وتكەن اپتادا استانادا ەكى كۇن قاتارىنان قازاقستان ماشينا جاساۋشىلارىنىڭ ح فورۋمى ءوتتى. فورۋمعا قاتىسقان قر پرەمەر-ءمينيسترى ءاليحان سمايىلوۆ ماشينا جاساۋ وندىرىسىندە ەكسپورتقا قاراعاندا يمپورتتىڭ ۇلەسى باسىم ەكەنىن, سوندىقتان بۇل سالادا ايتارلىقتاي ناتيجەگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ۇزاقمەرزىمدى جۇيەلى شارالار قاجەتتىگىنە نازار اۋدارتتى.
بۇگىندە قازاقستان ماشينا جاساۋشىلار وداعى 636 وتاندىق ماشينا جاساۋ كاسىپورىن جانە 8 سالالىق قاۋىمداستىقتىڭ باسىن بىرىكتىرەدى, ەۋروپا مەن ازيانىڭ 13 شەتەلدىك ماشينا جاساۋشىلار قاۋىمداستىعىمەن ءوزارا ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەيدى. سونىڭ ىشىندە 59 كاسىپورىن استانا قالاسىندا ورنالاسقان. قازاقستان ماشينا جاساۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى مەيرام پىشەمباەۆتىڭ ايتۋىنشا, ماشينا جاساۋ سالاسىنىڭ جول كارتاسىن ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە وتكەن جىلى جالپى ءوندىرىس 1,1 ترلن تەڭگەدەن 2,3 ترلن تەڭگەگە جەتكەن. بيىل ونى 3 ترلن-عا دەيىن جەتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. وسىلايشا سوڭعى 11 جىل ىشىندە اتالعان ونەركاسىپتىڭ ەل ەكونوميكاسىنداعى ۇلەسى شامامەن 2 ەسە ارتتى.
– الايدا ماسەلەلەر دە جوق ەمەس. مىسالى, مۇناي-گاز وندىرىسىنە قاجەت ماشينا جاساۋ سالاسىندا قازاقستاننىڭ يمپورتقا تاۋەلدىلىگى 80%-عا جۋىقتايدى. ەكىنشى پروبلەما – ورتا جانە شاعىن كاسىپكەرلىك يەلەرىنە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋ باعدارلاماسىن ازىرلەۋ, – دەدى م.پىشەمباەۆ.
سونىمەن قاتار كادر تاپشىلىعى, قارجىلاندىرۋدىڭ جەتكىلىكسىزدىگى, يمپورتقا تاۋەلدىلىك تە – ماشينا جاساۋ سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەر. ءاليحان سمايىلوۆ وسى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن جۇيەلى جانە كەشەندى شارالار قابىلداۋ قاجەتتىگىن, ماشينا جاساۋ سالاسىن دامىتۋدىڭ كەشەندى جوسپارىن قابىلدايتىن كەز جەتكەنىن اتاپ ءوتتى.
2022 جىلى قاڭتار-مامىر ايلارى ارالىعىندا ماشينا جاساۋ سالاسىنداعى ءوندىرىس كولەمى
1085,6 ملرد تەڭگەنى قۇراعان. وسى ارالىقتا اۆتوموبيل جاساۋ سالاسىندا 36420 جەڭىل جولاۋشىلار ءاۆتوموبيلى, 3323 جۇك كولىگى, 532 اۆتوبۋس, 246 تىركەگىش, 107 باسقا دا ارنايى تەحنيكا, 111 ملن تەڭگەگە اۆتوموبيل بولشەكتەرى جاسالعان
«كوپتەگەن وندىرۋشىلەر ۇزاقمەرزىمدى جانە قولجەتىمدى قارجىلاندىرۋدىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن ماسەلە ەتىپ كوتەرەدى. قازىر ءبىز ۇلتتىق بانكپەن ينفلياتسيالىق پروتسەستەردى تۇراقتاندىرۋ باعىتىندا جۇمىس جۇرگىزۋدەمىز, ءسويتىپ جاقىن ۋاقىتتا اقشا-نەسيە ساياساتىن جۇمسارتۋ جايى قايتا قاراستىرىلادى» دەدى ءا.سمايىلوۆ.
«قازاقستان ماشينا جاساۋ وداعى جاڭا داۋىرگە اياق باسادى!» دەگەن ۇرانمەن باستاۋ العان فورۋمعا قۇتتىقتاۋ ءسوزىن جولداعان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ماشينا جاساۋ وندىرىسىندە ەكسپورت كولەمى قازىردىڭ وزىندە 2 ملرد اقش دوللارىنا جەتكەنىن مالىمدەدى. ول وسى سالانىڭ الەۋەتىن تولىق پايدالانۋ ارقىلى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىن وركەندەتۋگە, تەحنولوگياسىن دامىتۋعا جانە الەۋمەتتىك وزگەرىستەر جاساۋعا جول اشىلاتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى.
قازاقستان ماشينا جاساۋشىلار وداعىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى ومىرسەرىك ەرجانوۆتىڭ ايتۋىنشا, ەلىمىزدىڭ ماشينا جاساۋ باعىتىندا 37 سالا بار. سونىڭ ىشىنەن ەلەكتروتەحنيكا, تەمىرجول, تاۋ-كەن ءوندىرىسى, مۇناي-گاز سالاسى جانە اۋىل شارۋاشىلىعى سالالارىندا تەحنيكا جاساۋ بويىنشا كاسىپورىندار فورۋمعا قاتىستى. سولاردىڭ ءبىرى – استانادا ورنالاسقان «لوكوموتيۆ قۇراستىرۋ زاۋىتى» اق. ونىڭ باسشىسى مارات تىلەۋباەۆ زاۋىتتىڭ تمد, قىتاي ەلدەرىندە قۇراستىرىلاتىن لوكوموتيۆتەرگە قاراعاندا اتموسفەرانى لاستايتىن شىعارىندىلارى الدەقايدا تومەن ەكەنىن جەتكىزدى. سونىمەن قاتار كاسىپورىن كوپتەگەن لوكوموتيۆتەردەن تەحنيكالىق سيپاتتاماسى بويىنشا وزىق تەپلوۆوزداردى شىعاراتىن ورتا ازياداعى بىرەگەي كاسىپورىن ەكەنىن دە اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا, بۇگىنگە دەيىن لقز 440-تان استام لوكوموتيۆ شىعارعان. 2022 جىلعا ارنالعان وندىرىستىك جوسپار 43 لوكوموتيۆ بولسا, 8 ايدا سونىڭ 24-ءى وندىرىستەن شىعىپ, تاپسىرىس بەرۋشىلەرگە جەتكىزىلگەن. ال كەلەسى جىلعا زاۋىت ءوندىرىستى ەكى ەسە ارتتىرىپ, 90 لوكوموتيۆ شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىر.
استانادا ورنالاسقان «لوكوموتيۆ قۇراستىرۋ زاۋىتى» وزىق تەپلوۆوزداردى شىعاراتىن ورتا ازياداعى بىرەگەي كاسىپورىن. ونىڭ ايتۋىنشا, بۇگىنگە دەيىن لقز 440-تان استام لوكوموتيۆ شىعارعان. 2022 جىلعا ارنالعان وندىرىستىك جوسپار 43 لوكوموتيۆ بولسا, 8 ايدا سونىڭ 24-ءى وندىرىستەن شىعىپ, تاپسىرىس بەرۋشىلەرگە جەتكىزىلگەن. ال كەلەسى جىلعا زاۋىت ءوندىرىستى ەكى ەسە ارتتىرىپ, 90 لوكوموتيۆ شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىر
– ەكسپورتتىق كەلىسىمشارتتار بويىنشا ءبىزدىڭ جەتىستىگىمىز دە, تاجىريبەمىز دە بار. بىرقاتار تەمىرجول اكىمشىلىكتەرى 100% ءبىزدىڭ وندىرىستەن شىققان لوكوموتيۆتەرمەن جابدىقتالعان. ءبىزدىڭ لوكوموتيۆتەردى پايدالانۋ تيىمدىلىگى مەن ونىمدىلىگىن بايقاتىپ, ناتيجەسىندە, قازاقستانمەن قاتار, قىرعىزستان, تاجىكستان, ۋكراينا, ازەربايجان, تۇرىكمەنستان, مولدوۆا مەملەكەتتەرىنىڭ دە لوكوموتيۆ پاركىن جاڭارتىپ وتىر. بۇگىندە زاۋىت بارلىق ءىرى توراپتاردى, سونداي-اق لوكوموتيۆتەرگە ارنالعان 1500 اتاۋداعى شاناق تەتىك-بولشەكتەرىن دايىندايدى, – دەدى لقز باسشىسى.
ول وتاندىق وندىرۋشىگە قولايلى جاعداي جاساۋ جانە دامۋدى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن ءۇش نەگىزگى ءىس-شارا قابىلداۋدى ۇسىندى.
ءبىرىنشى, لقز لوكوموتيۆتەرىن ساتىپ الۋ ءۇشىن جەكەمەنشىك تاسىمالداۋشىلارعا جەڭىلدىكتى نەسيە ۇسىنۋ جانە جەكە كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنە ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر, قازاقستاننىڭ دامۋ بانكى جانە ليزينگتىك قىزمەتتى جۇزەگە اسىراتىن وزگە دە زاڭدى تۇلعالار بەرەتىن كرەديتتەر مەن ليزينگتىك مامىلەلەر بويىنشا سىياقى مولشەرلەمەسىن سۋبسيديالاۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى.
ەكىنشى, تاۋەلسىز قابىلداۋ كوميسسياسىن قۇرۋ كەرەك. بۇل كوميسسيا قازاقستانعا يمپورتتالاتىن لوكوموتيۆتەردىڭ سەرتيفيكاتتارى بولماعان جاعدايدا, ولاردى تىركەگەنگە دەيىن قاۋىپسىزدىگى مەن سەنىمدىلىگى بويىنشا تەكسەرۋ جۇرگىزۋلەرى, ياعني سىرتتان كەلەتىن لوكوموتيۆتەر قازاقستان ماگيسترالدارىندا جۇرۋگە رۇقسات الۋ ءۇشىن تاۋەلسىز قابىلداۋ كوميسسياسىنىڭ تولىق تەكسەرىسىنە وتۋلەرى قاجەت.
ءۇشىنشى, قازاقستان ءوندىرىسىنىڭ لوكوموتيۆتەردى دايىنداۋ جانە پايدالانۋ باعىتىنداعى كوپجىلدىق تاجىريبەسىن ەسكەرە وتىرىپ, جۇمىس ورىندارىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جەكەمەنشىك كومپانيالارىن وتاندىق تاۋارلاردى ساتىپ الۋعا باعىتتاۋ قاجەت.
فورۋمنىڭ 12 سەكتسياسىنىڭ ءبىرى ۆاگون قۇراستىرۋ سالاسىنا ارنالدى. اتالعان تاقىرىپتا «قتج» ۇك» اق تەحنيكالىق ساياسات دەپارتامەنتىنىڭ باس مەنەدجەرى تالعات قاناتباەۆ بايانداما جاساپ, سالانىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن ورتاعا سالدى. سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە جۇك تاسىمالىنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى ۆاگون پاركىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى تۋىندادى. وسىعان وراي, ۆاگون قۇراستىرۋ بويىنشا ارنايى مەملەكەتتىك باعدارلاما قاجەت. وپەراتوردىڭ جىلجىمالى قۇرامعا قاجەتتىلىگى 2027 جىلعا دەيىن 24 مىڭعا جۋىق ۆاگوندى قۇرايدى. سونىڭ ىشىندە قتج كاسىپورىندارى بويىنشا 16,5 مىڭداي ۆاگون. ۆاگون قۇراستىرۋ كاسىپورىندارىنىڭ وندىرىستىك قۋاتى جىلىنا 5800 ۆاگون دەپ باعالانادى. قوسالقى بولشەكتەر جاساۋمەن 40 شاقتى كاسىپورىن اينالىسادى. ولاردا 6 مىڭداي ادام ەڭبەك ەتەدى.
– وتاندىق ۆاگون قۇراستىرۋ سالاسىنىڭ نەگىزگى ماسەلەسى – ءوندىرىستىڭ يمپورتتىق قوسالقى بولشەكتەر قولدانۋعا تاۋەلدىلىگىنىڭ جوعارى بولۋى. شەتەلدىك ينۆەستورلارمەن كەلىسىمشارتتاردا ءوندىرىستى لوكاليزاتسيالاۋ تارماعى بولسا دا, ءىس جۇزىندە قازاقستاندىق ۇلەس ءالى دە از بولىپ وتىر. سونى مىندەتتەۋ كەرەك. تەجەگىش بولىگى بويىنشا بولشەكتەردىڭ ءبارى تولىعىمەن رەسەيدەن اكەلىنەدى. قازاقستاندىق ۆاگون قۇراستىرۋشى كاسىپورىندار تەحنيكالىق پارامەترلەرى جاعىنان رەسەيلىك ارىپتەستەرىنەن ارتتا قالىپ وتىر, – دەپ تالعات قاناتباەۆ ۆاگون قۇراستىرۋ سالاسىنداعى ەڭ ءبىر وزەكتى دەگەن ماسەلەلەردىڭ ءبارىن ءتىزىپ شىقتى. وسى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ۇلتتىق ءوندىرۋشىنى, كاسىپورىنداردىڭ يننوۆاتسيالىق قىزمەتىن قولداۋ, جۇك ۆاگوندارى وپەراتورلارى مەن ۇلتتىق وندىرۋشىلەرگە سالىقتىق جانە باسقا دا جەڭىلدىكتەر قاراستىرۋ, لوكاليزاتسيالاۋ دەڭگەيىن ارتتىرا وتىرىپ, ۆاگوننىڭ قۇرامداس بولشەكتەرى ءوندىرىسىن كەڭەيتۋ, زەرتتەۋ جانە جوبالىق جۇمىستاردى قارجىلاندىرۋ, مەملەكەتتىك قولداۋ قاجەتتىگى تۋرالى ۇسىنىستارىن بەردى. ۆاگون قۇراستىرۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك باعدارلاما اياسىندا پەرسپەكتيۆالى ۆاگوندار مودەلدەرىن جاساۋدا ماقساتتى, عىلىمي زەرتتەۋ جانە تاجىريبەلىك كونسترۋكتورلىق جۇمىستار جۇرگىزۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى. سونىمەن قاتار بارلىق كونسترۋكتورلىق قۇجاتتامالاردى تسيفرلاندىرۋ ارقىلى تولىققاندى ۆاگون قۇراستىرۋ كلاستەرىن قۇرۋعا جانە سالانى تۇراقتى دامىتۋعا مۇمكىندىكتى ارتتىرۋعا بولاتىنىن جەتكىزدى. وسىلايشا مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ كەشەندى شارالارىن جاساۋ قاجەتتىلىگىنە باسا نازار اۋدارتتى.
جالپى بيىل ماشينا جاساۋ سالاسىنا 285 ملرد تەڭگە بولىنسە, كەلەسى جىلى 300 ملرد تەڭگە بولىنبەك. سونىڭ ىشىندە ورتا بيزنەسكە سۋبسيديا بولادى. ال شاعىن بيزنەسكە ولارعا 3%-بەن نەسيە بەرۋ ءۇشىن كومەك كورسەتىلەدى. بۇل ماقساتتا وندىرىستىك قورلاردان 50 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعان. قازاقستانعا وسى سالاعا ينۆەستور رەتىندە سيمەنس دجەنەرال ەلەكتريك, دجەنەرال موتورس, الستوم, جاك, كاماز, ترانسماشحولدينگ, كلااس سىندى ترانسۇلتتىق كومپانيالار كەلىپ جۇمىس ىستەدى. 2010-2021 جىلدارى سالانىڭ نەگىزگى كاپيتالىنا بولىنگەن ينۆەستيتسيا كولەمى 2,8 ەسە ءوسىپ, 620 ملرد اقش دوللارىن قۇرادى.
قر ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ جانە رەفورما بويىنشا ۇلتتىق ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك, 2022 جىلى قاڭتار-مامىر ايلارى ارالىعىندا ماشينا جاساۋ سالاسىنداعى ءوندىرىس كولەمى 1085,6 ملرد تەڭگەنى قۇراپ, وتكەن جىلعا قاراعاندا 35% ارتقان. وسى ارالىقتا اۆتوموبيل جاساۋ سالاسىندا 36420 جەڭىل جولاۋشىلار ءاۆتوموبيلى, 3323 جۇك كولىگى, 532 اۆتوبۋس, 246 تىركەگىش, 107 باسقا دا ارنايى تەحنيكا, سونىمەن قاتار 111 ملن تەڭگەگە اۆتوموبيل بولشەكتەرى جاسالعان.
ال اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا تراكتور ءوندىرىسى 10,2%, كومبايندار ءوندىرىسى 9,9% كەمىگەن. مۇناي-گاز سالاسىنداعى ماشينا قۇراستىرۋ بويىنشا ءوندىرىستىڭ كەرىسىنشە 28,4% ءوسىمى بايقالسا, تەمىرجولداعى ماشينا جاساۋدا جۇك ۆاگوندارىنىڭ ءوندىرىسى 75,5% ازايعان. ال ەلەكتروتەحنيكالىق ماشينا جاساۋدا تالشىق شىنى كابەلدەر جاساۋ 1,9 ەسە ارتتى. تاۋ مەتاللۋرگيا سالاسىنداعى ماشينا جاساۋ وندىرىسىندە بۇرعىلاۋ ماشينالارى بولشەكتەرىنىڭ ءوندىرىسى 27,4% ءوستى. مەتالل وڭدەۋ بويىنشا تسيستەرنا, بوشكە, كانيستر, تاعى باسقا سىيىمدىلىقتار جاساۋ 14,2% ارتتى. اگەنتتىك دەرەكتەرىنە قاراعاندا, جالپى سالادا 2022 جىلى ءوسىم ساقتالىپ تۇر.
جيىنعا قاتىسقان وتاندىق وندىرۋشىلەر مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلگەندە عانا ولاردىڭ ءىسى العا باساتىنىن جەتكىزدى. ال ۇكىمەت باسشىسى وتاندىق وندىرۋشىلەردىڭ ءتۇيتكىلدى ماسەلەلەرىن شەشۋگە نيەتتى ەكەنىن ءبىلدىردى.
