استانالىق التىن دارىگەر نادەجدا پەتۋحوۆانى بىلمەيتىن ادام كەمدە-كەم. سوناۋ 1977 جىلى تسەلينوگراد مەملەكەتتىك مەديتسينالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن سوڭ ەڭبەك جولىن قالالىق بالالار اۋرۋحاناسىندا پەدياتر-دارىگەر بولىپ باستاپ, ءماجىلىس دەپۋتاتىنا دەيىن ادال ەڭبەگىمەن كوتەرىلدى. ءومىرىنىڭ 24 جىلىن (1988-2012) استانا قالاسىنداعى №1 بالالار اۋرۋحاناسىن اياقتان تۇرعىزۋعا, دامىتۋعا ارنادى. ول – ءۇش مارتە استانا قالالىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ, ءماسليحات مەكتەبىنەن ءماجىلىس دەپۋتاتى دارەجەسىنە جەتكەن جىگەرلى جان. استانا قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. «قۇرمەت», «پاراسات» وردەندەرىنىڭ يەگەرى. جوعارى ساناتتاعى دارىگەر, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ ۇزدىگى, «التىن دارىگەر» توسبەلگىسىنىڭ يەگەرى. نادەجدا ميحايلوۆنامەن Amanat پارتياسىنىڭ قالالىق كەڭسەسىنىڭ عيماراتىنداعى جينالىستاردىڭ بىرىنەن كەيىن جۇزدەستىك. جاسى 70-تەن اسسا دا, ەلوردا مەديتسيناسىنىڭ دامۋىنا ۇلەسىمدى قوسسام دەپ, تىنىم تاپپاي جۇرگەن باقىتتى اداممەن ءماسليحاتتىڭ تاريحى, ەلوردانىڭ قالىپتاسۋى, ادام مەن ەل باقىتى تۋرالى از-كەم اڭگىمە-دۇكەن قۇردىق.
ەلوردا قۇرىلىسىنىڭ باستاۋىندا تۇردى
– نادەجدا ميحايلوۆنا, ءسىز استانا قالاسىنىڭ ءۇش شاقىرىلىمىندا بىردەي (1999-2003; 2003-2007; 2009-2012) ءماسليحات دەپۋتاتى بولدىڭىز. تۋرا 25 جىلعا ارتقا شەگىنىس جاساپ, ەلوردانىڭ استاناعا كوشكەن كەزەڭىنە ورالايىقشى. سىزدەر, العاشقى ءماسليحات دەپۋتاتتارى ەلوردا قۇرىلىسىنىڭ باستاۋىندا تۇردىڭىزدار عوي.
– ءيا, دۇرىس ايتاسىز. 1999 جىلى 10-24 قازاندا استانا قالاسىنىڭ ەكىنشى شاقىرىلىمداعى ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ سايلاۋى ءوتتى. 25 سايلاۋ وكرۋگىنەن 147 ۇمىتكەر ۇسىنىلدى. 37 ۇمىتكەر ساياسي پارتيالاردىڭ وكىلدەرى بولدى. سونىڭ ىشىندە ەكىنشى شاقىرىلىمعا سايلانعان 25 دەپۋتاتتىڭ قاتارىندا 7 ايەل, 18 ەر ادام بولدى, 10 دەپۋتات «وتان» رەسپۋبليكالىق ساياسي پارتياسىنىڭ مۇشەلەرى ەدىك. ءالى ەسىمدە, 25 دەپۋتاتتىڭ ىشىندە 5-ەۋى – دارىگەر, 3-ەۋى – پەداگوگ, 12-ءسى كوممەرتسيالىق قۇرىلىمداردىڭ جۇمىسشىلارى بولدى. ەكىنشى شاقىرىلىمداعى دەپۋتاتتاردىڭ قىزمەتى جاس استانانىڭ بەلسەندى قۇرىلىسىنىڭ كەزەڭىمەن, ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك رەفورمالاردى جۇرگىزۋمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. ەلوردا قۇرىلىسىنىڭ باستاۋىندا تۇردىق. سول كەزدەگى سەسسيالاردا استانانى اباتتاندىرۋ, تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى, جولداردى جوندەۋ, ءتيىستى ينفراقۇرىلىمدى ازىرلەۋ ماسەلەلەرىن شەشۋمەن اينالىستىق. تاريحي وقيعانىڭ ءبىرى – استانا قالاسى ءماسليحاتىنىڭ 2001 جىلعى 23 مامىرداعى شەشىمىمەن جاپون ساۋلەتشىسى كيسە كۋراكاۆانىڭ باسشىلىعىمەن جاپون حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق جونىندەگى اگەنتتىك زەرتتەۋشىلەر توبى جاساعان استانا قالاسىن دامىتۋدىڭ باس جوسپارى ماقۇلدانىپ, بەكىتىلدى. ءبىز ول كەزەڭدە ەلوردا تۇرعىندارىنا قولايلى جاعداي جاساۋعا, استانالىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق باعدارلامالاردى بەكىتتىك. الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ جونىندەگى باعدارلامالار وتە ماڭىزدى بولاتىن. ەڭ الدىمەن مەكتەپتەر, اۋرۋحانالار جانە الەۋمەتتىك مەكەمەلەر سالۋ قاجەت ەدى. سونىڭ بارىنە كۋا بولدىق. مىسالى, 1999 جىلى كوكتالدا (ول كەزدە كيروۆ سوۆحوزى) قارتتار ءۇيى سالىندى. ول كەزدە قالالىق بالالار اۋرۋحاناسىنىڭ باس دارىگەرى بولىپ جۇمىس ىستەدىم. ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى دەڭگەيى تومەن ەدى. سول سەبەپتەن, حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاعدايلارىن جاقسارتۋ تۋرالى تالابى جوعارى بولدى. ءماسليحات دەپۋتاتى بولۋعا ادامداردىڭ قۇلىعى دا, ىقىلاسى دا جوق ەدى. ءتىپتى دەپۋتات دەگەننىڭ كىم ەكەنىن, نە ىستەيتىنىن دە بىلمەدىك. ءبىر وكىنىشتى جاعداي, قازىر جۇرتتىڭ كوپشىلىگى ماسليحاتقا, ماجىلىسكە دەپۋتات بولۋعا ۇمتىلادى. ولاردىڭ بارلىعى لايىقتى ەمەس, ارينە. سوندا دا جانتالاسادى. الدىمەن ءبىر پارتيادان ۇمىتكەر بولادى, ودان وتپەيدى. ەكىنشى ءبىر پارتياعا مۇشە بولىپ, تاعى باعىن سىناپ, وتە المايدى. ودان ءۇشىنشى پارتياعا بارادى. ولاردىڭ ويى – قالاي بولسا دا پارلامەنتكە دەپۋتات بولۋ. مەنىڭ ويىمشا, مۇنداي ساياساتتىڭ, ەلدىك مۇددەنىڭ جولىنا ءتۇسۋ ءۇشىن ءار ادامنىڭ قانداي دا ءبىر يدەولوگيالىق تۇعىرناماسى بولۋى كەرەك. سودان كەيىن دەپۋتات بولىپ سايلانعان ادام ءوز مىندەتتەرىن مۇلتىكسىز ورىنداپ, حالىققا بەرگەن ۋادەسىندە تۇرۋى ءتيىس.
– ال ءسىز قالاي دەپۋتات بولىپ سايلاندىڭىز؟ اۋرۋحاناداعى قىزمەتكەرلەرىڭىز عانا داۋىس بەردى مە؟ الدە اۋرۋحانانىڭ ەمدەلۋشىلەرى ءسىزدى تانيتىن با ەدى؟
– ول كەزدەگى مەن باسقارعان كوپبەيىندى اۋرۋحانانىڭ اۋماعى دا ۇلكەن بولاتىن. قۇرامىنا 7 ەمحانا, 2 ستاتسيونار, ءسۇت ونىمدەرىنىڭ اسحاناسى, رەابيليتاتسيا ورتالىعى كىرەتىن. مەكەمەدە 1200 قىزمەتكەر ەڭبەك ەتتى. ول جىلداردا قاراجات تاپشى بولعاندىقتان, جۇمىسشىلار ۋاقىتىندا جالاقى المايتىن, اۋرۋحانادا ءدارى-دارمەك, جۇمساق جيھاز, قۇرال-جابدىق جەتىسپەيتىن-ءدى. جوقشىلىق پەن تاپشىلىق جۇمىسىمىزدى قيىنداتقانىمەن, قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرعان جوقپىز. ءتىپتى ماعان دەپۋتات بولۋعا ۇسىنىس جاسالعاندا سايلاۋ الدىنداعى ۇگىت-ناسيحات جۇمىسىن جۇرگىزبەدىم. ويتكەنى مەنىڭ قولىم بوس بولمادى, كۇندەلىكتى ناۋقاستاردى ەمدەۋ, اۋرۋحانانى قيىنشىلىقتان شىعارۋ دەگەن نارسەلەرگە ءبىرىنشى كەزەكتە كوڭىل ءبولدىم. پارتياعا مۇشە بولعانىمنان ۇسىنىستان باس تارتا المادىم. كەيىنىرەك كوزىمنىڭ انىق جەتكەنى, ءوز كاسىبىڭدى جەتىك مەڭگەرسەڭ, كاسىبي شەبەرلىگىڭ مەن ءوز ىسىڭە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىڭ ءبىر ارناعا توعىسقاندا عانا جاقسى ءبىر ناتيجەگە جەتە الاتىنىڭ انىق. مۇنداي جەتىستىك قانداي دا ءبىر قوعامدىق جۇمىسپەن اينالىساتىن كەزدە نەمەسە جەرگىلىكتى وكىلەتتى قۇرىلىمعا زاڭنامالىق جۇمىسقا بارعان كەزدە وتە ماڭىزدى ءرول وينايتىنىن باسىمنان كەشتىم.
دەپۋتاتتار بەلسەندى بولدى
– نادەجدا ميحايلوۆنا, ءسىز ءۇش شاقىرىلىمدا ءارتۇرلى اكىمدەرمەن جۇمىس ىستەدىڭىز. قالا باسشىلارىنىڭ دەپۋتات بەدەلىن, مارتەبەسىن كوتەرۋگە ىقىلاسى قانداي بولدى؟
– ورىندى سۇراق قويدىڭىز. استانانىڭ العاشقى اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆتەن باستاپ بارلىق اكىمدەر ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ بەدەلىن, مارتەبەسىن كوتەرۋگە اتسالىستى. مىسالى, ءماسليحات دەپۋتاتتارى قالانى اباتتاندىرۋ, تۇرعىن ۇيلەردى ءبولۋ, جەر ۋچاسكەلەرىن ءبولۋ سياقتى بارلىق قۇزىرەتتى كوميسسيالاردىڭ جۇمىسىنا قاتىساتىن بولدى.
– ال ءۇشىنشى شاقىرىلىمداعى ءماسليحات نەسىمەن ەسىڭىزدە قالدى؟ ەگەر جاڭىلماسام, 2004 جىلى «جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك باسقارۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى ەمەس پە؟ بۇل زاڭنىڭ دەپۋتاتتىق كورپۋسقا قانداي دا ءبىر جاعىمدى اسەرى بولدى ما؟
– 2003 جىلى 20 قىركۇيەك – 12 قازان ارالىعىندا استانا قالاسى ءۇشىنشى شاقىرىلىمداعى ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ سايلاۋى ءوتتى. 25 سايلاۋ وكرۋگىنەن ۇمىتكەر بولعان 177 ادامنىڭ 54-ءى ساياسي پارتيالاردىڭ مۇشەلەرى بولدى. 117 ادام ءوزىن-ءوزى ۇسىندى. سايلانعان 25 ادامنىڭ 12-ءسى – بۇرىنعى شاقىرىلىمنىڭ دەپۋتاتتارى. ءسىز تىلگە تيەك ەتكەن زاڭعا ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەر ءماسليحاتتىڭ وكىلەتتىگىن ناقتىلاي ءتۇستى. دەپۋتاتتىق كورپۋسقا جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ سالاسىنداعى كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋگە قوسىمشا مۇمكىندىكتەر پايدا بولدى. ەڭ باستىسى, استانالىقتار دەپۋتاتتاردىڭ كومەگىنە بەلسەندى تۇردە جۇگىنىپ, ءوز مۇڭ-مۇقتاجىن اشىق ايتا باستادى. ءبىزدىڭ قالاداعى ىشكى ساياسي تۇراقتىلىق پەن ۇلت بىرلىگى, زاڭدىلىق پەن قوعامدىق ءتارتىپتى نىعايتۋ باعدارلامالارىنىڭ ورىندالۋىنا باقىلاۋ جاساۋ قۇزىرەتىمىز كەڭەيدى. وسى شاقىرىلىمدا بىرقاتار ماڭىزدى باعدارلامالار بەكىتىلدى. ولاردىڭ قاتارىندا: 2005-2007 جىلدارعا ارنالعان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن دامىتۋعا ارنالعان باعدارلاما, استانادا قوعامدىق ءتارتىپ پەن قۇقىقتىق مادەنيەتتى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى باعدارلاما بار. سونداي-اق ەلورداداعى مۇقتاج ازاماتتاردىڭ جەكەلەگەن ساناتتارىنا الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ ەرەجەسى, اباتتاندىرۋ, سانيتارلىق جابدىقتاۋ, جيناۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋ جانە استانا اۋماعىندا تازالىقتى قامتاماسىز ەتۋ قاعيدالارى, جاسىل كوشەتتەردى كۇتىپ ۇستاۋ مەن قورعاۋ قاعيدالارى بەكىتىلدى. جالپى العاندا, وسى شاقىرىلىمداعى 51-سەسسيادا 413 ماسەلە قارالدى. ەلوردانى
الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعىنان دامىتۋعا ارنالعان 33 وڭىرلىك باعدارلاما بەكىتىلدى. تاعى ءبىر تاريحي شەشىم, استانا قالاسى اكىمدىگى مەن ءماسليحاتىنىڭ 2008 جىلعى 7 جەلتوقسانداعى بىرلەسكەنە شەشىمىمەن 6 شىلدە – استانا كۇنى بولىپ بەلگىلەندى. مۇنىڭ ءبارى قازىر تاريح بولىپ وتىر.
قارالاتىن ماسەلەنىڭ بارى وزەكتى
– قالالىق ءماسليحاتتا قىزمەت ەتكەن جىلدارىڭىز, ايلارىڭىز بەن كۇندەرىڭىز ءسىز ءۇشىن باقىتتى شاقتارعا تولى كەزەڭ بە, الدە, ومىرىڭىزدەگى قيىنشىلىعى كوپ قايتىپ ورالعىڭىز كەلمەيتىن كەزەڭ بە؟
– ارينە, بۇل جىلداردا مەن سياقتى قانشاما ادامنىڭ ەلگە, ەلورداعا سىڭىرگەن ەڭبەگى, جۇمىسىنىڭ قولتاڭباسى بار. بۇل ءبىر عانا ادامنىڭ قولىنان كەلەتىن ءىس ەمەس. دەسەك تە ءماسليحات مەكتەبى مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ەڭ قىمبات كەزەڭى دەر ەدىم. بۇل – تەك ساياسي عانا مەكتەپ ەمەس, سونداي-اق ادامداردى تانىپ-ءبىلۋدىڭ, قاراپايىم حالىقپەن دۇرىس, شىنايى قارىم-قاتىناس جاساۋدى ۇيرەنۋدىڭ ۇلكەن مەكتەبى. ادامي باقىتىمدى وسى قالادان تاپتىم. ول – ءوزىم سياقتى ادامدارمەن اراداعى ىزگى قارىم-قاتىناس, دوستىق سەزىم. ءبىر عانا مىسال ايتايىن. ءوزىم قاراپايىم تۇرعىنداردى قابىلداعان كەزدە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا قاتىستى قانشاما تۇيتكىلدەردى, ماسەلەلەردى كوزىممەن كوردىم. سول سەبەپتەن ادامدار شاعىمدانىپ, ءوزىنىڭ حال-احۋالىن تۇسىنەدى جانە كومەكتەسەدى دەپ ۇمىتپەن الدىما كەلىپ تۇرعاندا بىردەن سول ماسەلەنى شەشەتىن ءىس-ارەكەتتەرگە كوشەتىنمىن. ويتكەنى مينيسترلەردىڭ بۇيرىعى بارلىق وزەكتى ماسەلەنى شەشپەيدى. كەرىسىنشە, جەرگىلىكتى جەرلەردەگى تۇيتكىلدەردى سول وڭىردەن دەپۋتات بولىپ سايلانعان, حالىق سەنىم ارتقان ادامدار تەز شەشەدى. وسىعان تولىق كوزىم جەتتى.
– ءسىز ءماسليحاتتا جيىپ-تەرگەن مول تاجىريبەڭىزبەن ماجىلىسكە دە دەپۋتات بولىپ سايلانىپ, 4 جىل جوعارى زاڭ شىعارۋشى ورگاندا قىزمەت ەتتىڭىز. ءماسليحات مەكتەبى سىزگە كاسىبي مامان, بىلىكتى دارىگەر, حالىقتىڭ سەنىمدى وكىلى رەتىندە وسۋىڭىزگە نە بەردى؟
– ءبىر جايشىلىقتا نازار اۋدارمايتىن نارسەلەر بار. مىسالى, ءماسليحاتتا قارالاتىن ماسەلەنىڭ ءبارى وزەكتى. مەن ءماسليحات دەپۋتاتى رەتىندە حالىقتى قابىلداعان كەزدە ادامدار كابينەتىمە كىرە الماي, ۇزىن-سونار كەزەككە تۇراتىن. ءتىپتى كوپ كۇتۋگە شىدامى تاۋسىلعاندار: «پەتۋحوۆا قايدا؟» دەپ ايقايلايتىن-دى. «وسى سەنى نەگە جۇرت كوپ ىزدەيدى؟», «باسقا دەپۋتاتتارعا نەگە جازىلمايدى؟» دەپ سۇراعانداردا: «ويتكەنى مەن جەرگىلىكتى تۇرعىنمىن» دەپ جىميىپ جاۋاپ بەرەتىنمىن. راسىندا دا, ماعان ارىز-شاعىمىمەن كەلگەن ادامداردىڭ ماسەلەسىن تەزىرەك شەشۋ ءۇشىن, ۇستەلىمدە تۇرعان تەلەفون تۇتقاسىن كوتەرىپ, قۇزىرلى باسقارما باسشىسىنا حابارلاسىپ, لەزدە جاۋابىن ايتاتىنمىن. جەرگىلىكتى باسقارمالاردىڭ باسشىلارى مەنى جاقسى تانيتىندىقتان, ءار سۇراعىما جاۋاپ بەرىپ, ءتىپتى بولماي جاتسا, ءبىر اپتادا شەشىمىن جەتكىزەتىن. مۇنىڭ ءبارى – ومىرلىك تاجىريبەمەن كەلەتىن قۇرمەت. وسىنداي جەرگىلىكتى جەردە شىنىعىپ, جان-جاقتى دامىپ-جەتىلگەن ادام جوعارى تۇرعان زاڭ شىعارۋعا ورگانعا بارسا, وڭاي يگەرىپ اكەتەدى. مەنىڭشە, پارلامەنتكە دەپۋتات بولىپ سايلاناتىن ادامدار اۋەلى جەرگىلىكتى جەردەن تاجىريبە جيناقتاعانى ابزال. مۇنداي تاجىريبە وسۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. 30 جىلدا قالالىق ءماسليحات كاسىبي جاعىنان تولىق جەتىلۋدىڭ, ءوسىپ-وركەندەۋدىڭ جولىمەن ءجۇرىپ ءوتتى. قىرۋار جۇمىس اتقارىلدى. ءوز باسىم العاشقى شاقىرىلىمداردا ءماسليحاتتا قالىپتاسقان ىزگى داستۇرلەر ساقتالعانىن قالايمىن. بارلىق ارىپتەستەرىمدى, استانالىقتاردى ءماسليحاتتىڭ 30 جىلدىعىمەن قۇتتىقتايمىن! ەلىمىز امان بولىپ, ەلوردامىز كوركەيە بەرسىن!
