«فزۋلي, ءشامسي, ءسايحالي,
ناۋاي, ساعدي, فيرداۋسي,
حوجا حافيز – بۋ ءھامماسي
ءمادات بەر يا شاعيري ءفارياد» دەپ شاكىرت اباي ايتقان يران ادەبيەتىنىڭ شوق جۇلدىزدارىنىڭ قاتارىندا ساعدي – ساادي شيرازي مۇرالارى قازاق وقىرماندارىنا جاقسى تانىس. قازاقتىڭ تانىمال اقىنى جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ اۋدارماسى بەرتىندە باسپا بەتىن كورسە, بارشا ادامزاتقا ورتاق قۇندىلىقتارى دارىپتەلگەن ەڭبەكتى التىن وردا ءداۋىرىنىڭ كورنەكتى اقىنى سايف ساراي تۇركىشە سويلەتكەن ەدى.
ءساۋىردىڭ جيىرما ءبىرى كۇنى ءKۇن (يران) كۇنتىزبەسى بويىنشا ساادي ءشيرازيدى ۇلىقتاۋ كۇنى بولىپ تابىلادى. يراننىڭ ۇلى اقىنى ساادي ءشيرازيدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ماقالانى يراندىق تانىمال اقىنداردى سۇيەتىن وقىرماندار نازارىنا ۇسىنامىز.
جەتىنشى عاسىردىڭ ۇلى اقىنى مۋشارراف اد-دين موسلەح يبن ابدۋللا شيرازي «ساادي» دەگەن اتپەن بەلگىلى. بۇل ۇلى يراندىق اقىننىڭ ء«سوز شەبەرى» / ء«سوز پاتشاسى» جانە «شەيح ادجال» دەپ اتالاتىن باسقا لاقاپ اتتارى دا بار. ءسوز شەبەرىن ء(سااديدى) وسىناۋ ادەمى ەسىمىمەن جانە اتاعىمەن تانيمىز, سەبەبى ونىڭ ءسوز شەبەرلىگى, اقىل-كەڭەسى مەن حيكمەتى ءاربىر وقىرماندى ءوزىنىڭ تەرەڭ ماعىنالى سوزدەرىمەن تاڭ قالدىرادى. ول شيرازدا دۇنيەگە كەلگەن, كەسەنەسى دە شيرازدا ورنالاسقان. جىل سايىن يران مەن الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن يران مەن پارسى ادەبيەتىندە كىزىعۋشىلار سول جەرگە بارىپ, ونىڭ اسەم كەسەنەسىن تاماشالايدى. ساادي ساياحاتتى جاقسى كورگەندىكتەن, ونىڭ دۇنيەتانىمى ەرەكشە بولدى. ونىڭ ەڭ تانىمال تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى گۇلستان – بۋستان. ءسوزى قۇدىرەتتى بۇل اقىننىڭ ءسوزىنىڭ ادەمىلىگى مەن تەرەڭدىگى سونشالىق, گۇلستان ولەڭدەرىندە ول بىلاي دەپ جىرلايدى:
به چه کار آیدت ز گل طبقی از گلستان من ببر ورقی
گل همین پنج و شش باشد وین گلستان همیشه خوش باشد
بە چە كور ءويادات زە گولە تاباقي ءاز گولەستون-ە ءمان بەبار ۆاراقي
گول حامين ءپاندج ۋ شيش ءبوشاد ۆين گولەستون ھاميشە حۋش ءبوشاد
گۇلستاندا جەتى نارسەگە سىلتەمە جاسايدى, ولاردىڭ بارلىعى دانا, قۇدايدى بىلەتىن, حالىق سۇيگىش ادامدار ءۇشىن ومىردەگى قازىنا بولىپ تابىلادى.
باب اول در سیرت پادشاهان باب دوم در اخلاق درویشان
باب سوم در فضیلت قناعت باب چهارم در فواید خاموشی
باب پنجم در عشق و جوانی باب ششم در ضعف و پیری
باب هفتم در تاثیر تربیت و باب هشتم در مورد آداب صحبت می باشد.
بوب-ە ءاۆۆال ءدار شەيرات پودەشوحون
بوب-ە دوۆۆوم ءدار احلوق ءدارۆيشون
بوب-ە سەۆۆوم ءدار فازيلاتە عەنوات
بوب-ە چوحوروم ءدار فاۆويەد حومۋشي
بوب-ە ءپاندجوم ءدار ەشق ۋ ءدجاۆوني
بوبە-ە شيشوم ءدار ءۆازيات ۋ پيري
بوبە حافتوم دار تاسيرە ءتاربيات
ءۆا بوبە حاشتوم ءدار مۋرەدە ودوب سوحبات مي ءبوشاد.
ءساaديدىڭ كەيبىر حيكايالارىندا تاقىرىپ ازىلمەن استاسقان. ال باسقالارىندا ول ءوزىنىڭ قۇدىرەتتى سوزدەرىمەن وقيعانىڭ جامان كەيىپكەرلەرىن «ۇرىپ-سوعىپ», سول جۇرەكتەن شىققان ءۇزىندى مەن وقيعانىڭ قالاعان ناتيجەسىن كوركەمدىكپەن وقىرمانعا جەتكىزەدى. سەبەبى , ءۇشىنشى تاراۋداعى قاناعاتشىلدىق قاسيەتى جايىندا جازىلعان حيكايالاردىڭ بىرىندە ەكى حانزادانىڭ مىسىردا بولعانى, ءبىرى بايلىق پەن لاۋازىم جيناۋعا مۇددەلى بولسا, ەكىنشىسى عىلىم ۇيرەنۋگە ۇمتىلعانى باياندالادى. ارادا جىلدار ءوتىپ, ەكەۋى كەزدەسىپ, لاۋازىم مەن بايلىقتى جاقسى كورەتىن ءبىرى مىسىرعا قادىرلى بولىپ, ەكىنشىسىن كورگەندە, دۇنيە بايلىعى جوق, عالىم بولىپ كەتكەنىن كورگەندن وعان بۇرىلىپ, بىلاي دەپ سۇرايدى: « ءسىز ءالى عىلىم ىزدەيسىز بە؟
ول دا بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
من آن مورم که در پایم بمالند نه زنبورم که از دستم بنالند
کجا خود شکر این نعمت گزارم ؟ که زور مردم آزاری ندارم .
ءمان ون ءمۋرام كە ءدار ءپويام بەمولاند ءنا ءزانبۋرام كە ءاز ءداستام بەنولاناد
كودجو حۋد-ە شەكار-ە ين نەمات گوزورام؟ كە زۋر-ە ءماردوم وزوري ءنادورام.
ساادي ءشيرازيدىڭ «بۋستان» اتتى تاعى ءبىر ادەمى كىتابى بار ەكەنى بارىنە ءمالىم جانە ادەبيەت سۇيەر قاۋىم ونى گۇلستان سياقتى ۇناتادى. بۋستان 10 تاراۋدان تۇرادى, وندا تاربيەسىنىڭ اسەرى تۋرالى جەتىنشى تاراۋدا بىلاي دەلىنگەن:
ندهد هوشمند روشن رای به فرو مایه کارهای خطیر
بوریا باف اگر چه بافندست نبرندش به کارگاه حریر
ءناداحاد ءحۋشماند ءرۋشان ءراي بە فورۋ مويە كورحويە ءحاتير
بۋريو بوف اگار چە ءبوفاناداست ءنابارناداش بە كورگوح ءحارير
بۇل ولەڭ جولدارىنىڭ ادەمى وزگەرىسى – دانا, پاراساتتى ادام ۇلكەن ىستەردى رۋحاني تومەن ادامدارعا قالدىرمايدى جانە ول جۇمىستى بىلىكتىگە تاپسىرۋ كەرەكتىگىن ارقاشان ءبىلۋى كەرەك دەيدى.
گۇلستاننىڭ, بۋستاننىڭ بارلىق ادەمى ولەڭدەرىن, حيكايالارىن, ليريكالىق ولەڭدەرى مەن ۋاعىزدارىن قامتيتىن ءساديدىڭ ەڭبەكتەرى عالىم حاج حوسەين اعا مالەك مىرزانىڭ كىتاپحاناسىندا, ولار شامامەن VIII عاسىردىڭ ورتاسىندا جازىلعان .
ءسوز سوڭىندا ايتارىم, ءسaاديدىڭ شىعارمالارىن وقۋ كەز كەلگەن ءبىلىمدى, ادەبيەت سۇيەر قاۋىمعا ۇسىنىلادى, ويتكەنى ول وقىرماندى سوزىمەن وزىنە باۋراپ الاتىن ءتاتتى ولەڭ جولدارىنا تولى:
آواز خوش از کام و دهان و لب شیرین
گر نغمه کند ، ور نکند ، دل بفریبد
ورپرده ی عشاق و خراسان و حجاز است
از حنجره ی مطرب مکروه نزیبد.
خداوند یار و یاورتان
وۆوز-ە حۋش ءاز كوم ۋ ءداحون ۋ لابە شيرين
گار ناعمە كوناد, ءۆار ناكوناد, دەل بەفاريد
ءۆار پاردە –يە ەشق ۋ حوروشون ۋ حەدجوز ءاست
ءاز حەدجارە-يە ءماتراب ماكرۋھ ءنازيباد
ءحودوۆاند يور ءۆا يوۆارەتون
الي اكبار تالەبي ماتين
يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى
ەلشىلىگىنىڭ مادەني ىستەر جونىندەگى كەڭەسشىسى
