قازىر «ەلەكتروندىق» دەگەن ەڭ كوپ قولدانىلاتىن سوزگە اينالدى. «ەلەكتروندىق بايلانىس», «ەلەكتروندىق قىزمەت كورسەتۋ», «ەلەكتروندىق جۇيە», «ەلەكتروندىق كىتاپحانا»…قىسقاسى, اينالامىزدىڭ ءبارى ەلەكتروندى. وسىنىڭ وزىنەن-اق ادام بالاسى ۆيرتۋالدى الەمگە قانشالىقتى بايلانعانىن اڭعارۋعا بولادى. اقپاراتتىق الماسۋدىڭ دامىعانى سونشالىق, ۇيدە وتىرىپ-اق بار شارۋانى كومپيۋتەردىڭ پەرنەتاقتاسىمەن رەتتەيتىن دەڭگەيگە جەتتىك. قازىرگى تاڭدا ەلەكترونيكا الەمىندە كۇن سايىن ءبىر جاڭا ءونىم دۇنيەگە كەلىپ جاتادى. اسىرەسە, ساندىق ەلەكترونيكا سالاسىنىڭ دامۋى تاڭدانارلىق.
ۇيالى بايلانىسشارىقتاۋ شەگىندە
ساندىق ميكروەلەكترونيكالىق قۇرىلعىلاردىڭ ىشىندە بارىنەن وزىپ تۇرعانى – ۇيالى تەلەفوندار. تۇبىندە كومپيۋتەرىڭدى دە, پلانشەتىڭدى دە باسىپ وزاتىن وسى تەلەفون بولادى. بۇرىن ۇيالى بايلانىس ءتۇرى شىقپاي تۇرعاندا قالاي ءومىر سۇرگەنبىز دەپ ويلايمىن كەيدە. ءبىر كۇن تەلەفونىڭىزدى ۇيگە قالدىرىپ كەتىڭىزشى. قايتا-قايتا الاڭداپ, مازاڭىز كەتەدى. ءوزىڭىزدى دۇنيەنىڭ بارىنەن قۇر قالعانداي سەزىنەسىز. ال بۇرىن قالتا تەلەفونسىز جۇرت قالاي ءومىر سۇرگەن؟ بىراق بۇرىن تەلەفونسىز-اق جۇرتتار ءبىر-ءبىرىن ىزدەپ تاۋىپ, حابار الىسىپ, تىلدەسىپ تۇردى ەمەس پە؟ وسىدان 150 جىل بۇرىن تەلەفون بايلانىسى عالىمدار مەن ونەرتاپقىشتاردىڭ ارمانى ەدى. بىراق بولاشاقتا تولقىن ارقىلى ادامداردى ءبىر-بىرىمەن بايلانىستىراتىن سىمسىز تەلەفون شىعاتىنىن جازۋشىلار باياعىدا-اق جازىپ كەتكەنىن بىرەۋ بىلسە, بىرەۋ بىلمەس. مىسالى, وسىدان ءبىر عاسىرداي بۇرىن ءومىر سۇرگەن روبەرت حاينلاين, دجەك لوندوننىڭ شىعارمالارىندا وسى ۇيالى تەلەفون بايلانىسى تۋرالى كەڭىنەن ايتىلادى. العاشىندا تەك بايلانىس قۇرىلعىسى بولعان تەلەفون بۇگىندە تالاي مىندەتتى قاتار اتقارىپ ءجۇر. ساندىق قۇرىلعىلاردىڭ ىشىندە ەڭ ءوتىمدىسى دە وسى تەلەفون بولىپ تۇر. اقپاراتتىق تەحنولوگيالار نارىعىنداعى جاعدايدى زەردەلەيتىن «International Data Corporation» ساراپتامالىق ورتالىعىنىڭ زەرتتەۋىنە جۇگىنسەك, بيىل جىلدىڭ اياعىنا دەيىن الەمدە 1ملرد سمارتفون ساتىلماق. بۇل بىلتىرعىمەن سالىستىرعاندا 40 پايىزعا كوپ. وسىعان بايلانىستى سمارتفونداردىڭ باعاسى دا ارزانداپ كەلەدى. مىسالى, وتكەن جىلى سمارتفونداردىڭ باعاسى ورتا ەسەپپەن 387 اقش دوللارىن قۇراسا, بيىل 337 اقش دوللارىنا ارزانداعان. سمارتفونداردى ساتۋدىڭ ورتاشا باعامى جىلىنا 12 پايىزعا تومەندەپ وتىر. ەگەر وسى قارقىن جالعاسا بەرسە, 2017 جىلعا قاراي ونىڭ قۇنى 265 دوللارعا تۇسەدى. ال ساتىلىم كولەمى 2017 جىلعا قاراي 1,69 ميللياردقا وسەدى دەگەن بولجام بار.
الەمدەگى تەلەفون پايدالانۋشىلاردىڭ سانى سوڭعى جىلدارى كۇرت ءوسىپ, 6 ميللياردقا جەتكەن. سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا, جەر بەتىندە 7 ميلليارد ادام بار ەكەنىن ەسكەرسەك, ۇيالى بايلانىستىڭ قارقىندى دامىعانىن وسى كورسەتكىشتەن-اق كورۋگە بولادى.
حوش ءيىستى تەلەفوندار
ساندىق ەلەكترونيكانىڭ بۇگىنگى دامۋىنا قاراعاندا, تۇبىندە شىنايى سەزىم مەن ۆيرتۋالدى ءومىردى دە شاتاستىرىپ الاتىن سياقتىمىز. ونەرتاپقىشتار ەندى حوش يىستەردى, سونىڭ ىشىندە گۇلدەردىڭ, تاعامنىڭ ءيىسىن تەلەفون ارقىلى سەزىنۋگە دە مۇمكىندىك تۋعىزىپ جاتىر. مۇنداي عاجايىپتى الەمنىڭ ەڭ اقىلدى تۇرعىندارى سانالاتىن جاپوندار ويلاپ تاپتى. ول ءۇشىن «Scentee» دەپ اتالاتىن قۇرىلعىنى تەلەفونىڭىزعا ورناتىپ الساڭىز بولدى, قانداي ءبىر سمس-حابارلاما جىبەرگەندە, قالاعان ءيىسىڭىزدى قوسىپ جىبەرۋگە بولادى. سۇيىكتىڭىزگە راۋشان گۇلىنىڭ ءيىسىن, ارىپتەسىڭىزگە حوش ءيىستى كوفەنىڭ ءيىسىن جىبەرۋگە بولادى. ال تەلەفونداعى اتىس-شابىس ويىندارىنا اتىلعان وقتىڭ, ءتۇتىننىڭ ءيىسىن ءسىڭىرىپ قويۋعا مۇمكىندىك بار. حوش يىستەردى تاڭەرتەڭگىلىك ساعات-وياتقىشىڭىزعا دا ورناتىپ قويا الاسىز.
وسىنداي ءبىر قۇرىلعىنىڭ باعاسى – شامامەن 3.5 ەۆرو. ول 100 رەت قولدانۋعا جەتەدى. قوندىرعىنى الدىمەن جاپونداردىڭ وزدەرى پايدالانا باستادى. كوپ ۇزاماي الەم ەلدەرىنىڭ اقپاراتتىق نارىعىنا دا جەتەتىن بولادى.
شاڭسورعىش پا, اقشا سورعىش پا؟
ەلەكتروندى تەحنولوگيانىڭ ءبارى دە ادامنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن جاسالعانى بەلگىلى. مىسالى, ميكروتولقىندى پەش, شاڭسورعىش, كىر جۋعىش تەحنيكالارى ادامزاتتىڭ كادەسىنە جاراپ-اق تۇر. اسىرەسە, ۋاقىتى تاپشى قالالىقتار ءۇشىن ەلەكتروندىق قۇرىلعىلار تاپتىرماس كومەكشى. بىراق وسىلاي ەكەن دەپ, سونى تەحنيكانىڭ سوڭىنان ەرە بەرۋدىڭ دە قاجەتى شامالى. ويتكەنى, كۇندە جاڭارىپ جاتقان دۇنيەنى ەشكىم دە قۋىپ جەتە المايدى. الايدا, جۇرتشىلىق ەلەكترونيكا الەمىنىڭ تىڭ جاڭالىقتارىنا ەلەڭدەمەي تاعى وتىرا المايدى. ەلدىڭ وسى وسال تۇسىن پايدالانىپ قالعىسى كەلەتىن قۋلار دا جەتكىلىكتى. مىسالى, قازىر استانا قالاسىندا شاڭدى دا سوراتىن, ماسساج دا جاسايتىن, ءۇيدى دە جۋاتىن, اللەرگيانى دا ازايتاتىن كەرەمەت شاڭسورعىش شىقتى. ول دۇكەندەردە, ساۋدا ورتالىقتارىندا ساتىلمايدى. تەك جەكەلەگەن ساتۋشىلاردىڭ قولىندا ءجۇر. ولاردى الاياقتار دەپ ايتۋ قيىن. بىراق تۇرعىنداردىڭ اڭعالدىعىن, يلانعىشتىعىن پايدالانىپ, الگى شاڭسورعىشتى ساتىپ جىبەرەدى. ساتقاندا كوشەدە تۇرمايدى ولار. پاتەرلەردى ارالاپ ءجۇرىپ ساتادى «ونىمدەرىن». الدىمەن تانىس ادامىڭنىڭ اتىنان ءسىزدىڭ تەلەفونىڭىزعا حابارلاسىپ: «ءۇيىڭىزدىڭ كىلەمىن, ماتراستارىڭىزدى تەگىن تازارتىپ بەرەمىز» دەپ سەنىمىڭىزگە كىرىپ الادى دا ۇيىڭىزگە جەتىپ كەلەدى. ولارعا ەسىكتى قالاي اشقانىڭىزدى ءوزىڭىز دە بايقاماي قالاسىز. سودان كەيىن دەلدالدار بۇنىڭ امەريكالىق كەرەمەت شاڭسورعىش ەكەندىگىن, ءبىر ءوزى پالەنباي قىزمەت اتقاراتىنىن, شاڭنىڭ ءبىر ءتۇيىرىن قالدىرماي تازالايتىنىن ايتىپ, جارنامانى جاسايدى-اق. اراسىندا شاڭسورعىشپەن ءۇيىڭىزدىڭ كىلەمىن قاعىپ, ماتراسىڭىزدى جۋىپ بەرەدى. ەڭ سوڭىندا «شاڭسورعىش ۇنادى ما, ۇناسا مىنا قاعازعا قول قويىڭىز» دەيدى. ارينە, كىلەمىڭىزدى جۋىپ بەرگەنىنە ءماز بولىپ, ءسىز «ۇنادى» دەپ قول قوياسىز. وسى جەردە ساتۋشىلار تۇتىنۋشىنىڭ شاڭسورعىشقا كوڭىلى اۋعان ۇرىمتال تۇستى قالت جىبەرمەي: «قانشاعا ساتىپ الار ەدىڭىز؟ نەگىزى, مۇنىڭ باعاسى 3-4 مىڭ دوللاردى قۇرايدى. الساڭىز, ارزانعا بەرەمىز. ءارى جارتى ميلليون تەڭگەنى سالساڭىز, قالعانىن ءبولىپ تولەۋگە بولادى» دەپ كەڭپەيىلدىلىك تانىتادى. وسىلايشا, الدانىپ قالعان قانشاما استانالىقتار ارامىزدا ءجۇر.
شاڭسورعىش ساتۋشىلار تۇرعىندارعا تۇككە تۇرمايتىن دۇنيەسىن ساتىپ, كەمى 500 مىڭدى قالتاعا باسۋدا. ولارعا ەشقانداي زاڭ دا جوق. سەبەبى, ولاردى الاياقتار دەۋگە دالەلىڭىز جوق. سوندىقتان, تەك ءوزىڭىزدى-ءوزىڭىز عانا قۇتقارا الاسىز. ولاردىڭ سەندىرە ايتقان سوزىنە يلانىپ, قاقپانعا ءتۇسىپ قالماۋ كەرەك. بۇل شاڭسورعىش ورتانقولدى «ارىپتەستەرىنەن» ءسال جەتىلدىرىلگەنى راس شىعار, بىراق باعاسى 10 ەسەگە وسىرىلگەنىن ەستەرىڭىزگە ۇستاعان ءلازىم. ونىڭ قۇنى ءارى كەتسە 600 ەۆرودان اسپايدى.
ەسكىنىڭ ءبارى جامان, جاڭانىڭ ءبارى جاقسى ەمەس. كەز كەلگەن ەلەكتروندىق قۇرىلعىنى العاندا جاڭادان شىققانىنا ەمەس, ساپاسىنا دا كوڭىل بولگەن ارتىقتىق ەتپەيدى.
قىمبات توقتامۇرات
