ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزىنىڭ جاقىندا عانا قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىندا ەل ەكونوميكاسىنىڭ اگرارلىق سالاسىن قارقىندى دامۋ قاجەتتىگىنە ەرەكشە توقتالدى. اسىرەسە, جەر رەسۋرستارىن ءتيىمدى پايدالانىپ, بوس جاتقان جەرلەردى دەر كەزىندە مەملەكەت قۇزىرىنا قايتارىپ, ىسكەر تۇلعالارعا بەرۋ جۇمىستارىن جانداندىرۋعا شاقىردى. سونىمەن قاتار, وندىرىسكە زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ماسەلەلەرىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. شەتەلدىك وزىق تەحنولوگيالاردى وزدەرىندە قولدانىپ, ايتارلىقتاي تابىستارعا جەتىپ وتىرعان شارۋاشىلىقتاردى مىسالعا كەلتىرە وتىرىپ, سولاردىڭ تاجىريبەسىن كەڭىنەن تاراتۋدىڭ ماڭىزىن اتاپ كورسەتتى.
ءبىزدىڭ س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىمىزدە وسى ماسەلەلەردى شەشۋ ماقساتىندا جۇزەگە اسىرىپ جاتقان شارالار ەلباسى جولداۋىنداعى تاپسىرمالارمەن تولىعىمەن ۇندەس بولىپ وتىر. ماسەلەن, بۇگىنگى تاڭدا ۋنيۆەرسيتەت عالىمدارى شەتەلدىك جەردى قاشىقتىقتان زوندىلاۋدىڭ عىلىمي ادىستەمەلەرى نەگىزىندە جەر رەسۋرستارىن پايدالانۋ بارىسىن, مونيتورينگ جاساۋدى تولىعىمەن يگەرىپ, ونى وندىرىسكە ەنگىزە باستادى. قازىر ءبىز بۇل جۇمىستاردى ءاربىر جەر پايدالانۋشىنىڭ ءاربىر جەر تەلىمى بويىنشا جۇرگىزە الامىز. ءتىپتى قولايسىز اۋا رايى جاعدايىنا قاراماستان ءاربىر جەر تەلىمىندە ەگىلگەن داقىلدىڭ ءتۇرىن, ونىڭ دامۋ كەزەڭدەرىن, اۋرۋلار مەن زيانكەستەردىڭ اسەرىنەن زاقىمدالۋ بارىسىن قاداعالاپ وتىرۋعا قول جەتكىزدىك. ءبىز ونى اقمولا وبلىسىنىڭ كەيبىر اۋداندارىندا جۇرگىزىپ, وندا سوڭعى 2 جىل ىشىندە ەگىستىككە ارنالعان القاپتاردىڭ 7-12 پايىزىنىڭ قولدانىلماي بوس جاتاتىنىن دالەلدەدىك. سونداي-اق, جەر تەلىمدەرىن زاڭسىز نەمەسە ماقساتسىز پايدالانىپ جاتقانىن دا انىقتاپ, ول تۋرالى دەرەكتەردى جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارىنا ءتيىستى شارا قولدانۋ ءۇشىن بەردىك. وسىنداي جاعدايدىڭ ەلىمىزدىڭ نەگىزگى استىق ءوندىرۋشى ايماقتارىندا بار ەكەنىن ەسكەرسەك, وندا رەسپۋبليكا بويىنشا شامامەن 1,5 ملن گەكتارداي جەرلەردىڭ ءونىم بەرمەي بوس جاتاتىنىنا كوز جەتكىزۋگە بولادى.
سونىمەن قاتار, ءبىز جايىلىمدارداعى جاعدايدى دا عارىشتان تۇسىرىلگەن سۋرەتتەردى عىلىمي ادىستەمەلەر ارقىلى وڭدەي وتىرىپ, باقىلاي الاتىن دەڭگەيگە جەتتىك. ونى ءىس جۇزىندە دە دالەلدەپ بەردىك. ناقتىلاپ ايتساق, اقمولا وبلىسىنىڭ 2 اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ قوعامدىق مالعا ارنالعان جايىلىمدارىن زەردەلەپ, ولاردىڭ داعدارىسقا ۇشىراعان جەرلەرىن انىقتاپ, ناتيجەسىن ءتيىستى اكىمشىلىكتەرگە قاجەتتى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تاپسىردىق.
ەگىستىكتەردىڭ توپىراق كارتاسىن العاشقى رەت تسيفرلىق فورماتقا اۋىستىردىق, ول ءوز كەزەگىندە توپىراقتىڭ قۇنارلىق دەڭگەيىن تۇراقتى تۇردە باقىلاۋ جانە دە ونى قالپىنا كەلتىرۋ شارالارىن جوسپارلاۋ ءۇشىن وتە ماڭىزدى.
وتكەن جىلى ءبىز «قازاقستان عارىش ساپارى» ۇلتتىق كومپانياسى» اق-پەن بىرلەسىپ, قازاقستاننىڭ نەگىزگى ەگىن ەگەتىن ورتالىق جانە سولتۇستىك وڭىرلەرىندە استىق جيناۋ ناۋقانىن مونيتورينگتەۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك تاپسىرىستىڭ تەڭ ورىنداۋشىسى بولدىق. ال بيىل قوستاناي وبلىسى بويىنشا كوكتەمگى ەگىس پەن كۇزگى جيىن-تەرىن جۇمىستارىن مونيتورينگتەۋ كونكۋرسىن ۇتىپ الىپ, ول جۇمىستاردى قازىرگى تاڭدا ورىنداۋدامىز. ايتا كەتەرلىگى, ول – عارىشتان العان دەرەكتەر مەن جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتىڭ اقپاراتتارى اراسىنداعى شامامەن 10 پايىز مولشەرىندەگى الشاقتىقتىڭ بارى. جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەر جوعارى باسشىلارعا ەگىس نەمەسە جيىن-تەرىن جۇمىستارى اياقتالدى دەگەن اقپارات بەرسە, عارىشتان تۇسىرىلگەن سۋرەتتەر ول جۇمىستاردىڭ شىن مانىندە ءالى دە بولسا جالعاسىپ جاتقانىن كورسەتەدى. سونىمەن قاتار, ۋنيۆەرسيتەت بيىل اقمولا وبلىسى اۋىلشارۋاشىلىق وندىرۋشىلەرىنە ەگىستىك جەرلەردىڭ ەلەكتروندىق كارتاسىن جاساۋعا ناقتى كومەك كورسەتتى.
ال ەندى وندىرىسكە زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ماسەلەسىنە كەلەر بولساق, وندا ءبىز اقمولا, قاراعاندى, قوستاناي جانە سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنىڭ 9 بازالىق شارۋاشىلىعىندا وندىرىسكە ءدال ەگىنشىلىك تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ جوباسىن جۇزەگە اسىرۋدامىز. وسى جوبا اياسىندا اتالمىش شارۋاشىلىقتاردىڭ ماماندارىن وقىتتىق, ولاردىڭ تەحنيكالارىنا ساراپتاما جۇمىستارىن جۇرگىزىپ, ءدال ەگىنشىلىك تەحنولوگياسىنا قانشالىقتى ساي ەكەنىن انىقتادىق. سونىمەن قاتار, ولاردى قوسىمشا وپتسيالارمەن جابدىقتاۋ, ساتىپ الۋ, ورناتۋ جانە رەتتەۋ جۇمىستارىنا ناقتىلى كومەك كورسەتتىك.
ءدال ەگىنشىلىك تەحنولوگياسىنىڭ تالاپتارى بويىنشا ءار القاپتىڭ توپىراعىنىڭ قۇرامىن انىقتاۋ جۇمىستارىن جۇزەگە اسىردىق. ونى ءبىز قازاقستان جاعدايىندا العاش رەت «1 گەكتاردان 1 سىناما» ادىستەمەسى بويىنشا ءجۇرگىزىپ, توپىراق قۇرامىنىڭ ناقتى جاعدايىن انىقتاپ, ونى تسيفرلىق فورماتقا كوشىرىپ, سونىڭ نەگىزىندە تەكسەرىلگەن القاپتاردىڭ اگروحيميالىق كارتاسىن قۇراستىردىق. وسى جەردە ايتا كەتۋ كەرەك, جۇرگىزىلگەن تالداۋ توپىراقتىڭ قۇرامىنىڭ ناشار ەكەنىن كورسەتتى. ماسەلەن, جەڭىل گيدروليزدەنۋشى ازوت زەرتتەلگەن القاپتاردىڭ 77 پايىزىندا, جىلجىمالى فوسفور 88 پايىزىندا, ال گۋمۋس 50 پايىزىندا تومەن جانە وتە تومەن دەڭگەيدە بولدى. ياعني وسىنىڭ سالدارىنان استىق ساپاسىنىڭ تومەندەۋى مەن ەگىن ونىمدىلىگىنىڭ ازايۋى سوڭعى جىلدارى ورىن الىپ وتىر. عالىمدارىمىزدىڭ ەسەپتەۋى بويىنشا وسى كەمشىلىكتى جويا بىلسەك, استىق شىعىمىن كەمىندە 5-6 تسەنتنەرگە, جوعارى ساپالى بيدايدىڭ ۇلەسىن 3-4 ەسەگە ۇلعايتۋعا جانە دە استىقتىڭ ءپىسىپ-جەتىلۋىن 7-8 كۇنگە قىسقارتۋعا بولادى ەكەن.
سونىمەن قاتار, القاپتاردىڭ ەلەكتروندىق فورماتتاعى فيتوسانيتارلىق كارتالارى جاسالدى. وندا ەگىستىك القاپتارىنداعى ارام ءشوپ باسۋ, ونداعى وسىمدىكتەردىڭ اۋرۋعا شالدىعۋ جانە ولاردىڭ اراسىندا زيانكەستەردىڭ تارالۋ دەڭگەيىن كورسەتەتىن مالىمەتتەر جيناقتالعان. وسىنداي كارتالاردىڭ شارۋالار ءۇشىن قۇندىلىعى وتە جوعارى. سەبەبى ونداعى مالىمەتتەردى باسشىلىققا الا وتىرىپ, ولار ارام ءشوپ, اۋرۋ جانە زيانكەس وشاقتارىن دەر كەزىندە جويۋ شارالارىن جۇرگىزۋگە مۇمكىنشىلىك الادى جانە دە بۇل جۇمىستاردى ىرىكتەپ جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى قاجەتتى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق, ەڭبەك پەن قارجى رەسۋرستارىن ۇنەمدەيدى.
اۋىل شارۋاشىلىعىن تسيفرلاندىرۋ مەن وندىرىسكە ءدال ەگىنشىلىك تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ جۇمىستارىن ءبىز اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن وندىرۋشىلەر اراسىندا ءبىلىمدى تاراتۋ شارالارىمەن قاتار ءجۇرگىزۋدەمىز. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاننىڭ سولتۇستىك جانە ورتالىق وڭىرلەرىندە 400-دەن استام تىڭداۋشىلاردى قامتىعان 9 سەمينار وتكىزدىك. دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنىپ, اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار ءوندىرۋشىلەرگە قاشىقتىقتان كەڭەس بەرۋ ماقساتىندا http://extension.kazatu.kz ينتەرنەت پورتالىن ىسكە قوستىق. ول ارقىلى فەرمەرلەر ونلاين رەجيمدە ءوندىرىس ۇردىسىندە تۋىنداعان ءتۇرلى ماسەلەگە قاتىستى تەگىن كەڭەس الا الادى. ينتەرنەت-پورتال جۇمىس جاساعان 3 ايدىڭ كولەمىندە فەرمەرلەردەن 500-دەن استام سۇراق ءتۇسىپ, ولارعا تولىققاندى جاۋاپ بەرىلدى. ياعني ءبىز مەملەكەت باسشىسىنىڭ اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتتەردى اۋىلشارۋاشىلىق ءبىلىمدى تاراتۋ ورتالىقتارىنا اينالدىرۋ كەرەك دەگەن تاپسىرماسىن ورىنداۋعا ءوز ۇلەسىمىزدى وسىلاي قوسۋدامىز.
وندىرىسكە ەنگىزىلىپ جاتقان ءدال ەگىنشىلىك تەحنولوگياسى قولدا بار رەسۋرستى ءتيىمدى پايدالانۋ ارقىلى ءونىم كولەمىن ارتتىرىپ, ونىڭ ساپاسىن جاقسارتىپ, ناتيجەسىندە ەكونوميكالىق تيىمدىلىككە قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ناقتىراق ايتار بولساق, تەك ەگىن ەگۋ جانە ەگىستىكتى كۇتۋ ناۋقانى كەزىندە ءبىزدىڭ عىلىمي باسشىلىققا الىپ وتىرعان شارۋاشىلىقتارىمىز ورتا ەسەپپەن جانار-جاعارمايلاردىڭ 8 پايىزعا, مينەرالدىق تىڭايتقىشتاردىڭ 25 پايىزعا جانە گەربيتسيدتەردىڭ 30 پايىزعا ۇنەمدەلۋىنە قول جەتكىزىپ وتىر. سونداي-اق, ولاردا ءار گەكتاردان الىنىپ جاتقان استىقتىڭ ءتۇسىمى وزگەلەرمەن سالىستىرعاندا 5-7 تسەنتنەرگە جوعارى. دالەل رەتىندە قاراعاندى وبلىسى وساكاروۆ اۋدانىنداعى «نايدوروۆ» جشس-ءتى مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى. وسى شارۋاشىلىقتا ءبىزدىڭ عالىمدار ەنگىزگەن ءدال ەگىنشىلىك تەحنولوگياسىن قولدانعان القاپتاردىڭ ءار گەكتارىنان 50 تسەنتنەردەن ارتىق بيداي جينالۋدا. بۇل – وسى ءوڭىر ءۇشىن رەكوردتىق كورسەتكىش.
سونداي-اق, ءبىز اتالمىش جوبانى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا ءدال ەگىنشىلىك تەحنولوگياسىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگىن قازىرگى كەزدەگى قولدا بار تەحنيكامەن وعان قوسىمشا وپتسيالار مەن ارنايى جابدىقتاردى ورناتۋ ارقىلى جۇرگىزۋگە بولاتىنىن دالەلدەپ بەردىك. وعان كەتەتىن شىعىننىڭ 1-2 جىل ىشىندە اقتالاتىنىن دا انىقتادىق. ياعني ءدال ەگىستىك تەحنولوگياسىن تەك قانا زاماناۋي جاڭا تەحنيكامەن جابدىقتالعان شارۋاشىلىقتار عانا قولدانا الادى دەگەن پىكىردىڭ جاڭساق ەكەنىن كورسەتتىك.
اگروونەركاسىپ كەشەنىن تسيفرلاندىرۋ جولىندا تەجەۋشى فاكتورلاردىڭ بار ەكەنىن دە ايتپاسقا بولمايدى. تسيفرلىق تەحنولوگيا مەن ونىڭ ناتيجەلەرىن ءىس جۇزىندە قۇقىقتىق ماقساتتاردا قولدانۋ ءۇشىن ءتيىستى زاڭنامالاردى ءارى قاراي جەتىلدىرۋ قاجەت. ماسەلەن, قولدانىلماي جاتقان جەرلەردى قايتارىپ الۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋ بارىسىندا عارىشتىق مونيتورينگ ماتەريالدارىن سوتتاردىڭ ەسكەرگەنى ماڭىزدى. اۋىلدىق جەرلەردە, اسىرەسە ەگىنشىلىك القاپتارىندا ينتەرنەتتىڭ السىزدىگى نەمەسە جوقتىعى ۇلكەن كەدەرگى بولىپ وتىر. اگروحيميالىق زەرتحانا جەلىسىنىڭ مەشەلدىگى مەن وسى باعىتتاعى قىزمەت كورسەتۋ اياسىنداعى باسەكەلەستىكتىڭ جوقتىعى توپىراققا اگروحيميالىق تالداۋ جاساۋ جۇمىستارىنىڭ قول جەتىمسىزدىگى مەن قىمباتشىلىعىنا اكەلىپ سوعۋدا. اۋا رايىن ۇزاق مەرزىمدى بولجاۋ مەن كۇتىلەتىن جاۋىن-شاشىننىڭ مولشەرىن ءدال انىقتاۋدىڭ جوقتىعى دا قولعا بايلاۋ بولىپ وتىر. سونىڭ سالدارىنان فەرمەرلەر ەگىن ەگۋ ناۋقانىنىڭ ءتيىمدى مەرزىمىن ءدال جوسپارلاي الماي, ولاردى وتكەن عاسىردىڭ 60-جىلدارىنان باستاپ قولدانىستا جۇرگەن توپىراق قورعاۋ جۇيەسى بويىنشا جۇرگىزۋدە. ياعني ولار وسى ۋاقىت ارالىعىندا ورىن العان جاھاندىق كليماتتىق وزگەرىستەردى ەسكەرە الماۋدا.
سونىمەن قاتار, ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا باستاپقى كەزەڭدە ءدال ەگىنشىلىك تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ ۇردىسىنە قولداۋ كورسەتۋ قاجەت, ماسەلەن ساتىپ الىناتىن پيلوتسىز اپپاراتتاردىڭ, تەحنيكاعا ورناتىلاتىن قوسىمشا جابدىقتار مەن وپتسيالاردىڭ, سونداي-اق اگروحيميالىق كارتالاردى قۇرۋ جۇمىستارىنىڭ قۇنىنا سۋبسيديا بەرۋ كەرەك.
تاعى دا ءبىر وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى – ءدال ەگىنشىلىك تەحنولوگياسى بويىنشا مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى. ءبىزدىڭ وقۋ ورنىمىزدا وسى تەحنولوگياعا ساي كەلەتىن قۇزىرەتتىلىگى مەن ءبىلىمى بار جوعارى ساپالى ماماندار بار, الايدا ولاردىڭ سانى تىم از. ولاردى دايارلاۋ – ۋاقىت كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. ەڭ باستىسى, وسىعان سايكەس ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن ازىرلەۋ قاجەت جانە دە ونى ەل كولەمىندە تەك قانا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە عانا ەمەس, سونىمەن قاتار كوللەدجدەر مەن كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ۋچيليششەلەرىنە دە ەنگىزۋ كەرەك.
جەر – ءبىزدىڭ ۇلى بايلىعىمىز. دانا حالقىمىز «يەسى جوق جەر جەتىم» دەگەن. سوندىقتان دا ونىڭ ىسكەر ديقانداردىڭ قولىندا بولىپ, ءتيىمدى پايدالانۋىن قامتاماسىز ەتۋ ەڭ باستى مىندەتتەرىمىزدىڭ ءبىرى بولۋى ءتيىس. ەلباسىمىزدىڭ جولداۋىنداعى نەگىزگى تالاپ – وسى جانە ونى جۇزەگە اسىرۋ – كەزەك كۇتتىرمەس ءىس.
اقىلبەك كۇرىشباەۆ,
س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق
اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى,
اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ دوكتورى,
پروفەسسور, استانا قالالىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى
