وتكەن تاريحىمىزدى سول كۇيى ساقتاپ, كەلەر ۇرپاققا قاز-قالپىندا جەتكىزەتىن مەكەمەنىڭ ءبىرى – استانا قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءارحيۆى. وسى مەكەمەدە 2016 جىلدان باستاپ ەڭبەك ەتەتىن ارحيۆ جۇمىسى قىزمەتىنىڭ ءارحيۆيسى بايان وسپانوۆا «بۇگىنىمىز – ەرتەڭگى تاريح, ال تاريح – ارحيۆتە ساقتالاتىن ماتەريال. سول جەردەن وتكەنىمىزدى ىزدەپ تاۋىپ, كەلەر ۇرپاققا جەتكىزەمىز. ولار ودان ءتالىم-تاربيە الادى» دەپ سانايدى.
– ءارحيۆتىڭ باستى مىندەتى – ارحيۆ كوزدەرىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ, ولاردى عىلىمي جانە الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق ماقساتتا پايدالانۋ, قۇجاتتاردىڭ قۇندىلىعىنا ساراپتاما ۇيىمداستىرۋ, ارحيۆتىك قۇجاتتاردى ەسەپكە الۋ, كاتالوگتاۋ. استانا قالاسىنىڭ اۋماعىندا جاسالاتىن قۇجاتتاردىڭ عىلىمي, تاريحي, مادەني, الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق ماڭىزىنا سايكەس ساقتاۋ مەرزىمىن ايقىنداۋ ماقساتىندا ولاردىڭ قۇندىلىعىنا ساراپتاما ۇيىمداستىرۋ. ارحيۆ قىزمەتىندە جۇمىس ىستەپ جاتىپ كوپتەگەن اسا باعالى قۇجاتپەن تانىستىم. قۇجاتتار 1912 جىلدان باستالادى. تەگىن ىزدەستىرگەن ادامدار وزدەرىنىڭ اتا-باباسىن تاۋىپ جاتادى. وسى استانا قالاسىندا ورنالاسقان مەكەمە, كاسىپورىنداردىڭ جانە ەلىمىزدى دامىتۋعا ەڭبەگى سىڭگەن اتاقتى ادامداردىڭ دا جەكە قورى بار, – دەپ باستادى ءسوزىن كەيىپكەرىمىز.
قر زاڭناماسىنا سايكەس, زاڭدى جانە جەكە تۇلعالارعا قىزمەت كورسەتەتىن ارحيۆ قورلارىنىڭ عىلىمي-انىقتامالىق اپپاراتىن دامىتۋ جانە جەتىلدىرۋگە باسا ءمان بەرىلەدى. وسى تۇرعىدا بايان تولەۋبايقىزىنىڭ مىندەتى – قىزمەتتىڭ جوسپارىن, ەسەبىن جاساۋعا جانە ولاردى ىسكە اسىرۋعا قاتىسۋ, بەلگىلەنگەن قاعيدالارعا سايكەس, تىزىمدەمەلەردى جەتىلدىرۋ جانە قايتا وڭدەۋدى جۇرگىزۋ, ساقتاۋدا تۇرعان قۇجاتتاردى بەلگىلەنگەن نىساندار بويىنشا مەملەكەتتىك ەسەپكە الۋدى جۇرگىزۋ, قور ىستەرىن جاساۋ, قور پاراقتارىن تولتىرۋ جانە كارتوچكاسىن جاساۋ.
– ارحيۆ قورىنىڭ ءىسى ءاربىر ارحيۆ قورىندا جاسالادى. اكتىلەر ارحيۆ قورى شەگىندە ونىڭ تۇرلەرى بويىنشا جالپى تارتىپپەن نومىرلەنەدى. ارحيۆ قورى ىستەرىندەگى بارلىق قۇجات ولاردىڭ قۇرىلۋىنىڭ حرونولوگيا رەتىمەن ورنالاستىرىلادى. مۇنىڭ قۇجاتتارىنا ىشكى تىزىمدەمە جاسالادى, ءىستىڭ پاراقتارى نومىرلەنەدى, قور ىسىنە ۋاكىلەتتى ورگان بەكىتەتىن نىسان بويىنشا كۋالاندىرۋ پاراعى تولتىرىلادى. قوردىڭ تولىقتىرىلۋىنا قاراي كۋالاندىرۋ پاراعى مەن ىشكى تىزىمدەمە قايتا ازىرلەنەدى. ارحيۆ قورىنىڭ ءار ىسىنە ءتيىستى ارحيۆ قورىنىڭ ءنومىرى قويىلادى, – دەيدى ءوز ءىسىنىڭ مامانى جۇمىسى جايلى.
استاناداعى بۇل ارحيۆ 1995 جىلى اشىلعان. مۇندا قازىرگى تاڭدا 756 قور مەملەكەتتىك ساقتاۋدا تۇر, ونىڭ ىشىندە 70-ءى – پارتيالىق قور. ارحيۆتە اتاۋلى مەرەكەلەرگە بايلانىستى قۇندىلىعى بار ماتەريالداردان كورمە ۇيىمداستىرىلىپ, ءىس-شارالار وتەدى. ناۋرىز مەيرامىنا وراي كوپشىلىككە ۇلكەن كورمە ۇيىمداستىرىلدى.
– ارحيۆكە قىزمەتكەرلەر تاريح ماماندىعى, ءتىل مامانى, ارحيۆ ءىسى ماماندىقتارى بويىنشا جۇمىسقا قابىلدانادى. قازۇۋ-دە تاريح فاكۋلتەتىنىڭ ىشىندە ارحيۆ سالاسى بويىنشا ماماندار دايىندالادى. ارحيۆ ءىسى ماماندارىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى, مەنىڭشە, قاناعاتتانارلىق. جاس ماماندار ءبىلىم الىپ شىققانمەن, تابىسى از بولعان سوڭ, ارحيۆكە جۇمىسقا ورنالاسا قويمايدى. مۇنداعى ماماندار ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرىپ وتىرادى. بۇل قىزمەتتە تاريحتى زەرتتەۋگە, تانىپ-بىلۋگە قۇشتارلىعى, ىنتاسى بار تۇلعالار عانا تۇراقتاي الادى. قازىرگى تاڭدا ارحيۆتە قۇجاتتاردى تسيفرلاۋ جۇمىسى قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر. سوندىقتان ەڭ كوپ سۇرانىسقا يە قورلاردىڭ ءىسىن سكانەردەن وتكىزىپ وتىرمىن. قازىرگى كەزدەگى قوسىمشا جۇمىسىم – 6-قوردىڭ قۇجاتتارىن سكانەرلەۋ. كۇنىنە 15-20 ىستەن سكانەرلەيمىن. اپتاسىنا 50-60 ىسكە جەتەدى, پاراق سانى 10000-داي بولادى, – دەيدى بايان حانىم.
بىلىكتى مامان جاقىندا زەينەت جاسىنا جەتىپ, ۇجىمنىڭ قۇتتىقتاۋ تىلەگى مەن العىس حاتىنا بولەندى. دەگەنمەن ءوزىنىڭ تاجىريبەسىن ەل يگىلىگىنە جۇمساۋ ءۇشىن باسشىلىقتىڭ شەشىمىمەن ودان ءارى قىزمەتىن جالعاستىرۋدا. 61 جاستاعى بايان تولەۋبايقىزى اقمولا وبلىسى قورعالجىن اۋدانى جۇماي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. تسەلينوگراد قالاسىنىڭ س.سەيفۋللين اتىنداعى پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن ورىس ءتىلى جانە ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى بويىنشا تامامداعان. تالاي جىل ءوز اۋدانىنداعى جانە تسەلينوگراد قالاسىنداعى مەكتەپتەردە مۇعالىم جانە وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقاردى. ەڭبەك جولى 2002 جىلى كۇرت وزگەرىپ, ءىس قاعازدارىنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە اۋىسۋىنا بايلانىستى اۋدارماشى ماماندار قاجەت بولعاندىقتان, ۇسىنىس بويىنشا استانا قالاسىنىڭ كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق دەپارتامەنتىنە اۋدارماشى بولىپ مەملەكەتتىك قىزمەتكە اۋىستى. ەلورداداعى ەنەرگەتيكا جانە كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق باسقارماسىندا, ساۋلەت جانە قالا قۇرىلىسى باسقارماسىندا اۋدارماشى بولىپ قىزمەت ىستەدى. ال ارحيۆ ىسىنە كەلگەنىنە 8 جىل بولدى.
– وسى ۇجىمعا كەلگەنىمە وتە قۋانىشتىمىن! ەڭبەگىم دە ەلەنىپ جاتىر, 2018 جىلى قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ العىس حاتىمەن, 2021 جىلى قۇرمەت گراموتاسىمەن ماراپاتتالدىم, – دەيدى بايان وسپانوۆا.
