سوڭعى ەكى جىل كولەمىندە ەلىمىزدەگى زەينەتاقى جۇيەسى ءبىرنەشە وزگەرىستى باسىنان وتكەرىپ ۇلگەردى. كۇنى كەشەگە دەيىن, ياعني 2014 جىل باستالعانشا زەينەتاقى قورىنداعى اقشانى ون شاقتى جەكە قارجى قۇرىلىمى باسقارىپ, حالىقتىڭ جيناعىن كوبەيتۋمەن اينالىسىپ كەلىپ ەدى. ال ودان كەيىن بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى قۇرىلىپ, مەملەكەت بۇل قورداعى قارجىنى تىكەلەي ءوزى قاداعالاۋدى قولعا الدى.
ەكونوميكاعا سالىنسا, قايتارىمى بار
مامانداردىڭ ايتۋىنشا, وسى سوڭعى جۇيە وڭ ناتيجە بەرىپ, ەكى جىلدان اسار-اسپاس ۋاقىت ىشىندە ەلىمىزدىڭ زەينەتاقى قورىنداعى قارجى 6 ترلن 145 ملرد تەڭگەگە جەتكەن. بۇرىن زەينەتاقى قورىنداعى اقشانى جەكە-دارا
يەمدەنىپ, قالعان قارجى قۇرىلىمدارىنىڭ قالاۋىنا سالساق, زەينەتاقى قورىنداعى قارجىنىڭ تەڭ جارتىسى قايتادان جەكە قورلارعا ءبولىنىپ بەرىلۋى ءتيىس. ول قورلار ساناۋلى جىلدان سوڭ زەينەتاقىعا جيناقتالعان اقشانى جوق دەگەندە ەكى ەسە قىلىپ كوبەيتىپ بەرمەك. بىراق ماماندار بۇعان ءبىراۋىزدان قارسى. ويتكەنى زەينەتاقى قورىنداعى قارجى جەكە قورلاردا بولعان كەزدە, ونشالىقتى ءوسىم قۇرالا قويماعان. سوندىقتان بۇل جۇيەگە قايتا ورالۋدىڭ قاجەتى جوق دەيدى ماماندار. بۇدان سوڭ قورداعى قارجىنىڭ از عانا بولىگىن ەكونوميكانى ساۋىقتىرۋعا پايدالانساق دەگەن پىكىر دە ايتىلعان ەدى. مۇنى قۇزىرلى ورگاندار دا جوققا شىعارمادى.
– ەلباسىمىز بيىلعى جىلى زەينەتاقى قورىنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن ەل ەكونوميكاسىن كوتەرۋگە پايدالانۋدى ۇسىنعان بولاتىن. سوندىقتان بيىل 1 ترلن 450 ملرد تەڭگە ءبىرقاتار باعىتقا ينۆەستيتسيالانادى. بىردەن ايتايىق, مۇنىڭ ىشىندە «ەكسپو-2017» كورمەسى قۇرىلىسىنا قارجى ءبولۋ قاراستىرىلماعان. ونىڭ قۇرىلىسىنا زەينەتاقى قورىنان ءبىر تەڭگە دە جۇمسالمايدى. جوعارىدا ايتىلعان 1 ترلن تەڭگەدەن استام قارجىنىڭ 500 ميللياردى تابىس اكەلۋ ءۇشىن شەتەل ۆاليۋتاسىنا اۋىستىرۋ جوسپارلانسا, 600 ملرد تەڭگە ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر مەن ۇلتتىق حولدينگتەرگە نارىقتاعى پايىزدىق ۇستەمە نەگىزىندە بەرىلەدى. كەيىننەن ونىڭ ءبارى ەكونوميكانىڭ ماڭىزدى سەكتورلارىن دامىتۋعا باعىتتالادى. سونداي-اق, شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسىن جانداندىرۋ دا كوزدەلىپ وتىر. مۇنىڭ ءبارى – قايتارىمى بار جوبالار. جۇمسالعان قارجى ەكى ەسەلەنىپ قورعا قايتارىلادى, – دەيدى بۇل تۋرالى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى مارات قۇسايىنوۆ.
باستى قوجايىن ينۆەستيتسيالىق كوميتەت
بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنداعى قارجىنى باسقارۋ ءبىر ادامنىڭ يەلىگىندەگى شارۋا ەمەس. «كەڭەسىپ پىشكەن تون كەلتە بولمايدى» دەگەندەي, قورعا جينالعان قارجىنى باسقارۋ, ءتيىمدى باعىتتارعا ينۆەستيتسيالاۋدى قر ۇلتتىق بانكى جانىنداعى ينۆەستيتسيالىق كوميتەت جۇزەگە اسىرادى. «بجزق» اق باسقارماسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى رۋسلان ەردەناەۆتىڭ ايتۋىنشا, بۇل كوميتەتتىڭ مۇشەلەرىن تىكەلەي ەلباسىنىڭ ءوزى سايلايدى. كوميتەت قىزمەتتىك سيپاتى جاعىنان العاندا, كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەسشى ورگان رەتىندە جۇمىس ىستەيدى. كەڭەس مۇشەلەرى شەشىم قابىلداماس بۇرىن كەلىپ تۇسكەن ۇسىنىستى جان-جاقتى تالقىلايدى. بىلايشا ايتقاندا, اسىعىس شەشىم قابىلدانبايدى, كوزسىز تاۋەكەلدەرگە جول بەرىلمەيدى.
بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنان 30 ملرد تەڭگەنى ەكسپورتتى قولداۋ جوبالارىنا ءبولۋ – وسى كەڭەستە كوپتەن بەرى تالقىلانىپ كەلە جاتقان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. قارجىلاندىرىلۋعا ءتيىس جوبالاردىڭ جالپى سانى 700-گە جەتىپ جىعىلادى ەكەن. وسى جوبالار اياسىندا 14 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنى اشىلىپ, 540 ملرد تەڭگەنىڭ ءونىمى وندىرىلەتىن بولادى. ءونىمنىڭ كولەمىن وسىنداي مولشەرگە جەتكىزە الساق, بۇدان ەلىمىزگە 60 ملرد تەڭگە سالىق ءتۇسىپ وتىرادى ەكەن. جالپى العاندا, ەكونوميكاعا قارجى جۇمساۋدىڭ قايتارىمى بار, تاۋەكەلى دە از. تىلگە تيەك بولىپ وتىرعان 30 ملرد تەڭگەنىڭ ءبارى تەك وسى جوبالارعا عانا جۇمسالمايدى. قالعان قارجىنى 2016-2017 جىلدارداعى ەكونوميكالىق ءوسىمدى ىنتالاندىرۋعا باعىتتاۋ كوزدەلگەن. بۇل بانكتىك دەپوزيتتەن الدەقايدا ءتيىمدى, الدەقايدا سەنىمدى ەكەنىن كەز كەلگەن ەكونوميست, قارجى سالاسىنىڭ مامانى ايتىپ بەرە الادى.
ينۆەستيتسيالاۋ ءتيىمدى جول
ەكسپو قالاشىعى اۋماعىنداعى مEGA Silk Way ساۋدا-ويىن-ساۋىق ورتالىعى قۇرىلىسىنا «بايتەرەك دەۆەلوپمەنت» اق ارقىلى بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنان 15 ملرد تەڭگە بولىنگەندە, جۇرتشىلىق ءبىر شۋ ەتە قالعانى بەلگىلى. وسى ماسەلەگە قاتىستى ارنايى بريفينگ وتكىزگەن قازاقستان دامۋ بانكى توراعاسى بولات جامىشەۆ بۇل قارجىنىڭ 16,5 پايىزبەن نەسيەگە بەرىلىپ وتىرعانىن ءتۇسىندىرىپ بەرگەن ەدى.
– نەگىزىندە قورداعى قارجى ءتيىمدى جوبالارعا ينۆەستيتسيالانىپ وتىرۋى كەرەك. ايتپەسە, قارجى قۇنسىزدانادى. سول سەبەپتەن بجزق بىزگە وسىنشا مولشەردەگى قارجىنى ينۆەستيتسيالادى. ونىڭ ءبارى تۋريستىك جوباعا باعىتتالىپ جاتىر. تۋريزم – تابىستى سالا ەكەنىن وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر. بۇعان قوسا, قازاقستان دامۋ بانكى – زايىرلى دەڭگەيدەگى قارجىلىق قۇرىلىم. ياعني, ينۆەستيتسيا ءۇشىن سەنىمدى ءارى ءتيىمدى نىسان سانالامىز. ءبىز مەملەكەتتىك باعدارلامالارعا ساي اۋقىمدى جوبالاردى قارجىلاندىرامىز. ەلىمىزدەگى ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردىڭ وعان شاماسى جەتپەيدى. ەگەر بىزدەگى بانكتەردىڭ بۇعان شاماسى جەتەتىن بولسا, ءبىز وندا مۇنداي جوبالارمەن اينالىسپاعان بولار ەدىك, – دەپ ءتۇسىندىردى بولات بيداحمەتۇلى.
ينۆەستيتسيا دەگەننەن شىعادى, بجزق-عى قارجىسى قۇندى قاعازدار نارىعىندا دا ۇنەمى ينۆەستيتسيالانىپ وتىرادى. قورداعى اقشانىڭ قۇنىن جوعالتپاي, ءوسىمىن ەسەلەپ, 6 ترلن تەڭگەدەن اسىرۋ – ءتيىمدى ينۆەستيتسيانىڭ جەمىسى. ۇلتتىق بانك تاراتقان مالىمەتكە قاراعاندا, قورداعى جالپى قارجىنىڭ 42,5 پايىزى قارجى مينيسترلىگىنىڭ باعالى قاعازدارىنا ينۆەستيتسيالانسا, 39 پايىزى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باسقا دا يميتەنتتەرىنىڭ باعالى قاعازدارىنا ينۆەستيتسيا رەتىندە باعىتتالعان. بۇعان قوسا, ون پايىزى شەتەلدىك يميتەنتتەردىڭ باعالى قاعازىنا ينۆەستيتسيالانعان. وسىلايشا ۇلتتىق ۆاليۋتا باعامىنداعى وزگەرىس ەڭسەرىلىپ وتىرسا كەرەك. بۇدان زەينەتاقى قورىنداعى قارجى ءتيىمدى باسقارىلىپ جاتقانىن باعامداۋعا بولاتىنداي.
مەڭدوللا شامۇراتوۆ
