن, وتاندىق عالىمداردىڭ الەمدىك زەرتتەۋلەرگە ارالاسۋىن قولداپ, العىس بىلدىرۋشىلەر دە كوپ. جالپى, دەرتكە قارسى ەكپە ىسىنە كۇمانمەن قارايتىندار دا بار. ءبىرى: «جاقسى بولدى عوي. ەندى بۇل دەرتتەن وسى ۆاكتسينا ارقىلى تولىق قۇتىلساق ەكەن. بولاشاعىمىز ءۇشىن الاڭداماس ەدىك» دەسە, ەكىنشىلەرى: «ۆاكتسينا سالدى ما, الدە جاي ۆيتامين سالدى ما, ونى قايدان بىلەمىز؟ قىتايعا دا, اۆسترالياعا دا سەنبەيمىن», «بۇل اۋرۋعا قارسى ۆاكتسينا بولمايدى. ميكروبيولوگيادان حابارى بار ادام بولسا, ءار اعزادا ءارتۇرلى مۋتاتسياعا ۇشىرايتىن ۆيرۋستى بۇلاي ءولتىرۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن جاقسى تۇسىنەدى» دەپ پىكىر بىلدىرگەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە.
