جىر ارقاۋى – اتا زاڭ

كونستيتۋتسيا كۇنى مەرەكەسى قارساڭىندا «جىر ارقاۋى – اتا زاڭ» جىر جيناعى جارىق كوردى. كونستيتۋتسيالىق كەڭەس پەن جازۋشىلار وداعىنىڭ نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى ­فيليالى بىرلەسىپ شىعارعان كىتاپ اتا زاڭنىڭ 25 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالدى. «اتا زاڭ – ارىم», «ۇلى كوشىم نۇرلى جولعا جالعاستى» اتتى ەكى بولىمنەن تۇراتىن كىتاپتى قۇراستىرۋشى – كونستيتۋتسيالىق كەڭەس توراعاسى قايرات ءمامي. اتا زاڭىمىزدى ۇلىقتايتىن جيناقتاعى تۋىندىلار قازاقستاندىقتاردى بەرەكە-بىرلىككە, ىرىس-ىنتىماققا, ەل بولىپ ۇيىسىپ, جۇرت بولىپ جۇمىلۋعا شاقىرادى. كىتاپ جىر الىبى – جامبىل جاباەۆتىڭ ­«التىن زاڭ» ولەڭىمەن اشىلادى. ءارى قاراي ورازاقىن اسقار, ءابدىراحمان اسىلبەكوۆ, سەرىكباي وسپانۇلى, سەرىك اقسۇڭقارۇلى, عالىم جايلىباي, نۇرلان ماۋكەنۇلى, ت. ب. ايتۋلى اقىنداردىڭ ولەڭدەرى توپتاستىرىلعان. ءبىز وسى جيناقتاعى ءبىر توپ ولەڭدى وقىرماندارىمىزعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

سەرىكباي وسپانۇلى

سەندە ءماندى اسىل ءسوز جان قالاعان,
جۇرەكتەرگە سودان جىلۋ تاراعان.
قىزمەت ەتىپ كەلەسىڭ سەن مۇلتىكسىز
ەركىن ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ءار ادام.

نۇسقاپ ەلگە ەركىندىكتىڭ جولدارىن,
قۋانتادى جانعا قامقور بولعانىڭ.
ەلدىڭ تۋىن اسپانداتا كوتەرىپ,
ادامزاتتىڭ ار-وجدانىن قورعادىڭ!

مۇددەم سەندە,
بۇلدەم سەندە,
سەن – باعىم,
جىرىم – قايعى, بولماس مۇڭدى ەندى ءانىم.
اتا زاڭىم, بار الەمگە تانىتتىڭ
قازاقستان اتتى عاجاپ ەل بارىن!

سەنسىڭ زاڭىم – ادىلەتتىڭ تۇعىرى,
بي-شەشەندەر ويلارىنىڭ تۇنىعى!
اتا-بابام كورەم سەنەن ارمانىن,
ەلدىڭ قامىن جەۋمەن وتكەن عۇمىرى!

سەندە, سەندە جاننىڭ جىلى اعىسى,
ادىلەت پەن قابىلەتتىڭ تابىسى!
ءتىلىمدى دە, ءدىلىمدى دە قورعايتىن
سەنىڭ ءىسىڭ –
اقىل ءىسى,
ار ءىسى!

ابىرويدىڭ,
اقىل-ويدىڭ بيىگى,
توقسان اۋىز ءسوزدىڭ سەندە ءتۇيىنى!
دۇنيەدە سەن بارىندا
شىندىقتىڭ
پەندەلىكتەن بيىك تۇرار يىعى!

***

كادىربەك قۇنىپياۇلى

عۇرپىمىز بار ەل سەنگەن,
داستۇرلەرى – ەڭ ىزگى.
ادىلدىكپەن ولشەنگەن
زاڭىمىز بار نەگىزگى.

باس يەتىن بار ادام,
ءاربىر ءسوزى سالماقتى,
قورعار بالە-جالادان –
اتا زاڭ بۇل ارداقتى.
اتا زاڭعا, قاراعىم,
شەكسىز بولسىن قۇرمەتىڭ.
تۋعان ەلدىڭ تالابىن,
زاڭدى ورىنداۋ – مىندەتىڭ.

باقىتتى ءومىر سۇرگەنىڭ,
باق-داۋلەتتىڭ بارشاسى,
كۇلىپ-ويناپ جۇرگەنىڭ –
اتا زاڭنىڭ ارقاسى!

***

نۇرلان ماۋكەنۇلى

قۇرانداي كورىپ قولىما العان
اتا زاڭ – وسى, اعايىن!
ءجۇز ۇلتتى تىرلىك جولىنا سالعان
باپتارىن باعىپ, قاعايىن.

تاتۋلىق, تەڭدىك, ەركىندىك – مۇرات,
ەگەمەن قۇقىق – ەنشىمىز.
تاريحى ورتاق تاعدىردى قۇراپ
ەل بولدىق, كەلسىن ەلشىڭىز.

كىندىكقان تامعان تۋعان جەر – وسى.
قازاقتىڭ جەرى – وتانىم.
بولاشاق بىرگە بۋعان بەل – وسى,
دۋاسى بولسىن باتانىڭ.

قازاقستاندى تانىسىن الەم,
بولىنبە-داعى, جارىلما.
جىگەرىن جاستان جانىسىن ورەن
وتانشىل سەزىم بارىندا.

بولاشاق ۇرپاق باقىتىن ويلاپ
بەيبىتشىل قوعام قۇرعانبىز.
حالىقتىڭ بايىر ۋاقىتىن ويلاپ,
نارىققا بەتتى بۇرعانبىز.

جاسايدى ءبارىن قوعامنىڭ قولى
كورەدى ءبارىن كوز بەن ءىش:
تارىلىپ جاتسا ادامنىڭ جولى
زاڭدا دا بولار وزگەرىس…

…قۇرانداي كورىپ قولىڭا العان
اتا زاڭىڭدى ارداقتا.
تاۋەلسىزدىكتىڭ جولىندا قالعان
«شەت بولماسىن دە – ارۋاققا».

***

قالقامان سارين

اتا زاڭىمنىڭ اناسى بولعان ءداستۇرىم,
اتا سالتىندا – عاجايىپ قۇرىپ, جاقسى ىرىم.
اتا بابامنىڭ اق وتاۋ, التىن بەسىگى –
اتامەكەنىم! اللادان سوڭعى باستى ۇعىم!

شارياتىمدى, ار-ۇياتىمدى شاڭ باسىپ,
شاڭىراق قالدى. شەجىرە سىردان شال قاشىپ.
شالا بىلەتىن ۇلتىمنىڭ ۇلىق تاريحىن,
شالاعايلار ءجۇر اتا داستۇردەن الجاسىپ.

قاسيەت قالماي, بەرەكە بولماي ىسىمدە,
قاس دۇشپان كەلىپ قاسىقتاپ قانىمدى ىشۋدە.
قاسىمحانداردىڭ قاسقا جولىنان اداسىپ,
قاسقىرداي بولىپ ۇليدى-اۋ ۇرەي ىشىمدە.

ەسىمنەن قالعان ەلدى اداستىرماس ەسكى جول,
ەسىمدەگى الگى ءان, «ەلىم-اي» ەمىس ەستىلەر.
ەسىكتەن قاراپ قالماسىن قايران قازاعىم,
ەسىلگە قونعان ەسىل ەرلەرىم, ەستى بول!

تاۋەلسىزدىكتىڭ جولىندا كەشە مىڭ ولدىك,
ءتاۋباسىن ايتىپ تاڭىرگە بۇگىن جۇرەر جۇرت.
تاۋەكەل ەتىپ, جەتى جۇرتىمنىڭ قامىن جەپ,
تاۋكەدەي, ءسىرا, جاسايتىن كىم بار ءبىر ەرلىك؟

زالالى تيمەي زاماندى مىناۋ كىم كۇشتەر؟
زاڭعار تاۋلارداي بولا الار ما ەكەن «بىلگىشتەر».
زامانالاردان قازاقتىڭ زاڭى – ءداستۇر عوي,
زاڭ بۇزعانداردىڭ ءبارى دە, ەندەشە, قىلمىسكەر.

***

عالىم جايلىباي

جەرۇيىق ىزدەپ… باق تابار ماڭگى,
باسىنان كەشكەن اقتابانداردى,
قازاقتىڭ ەلى, عاجاپتىڭ ەلى –
باققا بارعان-دى, باپتاپ ارماندى.

بايتاعىم ۇستار بايراعىم ەدىڭ,
جاپىراعىن جاڭا جايعانىم ەدىڭ.
كەرۋەنىم كۇنگە كوش تۇزەگەندە:
اتا زاڭ – ارىم, ايبارىم ەدىڭ.
تولقىندا كەرگەن جەلكەنىمدەيسىڭ,
ولىاراداعى وركەنىمدەيسىڭ.
ەسىل دە, ەسىل, ەسىل ەلىمنىڭ
ەرتەڭىندەيسىڭ, ەرتەگىمدەيسىڭ.

دەرتىمدى ۇقپاس دەرەكسىز عالام,
ەرۋ كۇندەردە ەرەكسىڭ, زامان!
شەرتپە كۇيدەگى تۇنعان شەرىمنىڭ
جاسىن سۇرتۋگە كەرەكسىڭ ماعان.
عاسىردان مىناۋ عالامات ۇعار,
سارعايتىپ ءىلدىڭ ساناما تۇمار.
اتا زاڭىمدا… ات جالىن قۇشقان –
اتالارىمنىڭ اماناتى بار.

تامىلجىعاندا تاڭ دا مۇنارتىپ,
ارماننىڭ ەلى العا قۇمارتىپ,
قاراتاۋ جاقتان كورىنگەن كوشپىن
باعىتىم, بارىم, باعدارىم – انىق…

***

سەرىك اقسۇڭقارۇلى

ۋا, اتا زاڭ!
ەل. جەر. ەر.
ۇشەۋىن – ءۇش تاعان كوردىم,
سوعان سەرت.
سەن نۇسقاعان زامانعا ەردىم,
جەتى قات جەر استىنا تۇتىك شىعىپ,
جەتەم دەپ, جەتى جارعى, ساعان كەلدىم.

سىعىر ات, جىن مەن جىبىر ەسىك-توردەن,
تاريحتىڭ تاقسىرەتىن كەشىپ كەلگەن,
الاش تۇر الدىڭا كەپ اياعىنان
تۇساۋىن اللا ءوزىن شەشىپ بەرگەن.

بەزەر ءىشى, ىلعي بەتى كۇلگەن,
كەردەگىنىڭ ءوزى سيپاپ كەكىلىنەن,
اۋىلعا, باسىبايلى ساعان كەلدىم,
جەتىلىپ جەر بەتىنىڭ جەتىمىمەن.

كوك تۇركى, كوكبورىنىڭ تۇقىمى ءبىر,
ۇكىلى ۇل, ۇكىلى قىز, ءۇڭىلى جىر.
يمانى ياسساۋيدىڭ جان تەربەگەن,
يساتاي, ماحامبەتتىڭ تۇقىمى بۇل.

الدىمەن ەر-تۇرمانىن ورنەكتەگەن.
بەكزاتتىق جەردى ۇشىقتاپ جورگەكتەگەن.
باي بولعان, باعلان بولعان ۇلىقتارعا
قۇدايىم تاۋپيح بەرە گور دەپ كەلەم.

ەر. جەر. ەل.
ۇشەۋىن – ءۇش تاعان كوردىم.
سوعان سەرت.
سەن نۇسقاعان زامان كوردىم.
جەتى قات جەر استىنا ءتۇسىپ شىعىپ,
جەتەم دەپ, جەتى جارعى, ساعان كەلدىم…

***

باقىتبەك سماعۇل

بۇل اتا زاڭ كەشەگىنىڭ جالعاسى,
اقيقاتتىڭ اينىمايتىن ارناسى.
تاسقا قاشاپ جازىپ كەتكەن بابامنىڭ,
تاريح بولىپ قالعان عاجاپ تاڭباسى.

كوك بايراقتاي بىرىكتىرىپ الاشتى,
جەتى جارعى بوپ قالادى العاشقى!
ماڭگىلىك ەل تامىر تارتىپ تاريحتان.
ۇلى كوشىم نۇرلى جولعا جالعاستى.

اتا زاڭىم, سەن كونەنىڭ كوزى مە ەڭ؟!
ءاز تاۋكەنىڭ ادىلەتتى ءسوزى مە ەڭ؟!
سەنى وقىسام, بويىم سىمداي تارتىلىپ,
قۇدىرەتتىڭ قۇنىن سوندا سەزىنەم.

ءتۇپ-تەگىنە كوز جىبەرىپ, اڭعارساڭ,
اتا زاڭدا ايتىلماعان ءمان بار سان!
اقيقاتتىڭ بۇلجىمايتىن ايناسى – ول!
تۋرا جولعا باستايتۇعىن باعدارشام.

كەسىمدى ءسوز كەلتىرگەنشە, توقتامعا,
وعان دەيىن جەرىمدە قان كوپ تامدى.
دالا زاڭى ۇلى بيلەر قالاعان,
شايقالمادى زامان جەلى سوققاندا.

اتا زاڭىم, سەن كونەنىڭ كوزى مە ەڭ؟!
ەگەمەندى ەلدىڭ ەركىن ءسوزى مە ەڭ؟!
ەلباسى ءۇشىن ماقتان كەرنەپ بويىمدى,
ازاتتىقتىڭ پارقىن ايقىن سەزىنەم!