رەسەيدىڭ اتاقتى ۆيولونچەليسى يگور گاۆرىش ايمان مۇساقوجاەۆانىڭ سان قىرلى قىزمەتى مەن بويىنداعى تالانتىن ەرەكشە باعالاپ, ءوزى نازىك بولعانىمەن, تامىرى مىقتى اسەم بايشەشەككە تەڭەگەن ەكەن.
بۇل قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى سكريپكاشىسى, قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى, 1976 جىلى بەلگرادتا وتكەن «التىن ارفا» مەن برانكو پاەۆيچ اتىنداعى ارناۋلى سىيلىقتارىن جەڭىپ العان, توكيو (1983), حەلسينكيدە يان سيبەليۋس اتىنداعى جانە يتاليانىڭ گەنۋيا قالالارىندا وتكەن بەدەلدى حالىقارالىق كونكۋرستاردىڭ جۇلدەگەرى, حح عاسىردىڭ كورنەكتى 2000 مۋزىكانتىنىڭ قۇرمەتتى تىزىمىنە ەنگەن, يۋنەسكو-نىڭ «الەم ءارتىسى» اتاعىنىڭ يەگەرى, قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى, پروفەسسور ايمان مۇساقوجاەۆانىڭ بار بولمىسىن اشاتىنداي.
العاشقى ۇستازى, مارقۇم نينا پاترۋشەۆانىڭ «دۇنيەگە سكريپكامەن كەلگەن قىز» دەپ ايتاتىنىنداي بار. ايماننىڭ قىرىق جىلدىق شىعارماشىلىق بەلەسىندە اتاقتى سترارديۆاري سكريپكاسى ءارتىستىڭ قوس قولىنا اينالعانداي. حالقىمىزدىڭ كوزايىمى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ءارتىسى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى ايمان مۇساقوجاەۆانىڭ بۇگىنگى مەرەيتويى قارساڭىندا سۇحباتتاسقان ەدىك.
ارام حاچاتۋرياننىڭ باتاسى
– قازاقتىڭ كوزى اشىق زيالىسى, قوجابەك اكەڭىز ك.بايسەيىتوۆا اتىنداعى ارنايى مۋزىكا مەكتەبىنىڭ سكريپكا سىنىبىنا الىپ كەلگەندە جارقىن بولاشاعىڭىزدى بولجاعانداي بولدى ما دەپ قالدىم؟
– شىنىنا كەلگەندە, اكەمىز دە, انامىز دا بالالارىنىڭ جوعارى ءبىلىم الۋىنا كوپ كوڭىل بولگەن جاندار ەدى. مەن جەتى جاسقا كەلگەندە الدىڭعى اپكەلەرىم رايسا, راۋشان, بالدىرعاندار وسى مەكتەپتە وقىپ ءجۇردى. كەنجە قىزىنىڭ ءۇيدىڭ ۇلكەنى رايسانىڭ قامقورىندا بولسىن دەگەن ويى دا باسىم بولسا كەرەك.
– جەتىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەنىڭىزدە اتاقتى كومپوزيتور ارام حاچاتۋرياننىڭ باتاسىن العانىڭىزدى بالا بولىپ سەزبەدىڭىز-اۋ…
– مۇمكىن. ول كەزدە اتاقتى كومپوزيتور الماتىعا اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا باستى رولدە رامازان باپوۆ وينايتىن بولىپ بەلگىلەنگەن ءوزىنىڭ «سپارتاك» بالەتىن ساحناعا دايىنداۋ بارىسىن كورۋگە كەلگەن بولاتىن. بۇل قازاق ونەرىندەگى ۇلكەن وقيعا بولدى.
سونىڭ اراسىندا ەركەعالي راحماديەۆ ۇستازىم نينا پاترۋشەۆادان «حاچاتۋرياننىڭ شىعارماسىن ورىنداي الادى ما؟» دەپ سۇرايدى عوي. ول «ارينە» دەگەننەن كەيىن مەن سازگەردىڭ تۋىندىسىن سكريپكادا وينادىم. سودان سوڭ الىپ تۇلعالى كىسى نوتاڭ بار ما دەپ سۇرادى. «ولاي بولسا, نوتاڭدى الىپ كەل, مەن وعان تىلەگىمدى جازامىن» دەپ, قولتاڭباسىن قالدىرىپ ەدى. وسىلايشا, «ايمان, سەن ۇلى سكريپكاشى بولاسىڭ, بىراق مىنانى ۇمىتپا: ەڭبەك, شىدام جانە توزىمدىلىك – وسى جولداعى سەن ۇستاناتىن باستى نارسە» دەگەن تىلەگى جازىلعان نوتا قولىمدا قالدى.
– ودان كەيىن 17 جاسىڭىزدا العاش رەت چايكوۆسكي اتىنداعى كونسەرۆاتوريانىڭ ساحناسىنا شىقتىڭىز عوي.
– ءيا, ءبىر قىزىعى, وسى ساحنادان جىلىلىق سەزىندىم. ءومىر بويى تورىندە ونەر كورسەتىپ جۇرگەندەي جانعا جايلى ءارى ىستىق اسەر. بۇل, ارينە, كەز كەلگەن ءارتىستىڭ باسىنا بۇيىرماعان باقىت ەكەنىن بىلەمىن. ءارى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. بىرىنشىدەن, مۇنداعى كونتسەرتكە تالعامى بيىك, كلاسسيكالىق ونەرگە بەرەتىنى دە, الاتىنى دا بار ادامدار كەلەدى. وسىنداي ورتادا ونەر كورسەتۋ مەن ءۇشىن دە بيىك مەجە بولدى.
بۇگىندە ەۋروپالىق بولسىن, قازاقستاندىقتار بولسىن ونەرسۇيەرمەندەر اسا تالعامپاز كەلەدى. شىبىننىڭ ىزىڭى ەستىلەتىندەي, سىلتىدەي تىنعان زالدا كورەرمەندەردى سىرلى سازبەن باۋراپ الۋىڭ كەرەك. حاس تالانت سول جەردە سىنالادى.
مەنىڭشە, ساحنادان قۇيىلعان اۋەن ادامنىڭ بويىن الىپ, جۇرەك كىرىن كەتىرۋ ءۇشىن جاراتىلعانداي. ولاي دەيتىنىم, بىردە كونتسەرت سوڭىندا ءبىر تىڭدارمان كەلىپ «ءسىزدى تىڭداسام, كوز جاسىمدى توقتاتا المايمىن. قاشانعى كوز جاسىمدى بۇلايمىن؟» دەپ ءازىل-شىنىن ارالاستىرا اعىنان جارىلىپ ەدى. دەمەك, مۋزىكا ادامنىڭ جۇرەك قىلىن تەربەتەتىن, جانارىنا جاس ۇيىرەتىن قۇدىرەتىمەن قىمبات.
ونەردىڭ ۇلكەن ورداسى
– وسىدان 20 جىل بۇرىن ومىرىڭىزدە وزگەشە بەتبۇرىس بولدى دەۋگە بولادى عوي. استانانىڭ ونەر كورىگىن قىزدىرۋعا تاۋەكەل ەتكەندەردىڭ ۇزدىگىسىز. 40 جاسىڭىزدا ۇلكەن مىندەتتىڭ جۇگىن الىپ جۇرگەنگە جۇرەكسىنبەدىڭىز بە؟
– جوق. وسى ۋاقىتقا دەيىن الەم ساحنالارىندا ونەر كورسەتىپ, حالىقارالىق بايقاۋلاردىڭ جەڭىمپازى اتانعان شاعىم. جامبىل اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك فيلارمونياسىنىڭ ءسوليسى بولىپ كوپ جىلدار قىزمەت اتقاردىم. ودان كەيىن قۇرمانعازى اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتوريانىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى بولىپ ءجۇرىپ, 1993 جىلى مەملەكەتتىك كامەرالىق وركەستردىڭ نەگىزىن قالاپ, كوركەمدىك جەتەكشىسى بولدىم.
1998 جىلى جەكە شىعارماشىلىعىمنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان ۇلكەن كونتسەرت وتكىزدىم. الەمدىك اتى بار مۋزىكانت دوستارىم مەن ارىپتەستەرىم شاقىرۋىما ءۇن قاتىپ, كەشتىڭ قۇرمەتتى قوناعى بولدى. كونتسەرتتەن كەيىن پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىشۇلى قازاق مۋزىكاسىن دامىتۋعا قاتىستى ويلارىمدى سۇرادى. مەن توسىلعان جوقپىن. كوپتەن بەرى جوعارى ستاندارتتارعا جاۋاپ بەرەتىن مۋزىكالىق ءبىلىم ورداسىن اشۋ ويىمدا جۇرەتىن. دارىندى بالالارعا ارنالعان مۋزىكالىق باستاۋىش مەكتەپ, ورتا ءبىلىم بەرەتىن كوللەدج جانە جوعارى وقۋ ورنىنان تۇراتىن كوپ ساتىلى مۋزىكالىق ءبىلىم ورتالىعىن قۇرۋ جونىندەگى ۇسىنىسىمدى ەلباسى قۇپتاپ, «دۇرىسى, ونى جاڭا استانامىزدا اشايىق» دەدى.
ول كەزدە قالا اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ بولاتىن. اقمولاداعى مۋزىكا مەكتەبىنىڭ بازاسىندا بولاشاق ونەر ورداسىنىڭ قازىعىن قاقتىق. ارتىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 1998 جىلعى 31 ناۋرىزداعى №269 قاۋلىسىمەن قازاق ۇلتتىق مۋزىكا اكادەمياسى اشىلدى. تۇلەكتەرمەن جۇمىس ىستەۋگە رەسپۋبليكامىزداعى بەلگىلى مۋزىكانتتار – ماسكەۋ, لەنينگراد, نوۆوسيبيرسك, تاشكەنت, الماتى كونسەرۆاتورياسىنىڭ تۇلەكتەرى شاقىرىلدى. بۇلار كوپتەگەن كونكۋرس لاۋرەاتتارىن تاربيەلەگەن جوعارى بىلىكتى پەداگوگتار مەن ورىنداۋشىلار, پەداگوگيكالىق قىزمەتتە كەڭىنەن قولدانىلىپ جۇرگەن وقۋ-ادىستەمەلىك جانە عىلىمي جۇمىستارى بار تاجىريبەلى ادىسكەرلەر مەن عالىمدار ەدى.
2005 جىلى ورگان زالى اشىلدى. «Hugo Mayer Organ Construction» نەمىس فيرماسىنىڭ ورگانىن استاناعا الىپ كەلىپ, ورناتىلدى. ورگان زالىنداعى تۇراقتى ءوتىپ جۇرگەن كونتسەرتتەر, تالانتتى جاستارىمىزدىڭ جەتىستىكتەرى جاڭا اشىلعان وقۋ ورنىنا جاقسى اتاق بەردى. ەلوردا مەن رەسپۋبليكانىڭ مادەني ورتالىعى دەگەن مارتەبەسىنە قول جەتكىزدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىمەن 2009 جىلى ەلوردادا ونەردىڭ بارلىق ءتۇرىن دامىتۋ ماقساتىندا قازاق ۇلتتىق مۋزىكا اكادەمياسى قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى بولىپ قايتا قۇرىلدى. قازىرگى كۇندە ۋنيۆەرسيتەتىمىزدە مادەنيەتتانۋ, ونەرتانۋ, حورەوگرافيا, كەسكىندەمە, ءمۇسىن, رەجيسسۋرا, رولدىك ويىن جانە دەرەكتى كينو, وپەراتورلىق ونەر, ستسەنوگرافيا, ونىڭ ىشىندە كيىم, گريم-ۆيزاج ديزاينى ءتارىزدى جاڭا شىعارماشىلىق ماماندىقتارعا وقىتىپ جاتىرمىز.
قازىرگى كەزدە ۋنيۆەرسيتەت مەكتەپ-كوللەدجدىڭ 7 باعدارلاماسى, باكالاۆرياتتىڭ 20 باعدارلاماسى جانە ماگيستراتۋرانىڭ 16 باعدارلاماسى بويىنشا ماماندار دايىندايدى. قازۇوۋ-دە مۋزىكا, ءداستۇرلى ونەر, تەاتر, كينو جانە حورەوگرافيا, كوركەمونەر جانە الەۋمەتتىك-گۋمانيتارلىق فاكۋلتەتتەر جۇمىس ىستەيدى.
ۋنيۆەرسيتەت وسى جىلدار ىشىندە مۋزىكالىق ونەر سالاسىنداعى 500-دەن استام حالىقارالىق كونكۋرستار مەن 300-دەن استام رەسپۋبليكالىق كونكۋرستاردىڭ لاۋرەاتتارىن دايىندادى.
استانانى اسقاقتاتقان
– 2007 جىلى سىزگە «استانا قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» اتاعى بەرىلدى. استانانىڭ بيىلعى مەرەيتويى قارساڭىندا بۇرىن شىققان گازەتىمىزدى قاراپ وتىرعانىمىزدا, مىنا حابارعا نازارىمىز ءتۇستى. وندا: «قازاقتىڭ اتاعىن ايداي الەمگە تانىتقان الەم ءارتىسى ايمان مۇساقوجاەۆا مەن الەمدىك دەڭگەيدەگى مۋزىكالىق سيقىرلى ۇنىمەن ۇندەسە بىلگەن كلاسسيكالىق ورىنداۋشى نۇرجامال ۇسەنباەۆا №9 شاعىن اۋداندا قالا تۇرعىندارىنا ارناپ كونتسەرت قويدى» دەلىنگەن. وسىنداي ەرەكشە كونتسەرتتەرىڭىزدى استانالىقتار ۇمىتقان جوق. استانالىقتاردى كلاسسيكالىق ونەردىڭ تۇنىعىمەن تانىستىرىپ, اسەم اۋەنىڭىزبەن رۋحتاندىرعان كەزدەرىڭىز ەسىڭىزدە مە؟
– جاڭا استانامىزدى الەم تانىپ, بۇگىنگى باس قالاعا اينالۋىنا ءبارىمىز ءبىر كىسىدەي اتسالىستىق. قالانىڭ ماڭىزدى شارالارى ورتاسىندا ءبىزدىڭ وقۋ ورداسىنىڭ تۇلەكتەرى ءجۇردى. رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن, جاڭا جەرگە قونىستانعانداردىڭ مۋزىكالىق تالعامىن قالىپتاستىرىپ, مادەني استانامىزدىڭ دا قاتار دامۋىنا مۇددەلى بولدىق. ەگەر تاريح بەتتەرىندە ءىزىمىز قالىپ, ەلوردا جىلناماسىندا قىزمەتىمىز باعالانسا, بۇل – ءبىزدىڭ ەڭبەگىمىزدىڭ ناتيجەسى.
بۇگىندە ءبىزدىڭ وردادان ۇشىپ شىققان تالانتتى ونەرپازدارىمىز ەلدىڭ ماقتانىشىنا اينالىپ, استانانىڭ مەرەيىن تاسىتىپ ءجۇر. ولاردىڭ باسىندا سۇندەت بايعوجين, سالتانات احمەتوۆا سەكىلدى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرلەرى تۇر. جارق ەتكەن جۇلدىزدارىمىزدىڭ ءبىرى ديماش ءوز ونەرىمەن قۋانتىپ ءجۇر. ودان باسقا, ورالبەك دۇيسەن, ايشا دوسىموۆا, ەلدار ساپاراەۆ, پاۆەل رومانەنكو, ءمادينا كاپەۋ, انەل شاكىروۆا, اننا مەششەرياكوۆا, سەرگەي ۆاسيلەۆ سىندى شەتەلدە قازاقستاننىڭ ونەرىن تانىتىپ جۇرگەن ونەرپازدار كوپشىلىكتىڭ قوشەمەتىنە يە بولۋدا. دارىندى سكريپكاشى رۋسلان تۇرىنتاەۆ قازىر ماسكەۋدە وقىپ جاتىر.
ۋنيۆەرسيتەت جانىندا قۇرىلعان «ايگولەك», «كاپريچچي» سكريپكاشىلار ءانسامبلىنىڭ قاي ەلدە بولماسىن «قازاقتىڭ ۆۋندەركيندتەرى» دەپ قارسى الىپ جاتادى.
– الماتى وبلىسىندا اكەڭىز قىزمەت ەتكەن اۋىلدا مەشىت سالىپ, قايىرىمدىلىق شارالارىن كورسەتىپ ءجۇرسىز. اكەڭىز تۋرالى ايتا كەتسەڭىز.
– اكەم قوجابەك بۇكىل اۋىل «مولدا اپا» دەپ اتاپ كەتكەن اجەمىزدەن العاشقى ساۋاتىن اشقان. 1917 جىلعى وقيعالار ادام ومىرىنە دە توڭكەرىس جاسادى عوي. سول كەزدەگى بوزبالا جىگىت 20 جىل بويىنا متس باسقارادى. ساۋاتسىزدىقتى جويۋ ناۋقانىنا قاتىسىپ, «ليكبەز» ۇيىمداستىرعان. اكەمىز گارموندا وينايدى ەكەن. ءسويتىپ ءجۇرىپ, كورشى اۋىلدىڭ ءانشى قىزى راحيلا انامىزعا ۇيلەنەدى.
اكەم قوجابەك رەسەيدىڭ اۋىلشارۋاشىلىق اكادەمياسىندا ءبىلىم العان. وندا ءجۇرىپ تۇرار رىسقۇلوۆپەن سەرىكتەس بولعان. الايدا «حالىق جاۋى» دەگەن جەلەۋمەن ۇستالىپ, ايدالىپ كەتەدى. لاگەردەگى كۇندەردىڭ اۋىر زاردابىنان كەسەلدى بولىپ, سوڭعى ون جىلىندا توسەككە تاڭىلىپ جاتقان ەدى.
وسىنداي تاعدىرلى اكەمىزدىڭ ارمانىن العا جالعاستىرۋشى بالالارىنا جوعارى ءبىلىم بەرىپ, ونەر جولىنا سالىپ, بولاشاعىمىزدىڭ جارقىن بولاتىنا سەنىممەن كەتتى.
ونىڭ رۋحىنا قۇرمەت كورسەتۋ ارقىلى وتكەنىمىزگە ورالامىز. ال وتكەنىمىز العا اپارار ىستەرىمىزگە جىگەر بەرەدى دەر ەدىم.
– شەتەلدەردە ءجيى بولاسىز. ءار مەملەكەتتىڭ بيىك تورىندە ونەر كورسەتىپ تۇرعاندا دا, جانىڭىزعا جەتپەيتىن نارسە بار ما؟
– قايدا جۇرسەم دە, ەكى اپتادان اسقاننان-اق ەلىمدى ساعىنا باستايمىن. اسىرەسە, ەۋروپا شاھارلارىندا جۇرگەندە دالامنىڭ شالقار كەڭدىگىن اڭسايمىن. ولاردىڭ مەنتاليتەتىن بىزدەرمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى, ارينە. دەگەنمەن ادامنىڭ تۋعان توپىراعى, وسكەن ۇياسى ارقاشان دا جانىنا ىستىق.
– كونتسەرتىڭىزگە كەلگەن قاۋىم ءسىزدىڭ ونەرىڭىزبەن تىنىستاپ, تىنىعىپ قالادى. ال سكريپكاشىنىڭ ءوزى قالاي دەمالادى؟
– تابيعات اياسىندا دەمالعاندى ۇناتامىن. الاتاۋ بوكتەرىنەن قۋات الىپ, قالاي تىنىس السام, ارقانىڭ سامال جەلى دە جانىمدى جەلپىندىرەدى. ءومىرىم باستاۋ الىپ, ونەرىمدى ۇشتاعان الماتى دا, ءبىلىمىم مەن بىلىگىمدى سالىپ, حالىق ءارتىسى بولىپ قالىپتاسقان, شاكىرت تاربيەلەپ, بىلگەنىممەن بولىسكەن استانا دا ماعان ىستىق. ەكەۋى قوس قاناتىمداي. ەگەر مەن الىسقا سەرمەپ, الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە سكريپكا سازىن اۋەلەتكەندە, الدىمەن ارقامدا تۇرعان حالقىمنىڭ قولداۋىن سەزىنەمىن. ونەر جولىن بىرگە باستاعان اپكەلەرىمنىڭ تىلەگى, شاكىرتتەرىمنىڭ ءۇمىتى مەنى العا جەتەلەيدى. بۇل مەنىڭ باعىم بولار.
– حالقىڭىز ءسىزدى ارداق تۇتادى. استانامەن بىرگە ورىلگەن جىلدارىڭىزدى ەلوردالىقتار ماقتان ەتەتىنى انىق. مەنىڭ دە سىزگە قۇرمەتىم بولەك. اسىرەسە, ماعان ءسىزدىڭ اق جۇرەگىڭىزدەن اقتارىلىپ شىققان ادەمى كۇلكىڭىز ۇنايدى. وسى ءبىر اقجارقىن قالپىڭىز ادامداردى باۋراپ الىپ, جولىڭىزدا جولىققان جانداردىڭ ىقىلاسىن ارتتىراتىنداي.
بۇگىنگى مەرەيلى كۇنىڭىزدە جۇزىڭىزدەن ادەمى كۇلكىڭىز كەتپەسىن دەپ گازەت وقىرماندارى اتىنان تىلەك ايتقىمىز كەلەدى.
– سىزدەرگە دە كوپ-كوپ راقمەت!
سۇحباتتاسقان
ايگۇل ۋايسوۆا
