قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ الدىندا تۇرعان ۇلكەن مىندەتتىڭ ءبىرى – ينتەرنەت- الاياقتىقتىڭ الدىن الۋ. تەحنولوگيا ءتىلىن مىقتى مەڭگەرگەن اككىلەردىڭ قۇرىعى ۇزارىپ, فورماسى وزگەرىپ, فورماتى سان قۇبىلىپ, كۇن ساناپ مىڭداعان ادام جاپا شەگۋدە.
قۋانىش ەسقابىل ەسىمدى دوسىم بار. ەلورداداعى عىلىمي ورتالىقتىڭ بىرىندە قىزمەت ەتەدى. ول باسىنان وتكەن وقيعانى بىلاي بايانداپ بەردى:
«جۇمىس ءبىتسىن بە, كەشكە دەيىن باسشىنىڭ بەرگەن تاپسىرماسىن ءبىتىرۋ – مىندەت. ۇيالى تەلەفون شىر ەتە قالدى. كوتەرگەن جوقپىن. تاعى حابارلاستى. شۇعىل جۇمىسى بار ادام بولار دەگەن ويمەن كوتەردىم. ءوزىن ورىس تىلىندە «حالىق بانكتىڭ» قىزمەتكەرى رەتىندە تانىستىردى. زاتى – ايەل.
ول: «ءسىز تاڭعى 9.22-دە ونلاين-كرەديت راسىمدەپسىز. سول جونىندە بىلسەم دەپ ەدىم» دەپ تەلەفون ارقىلى قوڭىراۋ شالۋىنىڭ ءمانىن ءتۇسىندىردى.
ءارى قاراي: «ءسىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىڭىز ءۇشىن بىرقاتار مالىمەتتى سۇرايمىن» دەپ اتى-ءجونىم مەن تۇرعىلىقتى مەكەنجايىمدى, جسن تۋرالى مالىمەتتەردى الدى. ءسوزدىڭ اياعىن: «سىزگە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى ءبىزدىڭ مامان حابارلاسادى. ول سۇراعان sms-حاباردى مىندەتتى تۇردە بەرىڭىز» دەپ شەگەلەپ ايتتى.
سوڭعى جىلدارى الاياقتىقتىڭ كەڭ ەتەك جايۋى ونىڭ فورماتى وزگەرىپ, فورماسى سان قۇبىلۋىمەن بايلانىستى. قۇقىق قورعاۋ سالاسىنىڭ ماماندارى الاياقتىقتىڭ تۇرلەرىن – لوتەرەيالىق, جارنامالىق, كۋپوندىق, رومانتيكالىق, سونداي-اق فيشينگتىك ەلەكتروندىق پوشتا, بانكتىك نەسيە نەمەسە نەسيەلىك كارتا, جالعان انتيۆيرۋستىق باعدارلامالىق جاساقتاما بويىنشا جىكتەپ, بولەدى
ەكى مينۋت وتپەي تەلەفون تاعى شىرىلدادى. ەر كىسى ەكەن. اتى-ءجونىن ايتتى. «حالىق بانكتىڭ» قاۋىپسىزدىك قىزمەتىندە جاۋاپتى قىزمەت اتقاراتىنىن ءبىلدىرىپ:
«مۇمكىندىك بولسا, «حالىق بانكتىڭ» ءموبيلدى قوسىمشاسىنا كىرە الاسىز با؟ وندا ونلاين-كرەديت دەگەنگە كىرەسىز. سوسىن «پولۋچيت» دەگەندى باساسىز» دەدى ول.
مەن: «نە ءۇشىن؟ ماعان نەسيە قاجەت ەمەس» دەمەيمىن بە؟!
– بانك قىزمەتكەرلەرىنىڭ اراسىندا الاياقتىقپەن اينالىساتىندار بار, سولاردى ۇستاۋ كەرەك. بۇل – وتە قۇپيا وپەراتسيا. تەز ارادا بانكتەگى ينتەرنەت-الاياقتى انىقتاماساق, ءسىزدىڭ اتىڭىزدان 2 ميلليون تەڭگە كرەديت راسىمدەۋى مۇمكىن. سىزدە ۋاقىت جوق, – دەپ القىمىمنان الا ءتۇستى.
اراعا تاعى ءبىر مينۋت سالىپ ءۇشىنشىسى حابارلاسىپ, دورەكى ءسوز ايتا باستادى. ءسويتىپ, الاياقتىقتىڭ قۇرىعى ەكەنىن سەزدىردى. بىرەسە قورقىتىپ, بىرەسە ماقتاپ سان قۇبىلا ءتۇستى. سول ارادا جۇمىس ىستەيتىن عيماراتتىڭ 2-ەتاجىنداعى «حالىق بانكتىڭ» فيليالىنا كەلىپ ۇلگەردىم.
مەنەدجەرگە ءمان-جايدى تۇسىندىرسەم, الاياقتاردىڭ ارەكەتىنە ادامدار ءجيى الداناتىنىن ايتىپ, باستىسى, ەشقانداي مالىمەت بەرمەۋگە كەڭەس بەردى.
شىنىندا, ءۇستى-ۇستىنە بىرنەشە ادام قوڭىراۋ شالىپ, ينتەرنەت كوزىنەن العان تۇلعالىق مالىمەتتەردى ايتىپ, اسىقتىرىپ جاتسا, وڭاي جەردەن ولجا تاپقانداي كرەديت راسىمدەپ, وزگەلەرگە جەم بولىپ جاتقان قانشاما وتانداس بار».
ينتەرنەت-الاياقتىق كەڭ تارالىپ, فورماسى مەن فورماتى سان قۇبىلىپ, قانشاما ادامدى قۇرىعىنا ءتۇسىردى دەسەڭشى؟! بۇل تۋرالى استانا قالاسىنىڭ پوليتسيا دەپارتامەنتىنەن سۇراپ, ءجيى ورىن الاتىن ينتەرنەت-الاياقتىق تۋرالى بىلدىك.
ءبىرىنشىسى – بانك ماماندارىنىڭ قوڭىراۋ شالۋى. قازىرگى ۋاقىتتا وتە ءجيى كەزدەسىپ جۇرگەن جاعدايدىڭ ءبىرى. ءوزىن بانك قىزمەتكەرى رەتىندە تانىستىرىپ, ازاماتتاردان بانك كارتاسى جايلى تولىق اقپاراتتى سۇراپ الادى. ولار قوڭىراۋ شالۋ بارىسىندا ءسىزدىڭ كارتاڭىزداعى اقشانى باسقا بىرەۋ يەمدەنگەلى جاتقانىن ايتىپ, تەزىرەك مالىمەت بەرۋدى سۇرايدى.
ەكىنشىسى – ونلاين-دۇكەن. ءتۇرلى كۇدىكتى سايتتا ارزان باعاداعى تاۋارلارعا جارناما جۇرەدى. وعان سەنگەن جەلى قولدانۋشىلارى تاۋارعا تاپسىرىس بەرىپ, اقشا اۋدارادى. ۋاقىت وتە كەلە جەكە شوتتان تاۋارعا عانا ەمەس, قوسىمشا اقشا ۇرلانعانىن بايقاۋعا بولادى. دۇكەن قىزمەتكەرلەرى بولسا تاۋاردىڭ جولدا ەكەنىن ايتىپ, تاپسىرىس بەرگەن جانداردى سەندىرەدى.
ءۇشىنشىسى – سىيلىق ۇتىپ العانىن ايتادى. الاياقتار قوڭىراۋ شالىپ, ازاماتتارعا باعالى سىيلىق يەگەرى اتانعانىن ايتادى. ال سول سىيلىقتى جەتكىزۋ ءۇشىن ازعانتاي اقى سۇرايدى. سەنىم بىلدىرگەندەر جەكە مالىمەتىن ايتىپ قانا قويماي, سىيلىقتى جەتكىزۋ ءۇشىن قوسىمشا اقشا دا اۋدارادى.
سوڭعى مالىمەتتەرگە سايكەس, قازاقستاندا ينتەرنەت-الاياقتىقتىڭ سانى 6 جىلدا 21 ەسەگە ءوستى. سوڭعى ەكى جىلدى سالىستىرساق, 2020 جىلى 14 مىڭ ينتەرنەت-الاياقتىق انىقتالسا, 2021 جىلى 21 مىڭعا جەتتى. 2022 جىلدىڭ قاڭتار-تامىز ايىندا 11 مىڭنان اسا ينتەرنەت-الاياقتىق فاكتىسى تىركەلدى. استانا قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى ەلميرا شاۋلەنوۆانىڭ سوزىنشە, جىل باسىنان بەرى ينتەرنەت-الاياقتىققا بايلانىستى 3484 ارىز ءتۇستى. وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىندە بۇل كورسەتكىش 3306-نى قۇراعان-دى. دەمەك, جىل وتكەن سايىن ينتەرنەتتەگى الاياقتىق سانى ارتىپ كەلەدى.
– اقپاراتتىق جۇيەنى پايدالانىپ, الداۋ, ارباۋ ارقىلى اقشالى بولۋدىڭ ەڭ كوپ تارالعان ءتۇرى – ساۋدا-ساتتىقتا. اسىرەسە Instagram, Facebook, WhatsApp ارقىلى الاياقتىق ءجيى ورىن الادى. قىلمىسكەرلەر تۇتىنۋشىنىڭ سەنىمىنە كىرۋدەن بولەك, ونلاين-ساۋدانىڭ قىر-سىرىن مىقتى مەڭگەرگەنىن ايتۋ كەرەك, – دەيدى پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى.
سوڭعى جىلدارى الاياقتىقتىڭ كەڭ ەتەك جايۋى ونىڭ فورماتى وزگەرىپ, فورماسى سان قۇبىلۋىمەن بايلانىستى. قۇقىق قورعاۋ سالاسىنىڭ ماماندارى الاياقتىقتىڭ تۇرلەرىن – لوتەرەيالىق, جارنامالىق, كۋپوندىق, رومانتيكالىق, سونداي-اق فيشينگتىك ەلەكتروندىق پوشتا, بانكتىك نەسيە نەمەسە نەسيەلىك كارتا, جالعان انتيۆيرۋستىق باعدارلامالىق جاساقتاما بويىنشا جىكتەپ, بولەدى.
P.S: ينتەرنەت-الاياقتاردان ساق بولۋدىڭ قاراپايىم قاۋىپسىزدىك شاراسى: دەربەس دەرەكتى, پلاستيك كارتانىڭ مالىمەتىن, كودتى جانە قۇپيا ءسوزدى ەشكىمگە حابارلاماۋ.
