ءان – قازاق ساحناسىنىڭ ەڭ قۇندى جادىگەرى. ەرتە كەزدە انگە, وعان جازىلعان سوزگە باسا ءمان بەرگەن. سوندىقتان بولار حالىق اندەرىنىڭ ايتار ويى انىق, بەرەر تاربيەسى مول, جاستاردى دۇرىس جولعا سالۋدا ءالى كۇنگە دەيىن ساباقتاستىعىن جويماي كەلەدى. قازاقتىڭ قارا دومبىراسىنىڭ ءوزى ادامدى رۋحتاندىرىپ, تەبىرەنتپەي قويمايدى. دەسەك تە, قازىرگى ۋاقىتتا وسى ۇلتتىق ءان ونەرىن دامىتۋعا, دامىتۋدان بولەك ساقتاپ قالۋعا ءمان بەرمەيتىنىمىز وكىنىشتى. ماسەلەن, قازاق ساحناسىندا جۇرگەن مەنتاليتەتىمىزگە مۇلدە ساي كەلمەيتىن Q-pop دەپ اتالاتىن جاڭا مۋزىكالىك اعىمنىڭ ماقساتى نە؟ كورەيلەردەن ەنگەن بۇل سۋبمادەنيەتتىڭ قازاققا كەرەگى بار ما؟
Q-pop مۋزىكا جانرى قازاقستانعا 2015 جىلى كەلدى. نەگىزىن سالۋشى «وردا» توبىنىڭ ءانشىسى ەربولات بەدەلحان بولسا, بۇل جانردىڭ العاشقى ورىندۋشىلارى «Ninety One» توبى. بەس جىگىتتەن تۇراتىن اتالمىش توپ ەڭ العاش ساحناعا «ايىپتاما مەنى» اتتى انىمەن شىقتى. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە ۇلكەن ساحناعا شىققان بويز-بەندتەردىڭ جانكۇيەرلەرى دە جاۋىننان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي جىلدام كوبەيدى. بار-جوعى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە بۇل توپ قازاقتىڭ ءان ساحناسىنا جاڭا سۋبمادەنيەتتى وڭاي ەنگىزىپ جىبەردى. توپتىڭ ەرەكشەلىگى اۋەن ىرعاعىنا ساي بي قيمىلدارىنىڭ جاسالۋى جانە شىعىس ستيلىندەگى قازاق جىگىتتەرىنىڭ ونەر كورسەتۋى. توپ مۇشەلەرىنىڭ ايتۋىنشا, بۇل سۋبمادەنيەتتى ەنگىزۋدەگى ماقسات قازاقستاندى الەمگە تانىتىپ, قازاق ءتىلىن وزگە ەلدەرگە ناسيحاتتاپ, جاستاردى جاڭاشىلدىققا تاربيەلەۋ. شىنىندا, سولاي ما؟
جاعا ۇستاتقان جاڭاشىلدىق: «كەت-كەت, دەم ال, دىگىدىك, تىگىلىپ قال!»
قازىرگى تاڭدا «توقسان ءبىر» توبىنىڭ قازاقستاندا بەس ءجۇز مىڭعا جۋىق جانكۇيەرلەرى بار ەكەن جانە ارنايى فانكلۋبى دا اشىلىپ ۇلگەرىپتى. ول فانكلۋب – Eaglez. اتالمىش توپتىڭ جانكۇيەرلەرى شەتەلدىكتەرمەن دە تولىعىپ ۇلگەرگەن. وزدەرى تاراتقان مالىمەتكە سۇيەنسەك, توپتىڭ العاشقى بەينەبايانى 120-دان استام ەل جاستارىنىڭ نازارىن اۋدارعان كورىنەدى. اتاپ ايتقاندا, بويز-بەندتەردىڭ رەسەي, ۋكراينا, ۇلىبريتانيا, تۇركيا, وڭتۇستىك كورەيا, اقش, كانادا, قىتاي, اۆتريا سەكىلدى ەلدەردە دە جانكۇيەرلەرى جەتەرلىك. ولاردىڭ اراسىندا وسى توپتىڭ ارقاسىندا قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە قۇلشىنىسى ارتقان شەتەل ازاماتتارى دا كەزدەسەدى-ءمىس. دەگەنمەن, بۇل جىگىتتەردىڭ ونەرىن ەلىمىزدە سىناۋشىلار جەتەدى. كوبىنە سىننىڭ سويىلىنا ىلىگەتىندەرى جىگىتتەردىڭ جەكەشە ستيلدەرى مەن ءان ءسوزىنىڭ انايىلىعى. اتالمىش توپقا قارسىلىق كورسەتكەن قازاق جاناشىرلارى شاشتى ءتۇرلى تۇسكە بوياۋ, كيىم كيۋ ستيلدەرى مەن ءان ءسوزىنىڭ دورەكىلىگى قازاقي مەنتاليتەتكە قاراما-قايشى, جات دۇنيە دەگەن پىكىرلەرىن بىلدىرۋدە. ءتىپتى, توپتىڭ ونەر كورسەتۋىنە قارسىلىق تانىتقان ءبىراز ازاماتتار شىمكەنت, اقتوبە, قىزىلوردا جانە قاراعاندى قالالارىندا ولاردىڭ كونتسەرتىن بولدىرماي تاستادى. سوندا دا بوي بەرەر ەمەس… ەندەشە, مىناعان نازار اۋدارايىق.
مەن ىستەيمىن شىنايى, ستيل – جۇبايىم, شايقامايمىن, تەك دىرىلدەتەمىن
ءدىر-ءدىر, mic check- 1, 1, بۇل flow ۇڭگىر, تەز-تەز, كىر-كىر, PRRR!
ءبىز باردا شوۋ-بيز ءتىرى, ءبىل! ابايلا, جاتسا ءتىلىپ ءتىلىم
Yo! كەت-كەت, دەم ال, دىگىدىك, تىگىلىپ قال! ءما, ورتان تەرەك!
بۇل «Ninety one» توبىنىڭ «اھ ۋاھ ماھ!» ولەڭىنىڭ ءبىر عانا شۋماعى. ءجاي ءتورت قاتاردىڭ ءوزى ماعىناسىز تىركەستەر مەن دورەكى سوزدەرگە تولى. جاستاردىڭ ساناسىنا جاڭاشىلدىق رەتىندە ەنىپ كەتكەن بۇل ولەڭسىماقتار قازاق ۇلتتىق ءان ونەرىن تاسادا قالدىرىپ جاتقانداي سەزىلەدى. ءتىپتى بۇل سۋبمادەنيەتتىڭ دامۋىنا ۇلتتىق ارنا دا قولداۋ كورسەتتى. «ءجۇرسىننىڭ جۇيرىكتەرى» اتتى تەلەۆيزيالىق اقىندار ايتىسىن اپتانىڭ التىنشى كۇنى ازەر كورەتىن بولساق, «Q-pop Idols» دەپ اتالاتىن تەلەجوبانى اپتانىڭ التى كۇنى تاماشالاۋعا مۇمكىندىك بەرىپ قويعان.
بالاعا بابادان قالعان ونەر كەرەك
جالپى, ءبىزدىڭ باستى كەمشىلىگىمىز – بەيقامدىعىمىز. ءبىز اق پەن قارانى ايىرۋدى بىلگەنمەن, قارامەن كۇرەسۋگە, استە قۇلىقسىزبىز . بولىپ جاتقان وڭ نە تەرىس جاعدايلارعا تەك ءوز پىكىرىمىزدى بىلدىرۋمەن عانا شەكتەلەمىز. جاقسى نارسە بولسا كوتەرۋگە, پايداسىز دۇنيە كەلسە كۇرەسۋگە تىرىسپايتىنىمىز اقيقات.
ادەتتە, ءار ەل ءوز مادەنيەتىمەن ەركشەلەنەدى. وزىندىك ستيل مەن مادەنيەتتىڭ بولۋى حالىقتىڭ جەكە دارا ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىنىڭ نەگىزگى قاعيدالارىنىڭ ءبىرى. ءبىزدىڭ وزگەلەردەن دە ايىرماشىلىعىمىز – سول. ءبىز جەكە دارا ۇلت بولا تۇرا, نەگە كارىستەرگە ەلىكتەۋىمىز كەرەك؟ مۇنداي پايداسىز ىسپەن كۇرەسە بىلگەن تۇرىكتەردەن ءبىزدىڭ مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قاي جەرى كەم؟
ءان تۋراسىندا اڭگىمە قوزعالسا قازاقتا ايتار ءسوز تاۋسىلماس, ءسىرا. كەزىندەگى, سال-سەرىلەر, جىرشى-جىراۋلار, ءانشى-اقىندارىمىزدا ەسەپ جوق پا دەرسىز. حاكىم اباي ايتقانداي «ءاننىڭ دە ەستىسى بار, ەسەرى بار». وسى ۇستانىمدى ۇستاعان ەرتەدەگى قازاقتار ءوز ۇرپاقتارىنا ءان ارقىلى ءتالىم-تاربيە بەرۋدى كوزدەدى.
ەر جىگىتكە جاراسار,
قولىنا العان نايزاسى.
بي جىگىتكە جاراسار,
حالقىنا تيگەن پايداسى.
بۇل بۇقار جىراۋدىڭ ورەلى ءسوزى. قاي كەزدە دە ءسوز قادىرىن بىلەتىن قازاق حالقى, ويدى ءدوپ باسىپ, شاتىپ ەمەس, اتىپ ايتا بىلگەن. ولەڭ ورنەگىن كەلىستىرىپ, شىندىقتى شىمبايىنا باتىرا سويلەگەن. بۇگىندە ۇلتتىق ونەردى ناسيحاتتاۋشىلار از بولسا دا, جوق ەمەس. ەشقانداي ۇلتقا ەلىكتەمەي-اق, قۇرمانعازىنىڭ «اداي» كۇيىمەن بۇكىل گەرمانيانى اۋزىنا قاراتقان «ۇلىتاۋ» توبى شە؟! ميللياردتار جارقىراتقان ديماش قۇدايبەرگەنوۆتىڭ «دايديداۋدى» كورشى ەلدە شارىقتاتا شىرقاعانى ەسىمىزدە.
قورىتىندىلاي كەلە, ءار ۇلت وسىنداي ءوز ەرەكشەلىگىمەن ەلەنۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. باسقا ۇلتتىڭ مادەنيەتىن قايتالاپ, الەمدى تاڭ قالدىرا المايسىز. جوعارىدا ايتىلعان ەكى ءتۇرلى ولەڭدى ءبىر-بىرىمەن سالىستىرىپ تا كەرەگى جوق. ءبىرىنشىسى, ۇزىن سونار ماعىناسىز ءبالدىر-باتپاق بولسا, ەكىنشىسى قىسقا قايرىلعان ۇلاعاتتى ۇلى ءسوز. قازاقتا «شاشتاراز ساقال تۇزەر, ونەرپاز شاھار تۇزەر» دەگەن ادەمى ءسوز بار. ياعني, ءبۇتىن ءبىر حالىقتىڭ مادەنيەتى ونەرىمەن ماڭگى ۇشتاسادى. سوندىقتان كەلەشەك ۇراپاعىمىزدىڭ ساناسىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ءسىڭىرۋ ءۇشىن, ولارعا جەتكىزەتىن دۇنيەمىزدىڭ دۇرىستىعىن قاداعالاۋىمىز كەرەك. شەت ەلدىڭ مادەنيەتىن جاڭاشىلدىق رەتىندە جالعايمىن دەپ, ءوز مادەنيەتىمىزدەن ايىرىلىپ قالۋدان ساقتانايىق. بابالارىمىز بويىمىزعا سىڭىرگەن ۇلىلىقتى, بالالارىمىزدىڭ ساناسىنا قاسيەتىن جوعالتپاي دارىتۋ پارىز دەپ بىلەمىن.
ارۋجان ماحمۇت,
№ 48 ا.قوڭىراتباەۆ اتىنداعى مەكتەپ-ليتسەيدىڭ 11-سىنىپ وقۋشىسى, قىزىلوردا وبلىسى شيەلى اۋدانى
