جىلىنا كولىك اپاتىنىڭ سالدارىنان الەم بويىنشا شامامەن العاندا 1 ميلليوننان اسا ادام كوز جۇمادى ەكەن. ولاردىڭ اراسىندا قانشاما ادام, ءجاسوسپىرىم بالا بار. ادامداردىڭ كولىك قۇرالدارىنا دەگەن سۇرانىسىنىڭ ارتۋ تەندەنتسياسىمەن قاتار, ونى پايدالانۋ بارىسىندا قوعام ومىرىنە قاۋىپ تۋدىراتىن جاعدايلاردىڭ دا كوبەيگەندىگىن بايقاۋعا بولادى. سوڭعى جىلدارى وزەكتىلىگىن جوعالتپاعان وزەكجاردى ماسەلەگە پرەزيدەنت ق.توقاەۆ ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ, زاڭ بۇزۋشىلاردى قاتاڭ جازالاۋدى تاپسىردى.
جول اپاتىنىڭ سەبەبى نەدە؟
ەلىمىزدە جول-كولىك وقيعالارى سالدارىنان ادامداردىڭ قازا تاپقانداردىڭ باسىم بولىگى – جۇمىسقا قابىلەتتى جاستاعىلار. رەسپۋبليكا اۋرۋحانالارىنا تۇسكەندەردىڭ 1/3 بولىگى جول-كولىك وقيعاسىنان جارالانعاندار. قازاقستاندا جول اپاتى كەزىندە قازا تابۋ قاتەرى نورۆەگيامەن سالىستىرعاندا 11 ەسەگە جوعارى دەسەدى. بۇل تۋرالى دۇنيەجۇزىلىك بانك جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەردە ايتىلعان.
IKOMEK109 قىزمەتىنىڭ باسشىسى جاننات ءدۇبىروۆانىڭ ايتۋىنشا 2019 جىلدىڭ 10 ايىندا IKOMEK ورتالىعىنا جول-كولىك وقيعالارىنا, ساپاسىز ينفراقۇرىلىمعا بايلانىستى 19552 ارىز تۇسكەن. ولار كوشەنى جارىقتاندىرۋ, باعدارشام, جول بەلگىلەرى مەن حابارلامالارىن ورناتۋ, بەينەباقىلاۋ قىزمەتى, تاعى كوپتەگەن پروبلەمالاردى قامتيدى ەكەن.
ال «جول اكتيۆتەرىنىڭ ۇلتتىق ساپا ورتالىعى» رمك ءباسپاسوز قىزمەتى مامانى ايدانا تاليپوۆانىڭ ايتۋىنشا بىرىنشىدەن, جول اپاتتارىنا ەڭ الدىمەن جۇرگىزۋشىلەر تاراپىنان جىلدامدىق رەجيمىن ساقتاماۋ اسەر ەتەدى. نەگىزىنەن, جىلدامدىق رەجيمىن ساقتامايتىن جۇرگىزۋشىلەردىڭ جاس شاماسى 35 جاسقا دەيىن بولىپ كەلەدى. ەكىنشىدەن, جولداردىڭ سەرپىمدىلىگىنىڭ جۇرەتىن ماشينالار سانىمەن سايكەس كەلمەۋى. وسىنداي جاعدايدا ماشينالار ءبىر-ءبىرىن باسىپ وزامىن دەپ, قارسى جولاققا شىعىپ كەتەدى. ول دا جول-كولىك وقيعالارىنىڭ ورىن الۋىنا اكەلىپ سوعادى ەكەن.
سونداي-اق جول بەلگىلەرىنىڭ دۇرىس قويىلماۋى, جولداردا ۇساق جانە ءىرى قارا مالداردىڭ شىعىپ قالۋى, جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ ءتيىستى جولاقتارمەن وتپەۋ ماسەلەلەرى سالدارىنان بولىپ جاتادى. جولداردىڭ گەومەتريالىق پارامەترلەرى, ونىڭ ىشىندە قيسىقتاردىڭ راديۋسى, سونىمەن قاتار جول بەلگىلەرىن جاساۋ مەن ورناتۋ كەزىندە تالاپ ەتىلەتىن ستاندارتتارعا سايكەس كەلمەۋى دە اپاتتىڭ سەبەبى بولىپ تابىلادى.
نۇر-سۇلتان قالاسى پد اكىمشىلىك پوليتسياسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى نۇرلان ۋۆاەۆتىڭ مالىمەتىنشە قوعامدىق كولىكتەردىڭ دە تەحنيكالىق جاي-كۇيىنە قاتىستى ارىز كوپ. وسى جىلدىڭ 10 ايىندا ەلوردادا جولاۋشىلار تاسىمالداۋشى 68 اۆتوبۋستان تەحنيكالىق اقاۋ تابىلعان. ال اقاۋلى كولىكپەن رەيسكە شىعۋ, بارىنەن بۇرىن, جولاۋشىلاردىڭ ومىرىنە قاۋىپتى. جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ساقتاماعان جۇرگىزۋشىلەرگە قاتىستى قۇزىرلى ورگان تاراپىنان 800 ۇيعارىم جولدانعان. جىل باسىنان بەرى قوعامدىق كولىكتەردە ادام فاكتورىنان نەمەسە تەحنيكالىق اقاۋلىقتان 12 جول-كولىك وقيعاسى ورىن الىپ, سونىڭ سالدارىنان 2 ادام قازا تاۋىپ, 45 كىسى جاراقات العان.
قانداي شارالار اتقارىلىپ جاتىر؟
وسى ورايدا ەلوردا اكىمى التاي كولگىنوۆ ءبىرىنشى كەزەكتە جاياۋ جۇرگىنشىلەر مەن قوعامدىق كولىكتەردىڭ قاۋىپسىزدىگى جانە قولايلىلىعىنا ەرەكشە كوڭىل بولىنەتىنىن اتاپ ءوتتى. ەلوردا مەكتەپتەرىندە جقە بويىنشا ساباقتار وتكىزىلەتىن بولادى. نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمشىلىگى جول قوزعالىسى قاۋىپسىزدىگى ماسەلەلەرى بويىنشا ىنتىماقتاستىق پەن اشىق ديالوگقا دايىن ەكەنىن ايتتى. قازىرگى كۇنى قالا بويىنشا 7 مىڭنان استام بەينەكامەرالار كولىك قوزعالىسىن باقىلاپ وتىرادى. بەينەباقىلاۋدىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن بۇزۋشىلىقتارى اشىلدى. جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى كەلەسى جىلى بەينەكامەرالاردىڭ سانىن ارتتىراتىنىن جەتكىزدى.
نۇر-سۇلتان قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى ەرجان سادەنوۆ جول- كولىك وقيعالارىن ازايتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن, ءبىلىم بەرۋ نىساندارى ماڭىنداعى جول بەلگىلەرى, اقپاراتتىق تاقتالار, جاساندى سوققىلار جانە جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە توسقاۋىلدار قويىلعاندىعىن اتاپ ءوتتى.
جول ساپاسىزدىعىنىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا جول اكتيۆتەرىنىڭ ۇلتتىق ساپا ورتالىعى سالىنعان جولدارعا جانە سالىنىپ جاتقان 7 مىڭعا جۋىق نىسانعا تەكسەرىس جۇرگىزىپ, 12 مىڭعا جۋىق سىناما ۇلگىلەرى الىنىپ, 4700-گە جۋىعى ستاندارتقا ساي كەلمەگەنىن ايدانا تاليپوۆا ايتىپ ءوتتى. بۇل رەتتە تاپسىرىس بەرۋشىگە, مەردىگەر, ساپانى تەكسەرەتىن ينجەنەرلىك كومپانياعا, جول زەرتتەۋ جۇمىستارىنا قاتىسقان ينستيتۋتتارعا ارنالعان 1700-دەن استام حاتتاما تولتىرىلىپتى.
سونداي-اق ەلىمىزدە قازاقستان ازاماتتارى عانا ەمەس, شەت ەلدىكتەردىڭ قاتىسۋىمەن بولاتىن كولىك اپاتتارى مەن ادام ومىرىنە كەلتىرەتىن قاۋىپ-قاتەر دە تۇيتكىلدى سۇراق بولىپ تابىلادى. ناقتىراق ايتاتىن بولساق, 2019 جىلدىڭ وزىندە قازاقستاندا شەت ەلدىك ءنومىرلى اۆتوكولىكتەردىڭ قاتىسۋىمەن 900-دەن استام جول-كولىك وقيعاسى تىركەلىپ, 58 ادامنىڭ ءولىمى مەن 314 جاراقات فاكتىسى تىركەلگەن. وسى ۋاقىتقا دەيىن شەت ەلدىڭ نومىرىمەن قازاقستان تەرريتورياسىندا جۇرگەن اۆتوكولىكتەردى جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ قيىنعا سوقسا, ەندىگى كەزەكتە جاڭا تالاپتار بويىنشا ەل اۋماعىنداعى كولىك قۇرالدارى مىندەتتى ساقتاندىرۋدان ءوتىپ, جول ەرەجەسىن بۇزۋشىلىقتار ورىن العان جاعدايدا ايىپپۇلدارى كورسەتىلگەن مەكەنجايىنا جولداناتىن بولادى.
دامىعان ەلدەردە شە؟
جول ساپاسى جونىنەن الەمدە الدىڭعى ورىندا تۇرعان ۇلىبريتانيا جولدا مەرت بولعانداردىڭ سانى جونىنەن ەڭ تومەنگى كورسەتكىشكە يە. 100 مىڭ تۇرعىنعا 5,4 دەڭگەيدە. جاياۋ جۇرگىنشىلەردى قاعىپ كەتۋ وقيعاسى 40 جىلدا 78 پايىزعا ازايعان. بۇل ەلدە كولىك جۇرگىزىپ وتىرىپ تەمەكى شەگۋگە, تاماق ىشۋگە بولمايدى. اقپارات قۇرالدارىنان بەلگىلى بولعانداي, سولتۇستىك ۋەلستە اۆتوكولىك جۇرگىزىپ بارا جاتىپ, ماكارون جەگەنى ءۇشىن گوللانديالىق جۇرگىزۋشى سەگىز اپتاعا قامالدى. جۇرگىزۋشىنىڭ كولىك ىشىندە تاماق جەپ وتىرعانىن پوليتسەي تىكۇشاعى بايقاپ قالعان.
اقش-تا دا جول-كولىك وقيعالارى ازايۋدا. بۇل مەملەكەتتىڭ بارلىق شتاتتارىندا ۇيالى تەلەفون ۇستاپ كولىك جۇرگىزۋگە تىيىم سالىنعان. اقش-تا كولىك باسقارىپ وتىرىپ ۇرسىسقان جۇرگىزۋشىلەر تۋرالى اقپاراتتى پوليتسياعا جەتكىزۋ ءۇشىن ارنايى تەلەفون ءنومىرى ىسكە قوسىلعان.
ءيا, جول-كولىك وقيعالارىنىڭ الدىن الۋ تەك قۇزىرلى ورگانداردىڭ جۇمىسى ەمەس. بۇل – بۇكىل ەل بولىپ اتسالىساتىن, قوعام بولىپ ويلاناتىن ءىس.
جادىرا مۇراتبەكوۆا
