7 قازانداعى ۇكىمەت وتىرىسىندا جانە ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە وتكەن بريفينگتە ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى ءبىرجان نۇرىمبەتوۆ ااك-كە قاتىستى جوبا ۇسىنىپ, قوعام نازارىن اۋداردى. جاڭا زاڭ جوباسى بويىنشا 2020 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ بالالارى 18 جاسقا تولماعان كوپبالالى وتباسىلارعا تابىسىنا قاراماستان جاردەماقى بەرىلەتىن بولدى. ەگەر كوپبالالى وتباسى تابىس مولشەرىنە قاراي تۇرمىسى تومەن وتباسى ساناتىنا جاتسا, وندا بۇل وتباسىعا ااك-پەن قوسا بالالارعا كەپىلدى الەۋمەتتىك پاكەت تاعايىندالادى.
وسىلايشا مەملەكەت تاراپىنان تۇرمىسى تومەن وتباسىلارعا نازار اۋدارىلىپ وتىر. بۇل دەر كەزىندە بەرىلگەن كومەك دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. ويتكەنى سوڭعى كەزدەرى دوللار باعامىنىڭ شارىقتاۋى, ينفلياتسيا, قىمباتشىلىق سالدارىنان قارا حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى, ازاماتتاردىڭ جالاقىسى, تولەم قابىلەتى تومەندەگەنى راس. حالىق ەرىككەننەن الاڭعا شىقپايدى. اسىرەسە, تۇرمىسى اۋەلدەن ناشار ادامداردىڭ تىپتەن مۇشكىل حالگە تۇسكەنى بايقالادى. ااك-كە قاتىستى جاڭا زاڭ جوباسى حالىقتىڭ باسىم بولىگىنىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ وتىر دەۋگە بولادى. ءمينيستردىڭ پايىمىنشا, بۇل جۇيە ەڭبەككە ىنتالاندىرۋدى, ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرىپ, مەملەكەتتىك قولداۋ ارقىلى اشىقتىق پەن ادىلەتتىلىكتى قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس.
كوپبالالى انالاردىڭ بەدەلىن مويىندايتىن كەز كەلدى
ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى ءبىرجان نۇرىمبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا, اتاۋلى كومەك الاتىن بالالاردىڭ 60 پايىزدان استامى – كوپبالالى وتباسىلاردان شىققاندار. سوندىقتان ۆەدومستۆو بالالارعا وتباسىنىڭ تابىسىنا قاراماستان, بولەك جاردەماقى تولەۋدى ۇسىنىپ وتىر. «مىناداي جاعداي بار, مەن جەكە ءوزىم ەكى وتباسىنى كوردىم. ارقايسىسى 5 بالادان تۇراتىن ەكى وتباسىنىڭ ءبىرى از قامتىلعان دەگەن ساناتقا ەندى, ەكىنشى وتباسىنىڭ تابىسى 400-500 مىڭ تەڭگەدەن جوعارى بولعاندىقتان, ولار ااك-كە كىرمەيدى. بىراق ءبىز وتباسىلاردىڭ جاعدايى بىردەي ەكەنىن كورىپ وتىرمىز. الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتى ورناتۋ قيىن بولدى, سوندىقتان ءبىز ااك تولەمدەرىنىڭ ءبىر بولىگىن جاردەماقىعا اۋداردىق – ولار تابىسىنا قاراماستان تاعايىندالادى, اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى كوپبالالى وتباسىنىڭ تابىسىنا قاراماستان بەرىلەتىن مەملەكەتتىك جاردەماقىعا اۋىستىرۋدى ۇسىنامىز. بۇل كوپبالالى انالاردىڭ بەدەلىن مويىنداپ, ولاردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ جولى بولار ەدى» دەگەن نۇرىمبەتوۆتىڭ ءسوزى, اسىرەسە, كوپبالالى انالاردى قۋانتتى. ەندى الداعى جاڭا جىلدان باستاپ تابىسى از وتباسىلاردىڭ 1 جاستان 6 جاسقا دەيىنگى بالالارىنا ارنالعان الەۋمەتتىك پاكەت جاسالادى. الەۋمەتتىك پاكەتتە بالالار تاعامى, گيگيەنالىق زاتتار, بالالاردىڭ وي-قيمىل جۇيەسىن دامىتقىش قۇرالدار قاراستىرىلعان. ال 6 جاستان 18 جاسقا دەيىنگى بالالارعا مەكتەپ فورماسى, جولاقىسى تولەنىپ, مەكتەپتە تەگىن تاماق بەرىلەدى. سونىمەن قاتار, تابىسى از وتباسىلاردىڭ 18 جاسقا دەيىنگى بالالارىنا مەملەكەت كەپىل بەرگەن تەگىن مەديتسينالىق كومەك كورسەتىلمەك.
الەۋمەتتىك كومەك العىڭ كەلسە, ەڭبەك ەت!
شىنىنا كەلگەندە, مەملەكەت ۇسىنىپ وتىرعان مەحانيزم ءارى قاراپايىم, ءارى ءتيىمدى. تەك ونى ءوز ورنىمەن, ساۋاتتى پايدالانا ءبىلۋ كەرەك. مۇنداعى باستى شارت الەۋمەتتىك كومەككە ۇمىتكەر وتباسىلارداعى جۇمىسقا جارامدى ادامداردىڭ بارلىعى الەۋمەتتىك كەلىسىمشارت ارقىلى ەڭبەكپەن قامتۋ ورتالىقتارىمەن بەلسەندى جۇمىس ىستەۋى كەرەك. ەڭبەكپەن قامتۋ ورتالىقتارى ارقىلى ۇسىنىلاتىن جۇمىس ورىندارىنىڭ جالاقىسىن مەملەكەت تولەپ, جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرىلەدى. ەگەر وتباسى الەۋمەتتىك كەلىسىمشارتتى ورىنداماسا, ياعني وتباسىنىڭ ەڭبەككە قابىلەتتى مۇشەسى ۇسىنىلعان جۇمىسپەن قامتۋ شارالارىنان باس تارتسا, وندا ول جانە ونىڭ وتباسىنىڭ بارلىق مۇشەلەرى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الۋ قۇقىعىنان ايىرىلادى.
ايتپاقشى, پروتسەسس بۇدان بىلاي ءبارى اشىق, الاقانداعىداي انىق كورىنىپ تۇرادى ەكەن. قر ەڭبەكمينى ءاربىر وتباسىنىڭ الەۋمەتتىك كارتاسىن جاساعان, كارتا ارقىلى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ اقپاراتتىق جۇيەلەرىنەن اۆتوماتتاندىرىلعان دەرەكتەر نەگىزىندە وتباسىلاردىڭ ناقتى مارتەبەسى انىقتالادى جانە قاداعالانادى. بۇل اقپارات قيىن جاعدايدا قالعان وتباسى مۇشەلەرىن جۇمىسقا ورنالاستىرۋ جانە الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋدى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن پايدالانىلماق.
ءبىرجان نۇرىمبەتوۆ, ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى:
– ءبىز ۇمىتكەر ازاماتتارعا مەملەكەت تاراپىنان جاردەماقشا تولەنەتىن جۇمىس ورىندارىنداعى بوس جۇمىس ورىندارىن جانە جەڭىلدەتىلگەن ميكرونەسيەلەر مەن بيزنەس اشۋ ءۇشىن قايتارىمسىز گرانتتار الۋدى ۇسىنامىز. قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە جاۋاپتى جانە ەڭبەكقور ازاماتتار ااك پەن «ەڭبەك» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا ناقتى كومەك الىپ, وتباسىلارىنىڭ تۇرمىس جاعدايىن تۇزەپ قانا قويماي, جەكە كاسىبىن قۇرا الاتىندىعى تۋرالى كوپتەگەن مىسالدار بار. ماسەلەن, بىرنەشە ايەل قىسقا مەرزىمدى وقۋ كۋرسىنان ءوتىپ, نەسيە جانە الەۋمەتتىك كومەك الىپ, سۇلۋلىق سالوندارىن, ال ەر ازاماتتار ءبىرى مال ساتىپ الىپ, ەندى بىرەۋلەرى شەبەرحانالار اشتى. ءبىز توقسان سايىن ااك تاعايىنداۋ مەن تولەمدەردى قايتارامىز. ۋچاسكەلىك كوميسسيالاردىڭ جۇمىسىن كۇشەيتەمىز. الەۋمەتتىك كومەك الۋعا ۇمىتكەر وتباسىعا قويىلاتىن تالاپتارعا سايكەس كەلمەگەن جاعدايدا ۋچاسكەلىك كوميسسيالار ااك تاعايىنداۋدان باس تارتا الادى. ەگەر ەڭبەككە قابىلەتتى وتباسى مۇشەسى ۇسىنىلعان جۇمىستان جانە جۇمىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋ شارالارىنان باس تارتسا, وندا ااك تولەمى تەك وعان عانا ەمەس, بۇكىل وتباسىنا دا توقتاتىلادى.
توعىشارلىق جاقسى ەمەس
ارينە, قوعام بولعاسىن نەشە قيلى ادام, نەشە ءتۇرلى پيعىل بار. مۇنداي ماسەلە بارىن بۇدان بۇرىن وسى سالانىڭ ءمينيسترى بولعان بەردىبەك ساپارباەۆ جاقسى بىلەدى. بەردىبەك ماشبەكۇلىنىڭ ايتۋىنشا, كوپبالالى وتباسىلارعا بەرىلەتىن جاردەماقىلار مەن تابىسى از وتباسىلارعا بەرىلەتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى بۇلاي ناقتىلاي ءتۇسۋ «مۇقتاجدىق پەن ماسىلدىقتى اجىراتۋ ءۇشىن» جاسالعان. ءوزى مينيستر بولىپ تۇرعان كەزدە ءبىراز جايدى انىقتاعان ساپارباەۆ جاردەماقىنى تىپتەن 3 قابات ۇيلەرى بار ازاماتتاردىڭ دا الىپ كەلگەنىن العا تارتقان بولاتىن. «اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك ۋاقىتشا تۇرمىسى ناشار وتباسىلارعا مۇقتاجدىقتان شىعۋ ءۇشىن تولەنەدى. ەڭ نەگىزگى ماسەلە – ءبىز مۇقتاجدىق پەن ماسىلدىقتى اجىراتا ءبىلۋىمىز كەرەك. وكىنىشكە قاراي, تابىستارىن جاسىرىپ, ااك العان وتباسىلار كوبەيىپ كەتتى» دەگەن ەدى ب.ساپارباەۆ.
پرەزيدەنت توقاەۆ تا جولداۋدا «اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك بوس سەندەلىس ءومىر سۇرۋگە ەمەس, ەڭبەككە ىنتالاندىراتىن, اشىق, ادىلەتتى بولعانى ءجون» دەپ مالىمدەگەنى بەلگىلى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا, وتكەن بەس جىلدا تابىسى از وتباسىلارعا بەرىلەتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى الاتىندار سانى 77 مىڭنان 1,4 ميلليوننان استام ادامعا دەيىن كوبەيگەن. «باسقاشا ايتقاندا, جۇمىس ىستەمەۋدى ءجون كورەتىن نەمەسە ودان دا جامانى, الەۋمەتتىك جاردەم الۋ ءۇشىن تابىسىن جاسىراتىندار سانى وسكەن. ماسىلدىق پيعىلعا جول بەرىلمەيدى. وكىنىشكە قاراي, بۇل ۇلتتىق مىنەز-قۇلقىمىزعا كەرى اسەرىن تيگىزىپ جاتىر. ءبىز بۇكىل قوعام بولىپ جۇرتشىلىقتى ەڭبەككە باۋلۋعا ءتيىسپىز. تابىستى جۇمىس ىستەگەندەردى مەملەكەت قارجىلاي ىنتالاندىرۋ كەرەك» دەگەن ەدى پرەزيدەنت. پرەزيدەنتتىڭ ءسوزىن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى ءبىرجان نۇرىمبەتوۆ تە راستاپ وتىر. ونىڭ ايتۋىنشا, بيىل توعىز ايدا 412 مىڭ وتباسىعا نەمەسە 2 ميلليون 138 مىڭ ادامعا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك بەرىلگەن. ونىڭ 73 مىڭى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الۋ ءۇشىن تابىسىن جاسىرعانى كەيىن بەلگىلى بولعان. «ءوزىنىڭ ناقتى تابىسىن جاسىرعان 73 مىڭنان استام وتباسىنا ااك زاڭسىز تاعايىندالعان. ءبىز تولەمدەردى توقتاتۋعا نەمەسە قايتا ەسەپتەۋگە ءماجبۇر بولدىق. بيزنەسپەن اينالىسۋ فاكتىلەرىن جاسىرۋ جاعدايلارى دا از ەمەس. مىسالى,
الماتى وبلىسىندا كوپبالالى وتباسى اعىمداعى جىلدىڭ 11 ماۋسىمىنان باستاپ ااك الدى. بىراق تەكسەرۋ بارىسىندا بۇل وتباسىنىڭ
852 باس مال تىركەلگەن شارۋاشىلىعى بار ەكەنى انىقتالدى» دەدى ب.نۇرىمبەتوۆ. قازىر ااك-ءتى زاڭسىز العان وتباسىلار سول قاراجاتتى قايتادان مەملەكەتكە قايتارۋدا, مينيستردىڭ ايتۋىنشا, جازالاۋ شارالارى بولمايدى, ازىرگە سوتقا جۇگىنگەن جاعداي تىركەلمەگەن.
ااك ماسەلەنى شەشە مە؟
تۇرمىسى ناشار وتباسىلارعا الەۋمەتتىك كومەك بەرۋ – بارلىق ەلدىڭ تاجىريبەسىندە بار نارسە. مالىمەتتەرگە قاراعاندا, تمد ەلدەرىنىڭ ىشىندە ەستونيادا ءبىر بالاعا ايىنا 100 ەۋرو بەرىلەدى ەكەن, ياعني بەس بالاسى بارلار بەس ءجۇز ەۋرو الادى. ال باتىس ەلدەرىندە الەۋمەتتىك كومەكتىڭ كولەمى وتە جوعارى. ارينە, ءبىز باتىس ەمەسپىز. بايقاعانىمىزداي, ءبىزدىڭ قوعام الەۋمەتتىك كومەككە اسا ءزارۋ. سوندىقتان ءال-ازىرگە ەڭبەك ەتپەي اقشا الۋعا قۇشتارلار سانى كوبەيىپ كەتەر دەپ قاۋىپتەنۋدىڭ رەتى جوق سەكىلدى. ونىڭ ۇستىنە مەملەكەتتەن كومەك الاتىن ادامداردىڭ ءتىزىمى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس شەگى بويىنشا ەسەپتەلىپ وتىرعانى بەلگىلى. ەڭ باستىسى, ازاماتتار مەملەكەت قامقورلىعىن سەزىنسە.
– ازاماتتارىمىز كومەككە مۇقتاج ادامداردىڭ ءبارى – از قامتىلعاندار, كوپبالالى وتباسىلار مەن بالالار مەملەكەتتىڭ قورعاۋىندا بولعانىن جانە الداعى ۋاقىتتا دا سولاي بولاتىنىن ءبىلۋى كەرەك. جۇمىس ىستەي الاتىندارعا – وقۋعا, ماماندىق الۋعا, جەكە كاسىپ اشۋعا, جۇمىسقا ورنالاسۋعا بارلىق جاعداي جاسالىپ جاتىر, – دەگەن پرەمەر-مينيستر اسقار مامين مەملەكەتتىڭ حالىقتى الەۋمەتتىك قولداۋ تەتىكتەرىن جۇيەلى تۇردە جەتىلدىرىپ وتىراتىنىن اتاپ ءوتتى. ۇكىمەت باسشىسى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنە اكىمدىكتەرمەن بىرلەسىپ, وڭىرلەردە ااك بەرۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋدى, قازان ايىنىڭ سوڭىنا دەيىن ءتيىستى زاڭ جوباسىن پارلامەنتكە ۇسىنۋدى, ال وڭىرلەردىڭ اكىمدەرىنە ااك ۇسىنۋ بويىنشا تۇزەتىلگەن شارالاردىڭ ناقتى ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىردى. اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەككە ۇمىتكەر وتباسىلار سانى ارتقاندىقتان, قوعامدىق نەگىزدە جۇمىس ىستەيتىن ۋچاسكەلىك كوميسسيالارعا وتباسىنىڭ ماتەريالدىق جاعدايىنا تەكسەرۋ جۇرگىزۋ جانە قورىتىندى جاساۋ ءۇشىن مەرزىمدى ءۇش كۇننەن جەتى كۇنگە دەيىن ارتتىرۋ ۇسىنىلدى.
