كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى, قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى, جازۋشى-دراماتۋرگ, قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ پاتريارحى – شەرحان مۇرتازانىڭ تۋعانىنا ەرتەڭ 90 جىل بولادى. تومەندە قالامگەردىڭ ءار جىلدارى ءباسپاسوز بەتىندە شاشىلىپ تۇسكەن تىركەستەرىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
– پرەزيدەنتىمىز دە ايتىپ ءجۇر. رەسەيمەن ارادا كىندىك قيىلماي تۇر. قيۋدىڭ رەتى جوق. الىس-بەرىستىڭ 60-70 پروتسەنتى سول ەلمەن كورىنەدى. ۇكىمەت بىلمەي وتىرعان جوق. بىراق ءبىر كۇندە قايتىپ وزگەرتەسىڭ؟ قۇبىردى قايتا توسەمەي, اتىراۋ مۇنايىن بەرى بۇرا المايسىڭ. ۋاقىت كەرەك, قارجى كەرەك. قاراشىعاناق گازى ورىنبوردا وڭدەلەدى. رىجكوۆتىڭ, ءتىپتى قاراشىعاناقتىڭ ءوزىن رەسەيگە قوسپاق بولعانىن بىلەمىز. قاراپ تۇرساڭ, قولدان جاسالعان قياناتتار. سارقىنشاعى كوپ. سارقىنشاقتان دا مولداۋ. ال كىندىگى ءومىر بويى جابىسىپ تۇرۋى مۇمكىن ەمەس. «جەتىم ءوز كىندىگىن ءوزى كەسەدى» دەيدى. ءوز كىندىگىمىزدى ءوزىمىز كەسۋىمىز كەرەك. ۇلت ەكەنىمىز راس بولسا, ۇلتتىق نامىس بولسا…
***
ءوز باسىم «لەنينشىل جاستا», «جالىندا», «جۇلدىزدا», «قازاق ادەبيەتىندە», «ەگەمەن قازاقستاندا» ادامنىڭ انكەتاسىنا, جەكە ءىس-قاعازىنا قاراعان ەمەسپىن. بەت-جۇزىنە قارادىم. يماندىسىنا سەندىم. جازعان-سىزعانىنا قارادىم. تالابى بارىنا توقتادىم.
***
تاۋەلسىزدىك تاڭى اتتى. قازاق ءتىلىنىڭ كۇنى تۋدى دەدىك. قازاق ءتىلى جەكە-دارا مەملەكەتتىك ءتىل دارەجەسىنە كوتەرىلدى دەدىك. تاقيامىزدى اسپانعا لاقتىردىق. اسىعىستىق بولدى. ويتكەنى سول تاقيا قايتىپ جەرگە تۇسپەي, بوي جەتپەس ءبىر اعاشتىڭ بۇتاعىنا ءىلىنىپ قالعان سىڭايلى.
***
«ۇلتشىل» دەگەن سويقان ءسوز. ءالى دە «حالىق جاۋى» دەگەن ماعىنادا قابىلدانادى. حالقىڭا جانىڭ اشىسا – «حالىق جاۋىسىڭ». وسى ءبىر سۇمدىق سىلتاۋمەن وتانسۇيەر, ۇلتسۇيەر قانشاما ەسىل ەرلەردىڭ باسىن جۇتتى.
***
جازۋشى – حالىقتىڭ ار-وجدانى دەگەندە, مىنە, وسىنداي جازۋشىنى ايتادى. جاتا قالىپ, جانتالاسىپ كوسەمدەردى ماقتاي بەرەتىن جازۋشى – جازۋشى ەمەس, كۇنباعار. ەرتەڭ كوسەمدەر تاعىنان تايعان كەزدە سول كۇنباعار ولاردىڭ ارتىنان تاس لاقتىرىپ, جامانداپ شىعا كەلەدى. اقىلدى باسشى وسىنى ويلايدى. قۇر ماقتاۋعا كۇمپيە بەرمەيدى. اقىلدى باسشى كوپشىلىكتى سوڭىمنان ەرتەم دەسە, كوپشىلىكتىڭ اراسىندا كۇنباعاردان اۋلاق جۇرەدى.
***
سوزدەگى, ياعني ساياساتتاعى تاۋەلسىزدىكتىڭ بارى بار. ال ەكونوميكادا, كۇندەلىكتى قايناعان ومىردە ءبىزدىڭ قول-اياعىمىزدى بايلاپ-ماتاپ تاستاعان. قول-اياعى بايلاۋلى جاندى باسىنان سيپاپ: «سەن تاۋەلسىزسىڭ» دەگەننەن نە پايدا. بۇرىن شىدەر ەدى, ەندى ارقان. ارقانمەن دە الىسقا ۇزاي المايسىڭ.
***
وسى جەردە ۇلكەن ماسەلە بار. كادر تاڭداي ءبىلۋ ماسەلەسى. وسى ۋاقىتقا دەيىن, جاسىراتىن تۇگى جوق, جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى, بىرنەشە ۇكىمەت, ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى تالاي-تالاي اكىمدەر سان-ساپالىق اۋىستى. ءارتۇرلى سەبەپپەن. ال اكىمدەردىڭ اۋىسا بەرگەنى جاقسىلىق ەمەس. ول پسيحولوگياعا دا كوپ اسەر ەتەدى. ءبىر جىلعا, ءارى كەتسە ەكى جىلعا عانا جەتەتىن اكىمدىك عۇمىرى بارىنان سەزىكتەنەتىن, بولاشاعىنا سەنىمسىز اكىمدەر اۋەلى ەلدى, جەردى كوركەيتۋدىڭ ورنىنا, «مۇرنىڭ باردا ءبىر ءسىڭبىردىڭ» اۋەنىنە سالادى. جامان پسيحولوگيا.
اكىم بول. بىراق جاڭاعىداي پيعىلدان اۋلاق بول.
***
بولاشاعىن ويلاعان مەملەكەت – مەملەكەت بولىپ وركەندەيمىن دەسە, الدىمەن اناعا جاعداي جاساسىن. التىن مەن كۇمىسكە قولىن مالدىرىپ قويماسا دا, بالا تۋىپ, تاربيەلەپ وسىرۋگە جاعداي جاساسىن.
ايتپەسە, تورعايباس بۇرشاق ۇرعان ەگىندەي سەلدىرەپ, سويديعان سوياۋداي بولىپ قالامىز.
سوندا اڭكيگەن بايتاق دالا كىمگە كەرەك؟ جاتجۇرتتىقتارعا ما؟
ەلباسىنان باستاپ, اۋىلداعى اكىمتايعا دەيىن تولعانار ماسەلە. تولعانساڭ, شىن تولعان.
***
ەندى سول وراسان شابۋىلعا قانداي توسقاۋىل قويىپ جاتىرمىز؟ قارا دۇلەي كۇشكە قارسى قويار قانداي قارۋ بار؟ دارمەنسىز بولىپ وتىرمىز. يدەولوگيا بىزگە كەرەگى جوق دەدىك. ال جات ەلدەردىڭ بىزگە جاپپاي جۇمساپ وتىرعانى – يدەولوگيا. ءبىر وق شىعارماي ساناڭدى, رۋحىڭدى, جان-ءتانىڭدى, اقىل-ويىڭدى جاۋلاپ الۋ; ءسويتىپ سەنى قۇلاقكەستى قۇلعا اينالدىرىپ, ماڭگۇرتتەندىرۋ, ۇلتىڭدى, تەگىڭدى ۇمىتتىرىپ, ديۋ پىشىندەس ەتۋ يدەولوگياسى.
***
استانا ەندى تەك بۇرىنعى قاراوتكەلدىڭ, اقمولا ءوڭىرىنىڭ عانا كورىنىسى ەمەس, ەلدىك رەڭك الۋى كەرەك. داڭعىلدارىنان, كوشەلەرىنەن بۇكىل قازاقستاننىڭ ءيىسى سەزىلىپ تۇرار بولسا يگى.
سوناۋ جىلدارى الماتىدا ەڭ بيىك مەيمانحانا سالىنعاندا قالا باسشىلارى: «اتىن نە دەپ قويامىز؟» دەپ پىكىر سۇراعاندا, مەن: – «وقجەتپەس» دەپ قويايىق» دەدىم. ۇسىنىسىم وتپەي قالدى, «قازاقستان» دەپ اتادى. قازاقستان – مەملەكەت. مەملەكەت ىشىندەگى مەملەكەت اتاۋى كەلىسە بەرمەيدى.
ەندى استانادا تۇرىكتەر تۇرعىزعان ءتاپ-ءتاۋىر, بيىك قوناقۇيىنىڭ اتىن ادام ءتۇسىنىپ بولمايدى. ءتىلىڭ دە كەلمەيدى. ايتالىق, ونى «حان ءتاڭىرى» دەپ اتاسا, قانداي جاراسار ەدى. تاعى ءبىر عيمارات, ياكي شاعىن اۋدان «اق-جايىق», ەندى بىرەۋى – «التاي», كەلەسىسى – «الاتاۋ» سياقتى اتاۋلار السا, «سارىارقا» بولسا دا بار, سوندا قازاقستان تۇگەل بولماي ما؟
استانا – قازاقتىڭ ءبىر-بىرىمەن اجىراماس, ماڭگىلىك تۇتاستىعىنىڭ سيمۆولى بولۋى شارت.
سيمۆول – ۇرپاقتارعا ۇلگى.
شەرحان مۇرتازا,
«نامىس نايزاعايى», استانا, 2017
