سانالى عۇمىرىن ءبىر عانا مەكەمەدە ەڭبەك ەتۋگە ارناعان ادامدى بىلەسىز بە؟ وندايلار بۇگىندە نەكەن-ساياق. ال استانالىق قالامگەر ءبادۋان يماشۇلى سولاردىڭ قاتارىنان. ءبىر عاسىردان استام تاريحى بار اقمولا وبلىستىق «ارقا اجارى» گازەتىندە 40 جىلدان استام ۋاقىت تابان اۋدارماستان قىزمەت اتقارعان اعامىز – قازاق ءباسپاسوزىنىڭ قالامى ۇشقىر, ويى جۇيرىك كورنەكتى وكىلىنىڭ ءبىرى, قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى. ارقا وڭىرىنە تانىمال تۇلعا, قورعالجىن اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى, قازاقستان جۋرناليستەر وداعى مەن جامبىل اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىقتاردىڭ يەگەرى بيىل 75 جاسقا تولىپ وتىر.
جىگىتتىڭ جاقسىسى – ناعاشىدان
ەجەلدەن قىدىر دارىپ, قۇت قونعان قورعالجىن ءوڭىرى – اتاقتى ادامدارعا باي ولكە. يماش اۋلەتىنەن تاراعان ءبادۋان اعا سولاردىڭ سارقىنشاعى دەسە دە بولادى. قالىڭ وقىرمانعا جاقسى ءمالىم, ول كىسىنىڭ ەسىمى دە ەرەكشە. ەس بىلگەلى مەن مۇنداي اتتى بۇرىن-سوڭدى ەستىمەپپىن. ماعىناسىن سۇراعانىمدا, ول كىسى بىلاي دەپ اڭگىمەسىن ءوربىتتى:
«ول كەزدە كوكتەم ەرتە شىعادى ەكەن. جەر اياعى كەڭىپ, ەڭبەك ادامدارى جايلاۋعا كوشكەن تۇستا, اقمولا وبلىسىنىڭ قورعالجىن اۋدانى مەن قاراعاندى وبلىسىنىڭ نۇرا اۋدانى شەكاراسىندا قۇلانوتپەس دەگەن وزەن بار. سونىڭ ءبىر ساعاسىنىڭ بويىندا كيىز ۇيدە ءراميلا انام ايى-كۇنى جەتىپ, شەكەسى تورسىقتاي بالانى دۇنيەگە اكەلگەن ەكەن. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ اياقتالعانىنا ءۇش جىل تولعان كۇن بولسا كەرەك. اكەم ساۋىن فەرماسىنىڭ بريگاديرى, اۋدان ورتالىعىندا مەرەكەگە وراي ۇيىمداستىرىلعان ءىس-شارادان كەلسە, اۋىلداستارى «جەڭىس كۇنى تۋعان ءسابيدىڭ اتى جەڭىس بولسىن!» دەپ قاۋقىلداسىپ جاتادى. ارادا ەكى-ءۇش كۇن وتكەن سوڭ ىرگەلەس اۋىلدا تۇراتىن شەشەمنىڭ جالعىز اعاسى يمانباي اقساقال ادەيى ات باسىن بۇرىپ, جيەنىن كورۋگە جايلاۋ تورىنە كەلەدى. دامنەن الا وتىرىپ, ءبىراز اڭگىمەلەسكەن سوڭ ۇلكەندەر جاعى ول كىسىگە: «ازان شاقىرىپ, جيەننىڭ اتىن ءوزىڭىز قويىڭىز» دەپ ءوتىنىش ايتادى. ناعاشىم اراب, پارسى تىلدەرىن جەتىك بىلەتىن ءدىندار ادام ەدى. اسىقپاي نامازىن وقىپ, قۇران كىتابىن پاراقتاپ وتىرىپ: «بۇل بالانىڭ اتى ءبادۋام بولسىن» دەسە كەرەك. ول كەزدە بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسىن ەشكىم اڭعارماعان سياقتى. قۇجاتىما دا ورىس ترانسكريپتسياسىمەن «بادۋان» دەپ جازىلىپ كەتەدى. تەك 2011 جىلى ءدام جازىپ, بايبىشەممەن ۇلكەن قاجىلىق ساپارىنا بارىپ, ءمىناجات ەتۋدىڭ ءساتى تۇسكەندە, ءبىر ۇستازدان وسى ءسوزدىڭ ماعىناسىن سۇرادىم. ول كىسى ماعان بىلاي دەپ ءتۇسىندىردى: «شىندىعىندا, بۇل اتاۋ پارسى تىلىنەن ارابشاعا ەنگەن, «قايتالاۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى, قۇران اياتتارىنىڭ قايىرماسى ساناتىندا قولدانىلادى».
«ارقا اجارى» – ءومىرىنىڭ مەكتەبى
قاراپ وتىرساق, قىرىق جىل دەگەن قاس-قاعىم ءسات ەكەن-اۋ. مەكتەپ بىتىرىسىمەن اۋىلدا مەحانيزاتور بولىپ ەڭبەك ەتىپ, كەڭەس ارمياسىنىڭ قاتارىندا اسكەري بورىشىن وتەگەننەن كەيىن, 1971 جىلدىڭ 16 ماۋسىمىندا وبلىستىق «كوممۋنيزم نۇرى» – قازىرگى «ارقا اجارى» گازەتىنىڭ تابالدىرىعىن يمەنە اتتاعان بالاڭ جىگىت العاشقىدا كوررەكتور, ارادا ءۇش ايدان ارتىق ۋاقىت وتكەندە كىشى ادەبي قىزمەتكەر لاۋازىمىنا يە بولادى. كەيىن باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى, استاناداعى تىلشىلەر قوسىنىنىڭ جەتەكشىسى قىزمەتتەرىن دە ابىرويمەن اتقارادى.
وسى جىلدار ارالىعىندا ءانۋار يپماعانبەتوۆ, يبراگيم قاپاروۆ, امىرعالي نۇركىشەۆ, وكتيابر الىبەكوۆ, جومارت ابدىحالىق جانە جابال ەرعاليەۆ سىندى رەداكتورلارمەن قىزمەتتەس بولدى. بىرگە ەڭبەك ەتە ءجۇرىپ, ولاردىڭ جاقسىسىن ۇيرەندى, ومىرىنە ازىق ەتتى.
رەداكتسيادا قىزمەت اتقارىپ جۇرگەندە ەكى رەت اۋداندىق گازەتكە رەداكتور بولىپ بارۋعا ۇسىنىس ءتۇسىپ, كەيىن قالالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ۇگىت-
ناسيحات بولىمىنە نۇسقاۋشىلىق قىزمەتكە شاقىرتۋ العاندا دا لاۋازىمداردان ءوز ەركىمەن باس تارتتى. شىعارماشىلىق ورتانى قيىپ كەتە المادى. وسىلايشا, «ارقا اجارى» ونىڭ ومىرلىك مەكتەبىنە اينالدى.
قوعامدىق جۇمىستاردىڭ بەل ورتاسىندا
اعادا اتاق-قۇرمەت از ەمەس. سوڭعى 20 جىلعا جۋىق ۋاقىتتان بەرى رەسپۋبليكالىق ارداگەرلەر ۇيىمى قوعامدىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. قالانىڭ, وبلىستىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىنە بەلسەنە اتسالىسىپ كەلەدى.
كەزىندە قالالىق كومسومول ۇيىمىنىڭ پلەنۋم مۇشەسى بولا ءجۇرىپ, جاستار تاربيەسىندەگى كۇرمەۋلى ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋىنە ارالاستى, قازاق مەكتەپتەرىنە بالالار جيناۋ ءۇشىن كوشە-كوشەنى ارالاپ ءتىزىم جيناپ, اقمولا اتىن قايتارۋعا, وبلىستىق «ءتىل جانە مادەنيەت» قوعامىن قۇرۋعا, قالادا قازاق دراما تەاترىن اشۋعا بايلانىستى حاتتار ۇيىمداستىرىپ, گازەت ۇجىمىمەن بىرگە كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى.
ول كەزدە №4 قازاق ورتا مەكتەبى, «كوممۋنيزم نۇرى» گازەتى مەن ورتالىق مەشىت قانا قازاقشا مەكەمەلەر ساناتىندا بولدى. سوعان قاراماستان, ۇلتتىق داستۇرلەردى ۇكىلەپ كەلە جاتقان اعانىڭ مارقۇم مۇرات كەرەيبايۇلىمەن بىرلەسىپ, «ناۋرىز مەيرامى», «قىمىزمۇرىندىق», «شاشۋ», «تۇساۋ كەسۋ» سياقتى مەرەكەلىك شارالاردىڭ قويىلىم ستسەناريلەرىن جازۋعا اتسالىستى.
ءبىر ەرەكشەلىگى, اعامىزدىڭ باي كىتاپحاناسى بار. ونىسىن ءوزى, بالالارى وقىپ-ءبىلىپ قانا قويمايدى, تۋىپ-ءوسىپ, ءبىلىم العان قازىرگى №1 قورعالجىن ورتا مەكتەبىمەن ءبولىسىپ وتىرادى. ولاي دەۋىمىزگە نەگىز دە جوق ەمەس. وسىدان بەس جىل بۇرىن مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ 50 جىلدىق كەزدەسۋ كەشىندە جەكە كىتاپحاناسىنان اتالمىش ءبىلىم ورداسىنا 100 كىتابىن, بيىلعى سوڭعى قوڭىراۋ قارساڭىندا وسى مەكتەپكە تاعى 350 كىتابىن سىيعا تارتتى.
قالامگەر اعا ەكى ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن. سونىڭ ناتيجەسىندە ءا.نابيەۆ, ۆ.گۋندارەۆ, ح.راحيموۆ, ا.دۋبيتسكي, م.حاسەنوۆ سىندى جانە باسقا دا جەرلەس جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىنەن ورىس تىلىنە جانە كەرىسىنشە اۋدارىپ, جاريالادى. بىرنەشە كىتاپتىڭ رەداكتورى بولدى.
«ارقا اجارىندا» ءجۇرىپ وتباسىن قۇردى. ومىرلىك جارى گۇلجان عازيزقىزى 20 جىلدان استام ۋاقىت قالاداعى №6 ەمحانانىڭ باس دارىگەرى قىزمەتىن ابىرويمەن اتقارىپ, قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى بولدى. ەل ءۇشىن اتقارعان ەڭبەگى ەلەنىپ, «قۇرمەت» وردەنىن يەلەنگەن جەڭگەي ەكەۋى ءۇش ۇل ءوسىرىپ, ولاردان وربىگەن نەمەرەلەرىن ادال ەڭبەك ەتۋگە, ءبىلىمدى دە بىلىكتى ازامات بولۋعا تاربيەلەدى. بۇگىندە سول قۇلىنشاقتارىنىڭ قىزىعىنا كەنەلىپ, راحاتىن كورۋدە. شوبەرەنىڭ دە اۋىلى الىس ەمەس… تەك سول ۇرپاعىنىڭ بولاشاعىنا الاڭدايدى. اسىرەسە كومپيۋتەر, ۇيالى تەلەفوننىڭ كوز جانارىنا, جۇيكەسى مەن ويلاۋ قابىلەتىنە كەرى اسەر ەتەتىنىن ەسكەرىپ, ولاردىڭ كىتاپ وقۋى مەن ەڭبەك ەتۋىنە كوبىرەك كوڭىل بولەدى. جالعان جىلتىراققا قىزىقپاۋىن قاداعالايدى. باستىسى, قاسىنداعى جانى جايساڭ, بولمىس-ءبىتىمى قاراپايىم ادامداردى جاتسىنباۋعا باۋلىپ كەلەدى.
قۋانىشتىسى سول, ءبىزدىڭ باكەڭ ءومىرىنىڭ وسىناۋ ماعىنالى كەزەڭىن وتباسىنىڭ التىن قازىعى بولعان جان-جارىمەن بىرگە بالا-شاعانىڭ شاتتىققا تولى ورتاسىندا قارسى الدى. سول ءۇشىن دە جاراتقانعا كۇنىنە مىڭ مارتە شۇكىر ەتەدى.
سوناۋ ءبىر جىلى اسقارالى 60-قا كەلگەنىندە بەلگىلى اقىن, مارقۇم كاكىمبەك سالىقوۆ باكەڭە ارناپ:
سارىارقا گازەتىندە «ارقا اجارى»,
باۋىرمال اسىل دوستار بار عاجابى.
ءبادۋان – سونىڭ ءبىرى, شىن قايراتكەر,
جاينايدى ونى كورسەڭ جان بازارى…
…زور ساۋلىق, اقىل, قايرات بار كەرەگى,
وتباسى – ورتاڭ بىرگە ءال بەرەدى.
جۇرە بەر ورتامىزدا جايراڭ قاعىپ,
ءبادۋان – «ارقا اجارى» بايتەرەگى, – دەپ جىر جولدارىن ارناعان ەكەن.
بۇگىندە سول الىپ بايتەرەكتەي جاپىراعىن جايىپ, تامىرىن تەرەڭگە تارتقان, بوساعاسىنا بەرەكە بايلانعان, باقۋاتتى دا باقىتتى وتباسىنىڭ اتاسى اتانعان اعامىزدىڭ ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل, اينالاسى امان بولسا ەكەن!
