استانا قالاسىنا وبلىس ورتالىعىنان قونىس اۋدارىپ, مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەيتىن ءبىر جاس وتباسىن بىلەمىن. وتكەن جىلى تۇڭعىش ءسابيى دۇنيەگە كەلىپ, ايەلى ءبىر جىلداي بالا باعىپ ۇيدە وتىرىپ قالدى.
ەندى قازىر ول بوپەسى كىشكەنتاي بولعانمەن, جۇمىسقا شىعاتىن مۇمكىندىكتى قاراستىرىپ جۇرگەن كورىنەدى. ويتكەنى مىنا قىمباتشىلىق قوس بۇيىردەن قىسىپ بارا جاتقان زاماندا بالاعا تولەنەتىن جاردەماقى توقتاپ, ۇيدەگى ءبىر كىسىنىڭ جالاقىسى جەتىڭكىرەمەي, قارجى جاعىنان قيىندىق بولىپ تۇرعانىن ايتادى.
قىسقا ءجىپ كۇرمەۋگە كەلمەي…
بۇل ەندى جوعارى ءبىلىمى بار تولىق وتباسىنداعى جاعداي. ال پەرزەنتىن ءبىر ءوزى ءوسىرىپ وتىرعان جالعىزباستى انالاردىڭ مۇمكىندىگى بۇدان دا قيىن دەگەن ءسوز عوي. زاڭ بويىنشا ءبىرىنشى بالا دۇنيەگە كەلگەندە 5,76 اەك, ياعني 16801,92 تەڭگە, ءتورت نەمەسە ودان دا كوپ بالا تۋعان كەزدە 25962 تەڭگە اي سايىن بالا كۇتىمى ءۇشىن بەرىلەدى ەكەن. وسى جەردە ويعا وتكەن جىلى پارلامەنت قابىرعاسىندا ايتقان دەپۋتات ايجان ىسقاقوۆانىڭ: «بىزدە باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان ءبىر ادامعا مەملەكەت بيۋدجەتتەن ايىنا 88,5 مىڭ تەڭگە بولسە, بالا باعاتىن اناعا 16 مىڭ تەڭگە عانا قاراستىرىلعان. بەس ەسە كەم. ادىلەتتىلىك قايدا؟» دەگەن ءسوزى ورالادى. «سوندا مەملەكەتكە ەلدىڭ بولاشاق دارىگەرى, مۇعالىمى نەمەسە عالىمى بولار جەتكىنشەكتەن گورى ۇرى-قارى, پاراقور مەن قىلمىسكەر قىمبات بولىپ تۇر ما؟ ودان بولەك, ولاردى قىلمىستى اتقارۋ مەكەمەلەرى تاماقتاندىرادى, كيىندىرەدى, كۇزەتپەن قامتاماسىز ەتەدى, سىرقاتتانسا, ءدارى-دارمەگىن بەرەدى» دەپ كۇيىنگەن ەدى.
بالالاردىڭ بەسىك اربا, كەرەۋەت, باسقا دا تولىپ جاتقان كەرەك-جاراعىن اتا-انا ءوزى الادى. بۇعان قوسا, وسە كەلە ءسابيدى قوسىمشا تاماقتاندىرۋى تاعى بار. ودان ءارى بالاباقشاعا ورنالاستىرۋى كەرەك. كەيىنگى كەزدە كوبىنە ول دا اقىلى بولىپ كەتتى.
باسقا كۇن سايىنعى ۇساق-تۇيەك كەرەك-جاراقتى ايتپاعاندا, قازىر ەڭ ارزان بەسىك اربا 80-90 مىڭ تەڭگە شاماسىندا تۇرادى ەكەن. سوندا جاڭا عانا وتاۋ قۇرىپ, اياعىنان تۇرىپ كەلە جاتقان شاڭىراققا بۇل ۇلكەن قيىندىق اكەلمەي مە؟ ارينە, اكەلەدى. سوندىقتان حالىق قالاۋلىلارى بالا كۇتىمىنە تولەنەتىن جاردەماقى مولشەرىن كەم دەگەندە ەكى ەسە ءوسىرىپ, اقىلى دەكرەتتىك دەمالىس كەزەڭىن ەكى جىلعا, بالا بالاباقشاعا الىنعانعا دەيىن ۇزارتۋ جونىندە ۇسىنىس ءتۇسىردى. سونداي-اق ماجىلىسمەندەر بالانىڭ دامۋى ءۇشىن اسا كەرەكتى تاعامدار مەن جەكە باس تازالىعى زاتتارى ءۇشىن بولەك ارنايى تۇتىنۋ سەبەتىن ازىرلەۋ كەرەكتىگى تۋرالى دا ماسەلە كوتەردى. الايدا بۇل سول ۇسىنىس كۇيىندە ايتىلعان جەردە قالىپ قويدى.
«مەملەكەت بارىنشا كومەكتەسىپ جاتىر دەگەنمەن, ءۇش-ءتورت بالاسى بار انالارعا قازىر وڭاي بولماي وتىر. كيىمى بار, تاماعى بار, مەكتەپكە دايىنداۋى بار – ءبارى اقشا. ارينە, قۇدايدىڭ بەرگەن بالاسىن قالاي دا ءوزىمىز اسىرايمىز عوي. دەگەنمەن انالارعا مەملەكەت تاراپىنان دا كومەك كورسەتىلسە ەكەن» دەيدى كوپبالالى انا باعيلا ەرعالي.
ال ەلوردالىق ءساليما جۇمابەك بەس بالامەن پاتەر جالداپ تۇرادى. كۇيەۋى باسىنا تۇسكەن قيىندىققا شىداماي, باسى اۋعان جاققا كەتىپ قالىپتى. قازىر ونىڭ ءولى-ءتىرىسى بەلگىسىز. ءوزى ءتيىپ-قاشىپ جۇمىس ىستەپ, نەگىزىنەن, بالالارىنا ۇكىمەت تولەيتىن جاردەماقىمەن جان باعىپ وتىرعان كورىنەدى. «بىرنەشە جەردە جۇمىس ىستەگىم كەلەدى. بىراق بالام كىشكەنتاي, ەكى جاستا. بالاباقشاعا المايدى. جەكەمەنشىك بالاباقشاعا بەرۋگە قارجىم جەتپەيدى. وسىنداي قيىندىقتاردى جەڭىپ, بىرەۋدەن ىلگەرى, بىرەۋدەن كەيىن ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز» دەيدى ول.
انالاردىڭ ەڭ باستى ءوتىنىشى بالا باعۋعا تولەيتىن جاردەماقىنىڭ كولەمىن ۇلعايتىپ, بالا ەكى-ەكى جارىم جاسقا تولعانشا توقتاتپاسا دەيدى.
قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ قولايلى
«تەك جالعىزباستى عانا ەمەس, كوپبالالى انالارعا دا جۇمىستان ەرتەرەك كەتىپ قالۋعا نە بولماسا قىسقارعان جۇمىس كۇنىن ەنگىزۋگە رۇقسات بەرسە ەكەن» دەيدى كوپبالالى انا الماگۇل ەرمۇرات. كومەكتەسەتىن اتاسى مەن اجەسى جوق. جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ بالالاردى وسىرۋگە تۋرا كەلەدى. قازىر بۇرىنعىداي ەمەس, زامان وزگەردى. پەرزەنتتەرىمىزدى كوزدەن تاسا قىلۋعا قورقامىز. 2019 جىلى ەلوردادا بەس بالامەن بولعان جاعدايدان كەيىن. بالالاردىڭ ءوزىن تاستاۋعا قاتتى جۇرەكسىنەمىز. ءارى ەمشەكتە ءسابيىم بار. ۇكىمەتتەن سۇرايتىنىمىز – ءبىزدىڭ جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ بالاعا قارايتىن مۇمكىندىكتەرىمىزدى ارتتىرسا ەكەن دەگەن تىلەك» دەيدى ول. مىنە, وسىنداي ءوتىنىش-تىلەكتەر ۇكىمەتكە دە, پارلامەنتكە دە جىبەرىلگەن كورىنەدى.
وتكەن جىلعى ەلدى جايلاعان ىندەت كەزىندە كوپتەگەن انا قاشىقتان جۇمىس ىستەپ, بالا باعۋعا بەرىلەتىن دەكرەتتىك دەمالىستى كۇيەۋلەرى العان جايلار دا از كەزدەسپەدى. ويتكەنى ەرەسەك بالالاردى مەكتەپكە اپارۋ, ۇيىرمەلەرگە قاتىستىرۋ – بارلىعىنا ەر ادام جۇرگەن كەزدە ايەل ادام كىشكەنتاي بوبەكتەرمەن ۇيدە وتىرىپ كومپيۋتەردە جۇمىس ىستەۋ وتباسىنىڭ بيۋدجەتىن ورتايتپاۋدى كوزدەگەن وڭ قادامنىڭ ءبىرى بولعان. اسىرەسە بالالار اۋىرىپ-سىرقاعاندا ەڭبەككە جارامسىزدىق قاعازىن الماي ءارى جۇمىس ىستەپ, ءارى بالالاردى ەمدەۋ اقشا ۇنەمدەۋدىڭ جاقسى جولى ەكەنىن دە جاسىرمايدى انالار. وسىلاي قازىر دە كوپبالالى انالارعا تەك قاشىقتان جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرسە دەگەن پىكىرلەر ايتىلىپ قالىپ جاتىر. كوپبالالى انالارعا قاشىقتان جۇمىس ىستەۋگە رۇقسات بەرۋ جولعا, تۇستىك تاماققا, كوسمەتيكا شىعىندارىنا, كيىمگە كەتەتىن اقشانى ۇنەمدەپ, وتباسىلىق بيۋدجەتتىڭ ءبۇيىرىنىڭ تولىعۋىنا كوپ سەپتىگىن تيگىزەر ەدى دەگەندى ايتادى ولار.
«ەلدە ايىنا 50 مىڭ تەڭگەمەن كۇن كورىپ وتىرعان انالار بار. ولار بىراق ەرەۋىلگە شىقپايدى. ءۇي سۇرامايدى, شاعىمدانىپ, ۇكىمەتتىڭ مازاسىن المايدى. «قۇدايدىڭ بەرگەنىنە ءتاۋبا» دەپ بالالارىن باعىپ, تىرلىگىن جۇرگىزىپ جاتىر. ولارعا تەك قاشىقتان جۇمىس ىستەۋگە رۇقسات بەرسە» دەيدى ءۇش بالانىڭ اناسى عازيزا جانداربەك.
كەزىندە ءبىزدى اجەمىز باققان…
باستى رولدە گالينا پولسكيح پەن مارينا ديۋجەۆا وينايتىن «وتباسىلىق جاعدايعا بايلانىستى» دەگەن كەڭەستىك كينوكومەديا بولاتىن. تاپ سونداعى وقيعا بۇگىندە ءبىزدىڭ قازاقتىڭ كوپتەگەن شاڭىراعىندا كەزدەسىپ وتىر. جۇمىس ىستەيتىن انالارعا ۇكىمەت تەك بالا باعۋعا جاردەماقىنى ءبىر جاسقا دەيىن تولەگەن سوڭ. پاتەر جالداپ نەمەسە بانككە نەسيە قارىزىن تولەپ, تاپقان-تايانعانىن شاي-سۋىنا ارەڭ جەتكىزىپ وتىرعان جاس وتباسىلار جۇمىسقا شىعۋعا ءماجبۇر بولادى. ال جۇمىسقا شىعايىن دەسە, بالاسىنا قارايتىن ادام جوق. كوبىنىڭ اتا-اناسى دا جۇمىس ىستەيدى, قولى بوس ەمەس. قولى بوستارىنىڭ دەنساۋلىعى كوتەرمەيدى. سوندىقتان بالا باعاتىن ادام جالداعىسى كەلەدى. بالاباقشاعا ءسابيدى ەكى, ەكى جارىم جاسقا تولماي المايدى. ولاردىڭ دا باعاسى كۇيىپ تۇر. ايىنا ەلۋ, الپىس مىڭ تەڭگەدەن كەيىن بالاباقشا جوق.
مىنە, سول ءبىر اۋلادا تۇراتىن كورشىمىز جاقىندا ەكى جاستاعى بالاسىن باعۋ ءۇشىن بالا باعۋشى (نيانيا) ىزدەپ حابارلاندىرۋ بەرىپتى. ون كۇننىڭ ىشىندە ون بەسكە تارتا ادام حابارلاسىپتى. كوبى جيىرما مەن وتىزدىڭ اراسىنداعى جاستار كورىنەدى. بىرەن-ساران قىرىق پەن ەلۋدى ەڭسەرگەن ادامدار كەلگەنمەن, ولاردىڭ بالا باعۋعا ونشا ىنتاسى بولماپتى. ال ءبىر ادام كەلىسكەنمەن, ءۇش كۇننەن كەيىن «بالاڭىزدىڭ ءالى ءجوندى ءتىلى شىقپاپتى. جىلاي بەرەدى» دەپ باس تارتىپ, ءوزى كەتىپ قالىپتى.
وسى جايدان-اق بالا باعۋدىڭ قانشالىقتى قيىن ەكەنىن اركىم دە تۇسىنگەن شىعار. كەزىندە اق شاشتى اجەلەرىمىزدىڭ «وسى نەمەرەمدى ءوزىم باعىپ ءوسىردىم» دەپ ماقتانىشپەن ايتىپ وتىراتىنىن تالاي ەستىگەنبىز. سويتسەك, ولار نەمەرەلەرى ءۇشىن بارلىق قيىندىققا ءتوزىپ, جۇرەگىندەگى شۋاقتى مەيىرىمىن توگەدى ەكەن عوي.
قازىر زيالى زامانداستارىمىزدىڭ اۋزىنان «كەزىندە مەنى اتام مەن اجەم تاربيەلەدى» دەگەن ءسوزدى ەستىسەم, ولارعا ۇلكەن قۇرمەتپەن قارايتىن بولدىم. ويتكەنى ۇلكەن شاڭىراقتا, قازىنالى قاريالاردىڭ قولىندا وسكەن بالا قاشان دا تاربيەلى, ۇلتجاندى, پاراساتتى بولارى ءسوزسىز. ال تال بەسىكتەن باستالاتىن بالا تاربيەسىندە تۇتاس ءبىر ۇلتتىڭ بولاشاعى جاتقانداي كورىنەدى. سوندىقتان بالا باعۋ, بالا تاربيەسى, راسىندا دا, وڭاي ەمەس.
