وسىدان ون شاقتى جىل بۇرىن ۇلكەن ەكرانعا جول تارتقان «كوشپەندىلەر» كوركەم فيلمىنە كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى تولماعان ەدى. سول ولقىلىقتىڭ ورنىن مەرەكە كۇندەرى استانا مەن الماتى قالالارىندا تۇساۋى كەسىلگەن «قازاق ەلى» سەريالىنىڭ كينونۇسقاسى – «الماس قىلىش» ءفيلمى تولتىراتىن سياقتى.
كەرەي مەن جانىبەكتىڭ جاسامپازدىعى
قوس كينوتۋىندىنىڭ دا نەگىزىنە كورنەكتى جازۋشى ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ تاريحي تريلوگياسىنا كىرەتىن كىتاپتار الىنعان. العاشقىسىنىڭ جەلىسى «جانتالاس» رومانى بويىنشا تارقاتىلسا, ەكىنشى, ياعني جاڭا فيلم قالامگەردىڭ اتتاس شىعارماسى نەگىزىندە ورىلەدى.
الايدا «الماس قىلىش» ءفيلمىن روماننىڭ تازا كوشىرمەسى دەپ ايتۋعا بولمايدى. ستسەناري اۆتورلارى بەلگىلى قالامگەر سماعۇل ەلۋباي, تيمۋر جاقسىلىقوۆ جانە وسى فيلم رەجيسسەرى رۇستەم ابدىراشەۆ كەڭەستىك زاماندا جازىلعان شىعارماعا («الماس قىلىش» رومانى 1971 جىلى جارىق كوردى) قازىرگى زامان تۇرعىسىنان قاراپ, وزگەرىستەردى ەنگىزدى.
تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى, قر ۇعا كوررەسپوندەت-مۇشەسى بەرەكەت كارىباەۆتىڭ پىكىرىنشە, «الماس قىلىش» رومانى – قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى مەن كۇشەيۋىن سۋرەتتەيتىن كوركەم تۋىندى. ءفيلمدى تۇسىرگەن شىعارماشىلىق توپتىڭ دا سۇيەنەر تىرەگى وسى بولدى.
ەستەرىڭىزدە بولسا, «كوشپەندىلەر» فيلمىندە ءحVىىى عاسىر وقيعالارىنا, ولاردىڭ ورتاسىنداعى ابىلاي حاننىڭ تۇلعالىق قاسيەتىنە باستى ەكپىن بەرىلەدى. «الماس قىلىش» ودان ارعى زاماندى جاڭعىرتىپ, كەرەي مەن جانىبەك حانداردىڭ ابىلقايىر ۇلىسىنان ءبولىنىپ, بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستان مۇراگەرى بولىپ وتىرعان مەملەكەتتىڭ دۇنيەگە كەلگەن كەزەڭدەرى تۋرالى باياندايدى. ءفيلمنىڭ يدەياسىن مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇسىندى. ال قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تاپسىرىس بەرگەننەن كەيىن ش.ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» اق, «CentaurusRustemAbdrashevproduction» جشس جۇزەگە اسىردى.
اكتەرلەر ءانسامبلى
اۋقىمدى جوباعا جالپى العاندا 500-دەن استام ادام قاتىسىپ, 100-دەن اسا اكتەر تارتىلدى. ءتۇسىرىلىم جۇمىستارى الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىندا جۇرگىزىلدى. جالپىۇلتتىق پروكاتقا الداعى جىلدىڭ 5 قاڭتارىندا شىعاتىن ءفيلمنىڭ باس كەيىپكەرلەرىنىڭ ءرولىن – كەرەي حاندى قاراعاندى وبلىستىق س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق دراما تەاترىنىڭ ءارتىسى, قر ەڭبەك ءسىڭىرگەن قايراتكەرى قايرات كەمالوۆ, ال ءجانىبەكتى كوپشىلىككە باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ ءرولى ارقىلى تانىس ەركەبۇلان دايىروۆ سومدادى.
شىڭعىس حاننىڭ تۇڭعىش ۇلى جوشىدان تاراعان ۇرپاق قازاق حاندىعىن قۇرعاندىعى تاريحتان بەلگىلى. ال ءحىىى عاسىردا جوشى ۇلىسى التىن وردا اتتى قۋاتتى مەملەكەتتى قۇردى. حV عاسىردا بۇل مەملەكەت ىدىراپ, جەكە-جەكە حاندىقتارعا اينالدى. فيلمدە سول كەزەڭدەگى ابىلقايىر مەن شايباني حاندار, موعولستان بيلەۋشىسى ەسەن-بۇعا, ويراتتاردىڭ تايشىسى ءوز-تەمىر, جەلماياسىمەن جەلىپ, جەرۇيىق ىزدەگەن اسان قايعى, قازتۋعان جىراۋ سىندى كوپتەگەن تاريحي تۇلعالاردىڭ بەينەسى كورىنەدى. ال باستى كەيىپكەرلەر, ارينە, كەرەي حان مەن جانىبەك.
ايتا كەتەر جايت, فيلمگە كاسىبي اكتەرلەرمەن قاتار ونەرى باسقا سالادا ورىستەگەن شىعارماشىلىق يەلەرى قاتىستى. اتاپ ايتساق, قازتۋعان جىراۋدى – بەكبولات تىلەۋحان, كەرەيدىڭ ايەلىن – ءبيشى شۇعىلا ساپارعاليقىزى سومداپ شىقتى. مۇنى جاڭالىق دەپ ايتۋعا كەلمەيدى, سەبەبى, «تاقيالى پەرىشتە» فيلمىندە اۋباكىر ىسمايىلوۆ, «قىز جىبەكتە» گۇلفايرۋس ىسمايىلوۆا سىندى بەلگىلى سۋرەتشىلەردىڭ ويناعانىن حالىق كورگەن. ال «الماس قىلىشتاعى» وزگە رولدەرگە كەلسەك, وندا جوعارىدا اتتارى كورسەتىلگەن ارتىستەرمەن بىرگە دوسحان جولجاقسىنوۆتان باستاپ, يىسبەك ءابىلماجىنوۆ, ايان وتەپبەرگەن, مەيىرعات امانگەلدين, نيازبەك شايسۇلتانوۆ, ارمان قوجا, مادينا ەسمانوۆا, قارلىعاش مۇحامەدجانوۆا, ىڭكار ءابدىراش, دىنمۇحامەد اقىموۆ, ت.ب. اكتەرلەر كورىندى. جايداربەك كۇنعوجينوۆ باستاعان كاسكادەرلىك توپ تريۋكتەردى جاساپ شىقتى.
تاۋەلسىزدىك مەرەيتويىنا تاماشا تارتۋ
ءفيلمنىڭ تۇساۋكەسەرىندە قر مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى ەلباسىنىڭ: «كەرەي مەن جانىبەك 550 جىل بۇرىن شۋدىڭ بويىندا قازاق حاندىعىن قۇردى. سونىڭ ءبارى ءبىزدىڭ جاستارعا, ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىزعا تامىرىمىزدىڭ تەرەڭ ەكەنىن كورسەتەدى. «تامىرى تەرەڭ قارا ەمەن, قاسقايا كۇتەر داۋىلدى» دەگەن ناقىل بار. تامىرىڭ تەرەڭ بولسا, قانداي داۋىل بولسا دا قاسقايا كوتەرەسىڭ. تاريحىمىزدى زەرتتەپ, حالقىمىزدىڭ تاريحىمىز تۋرالى ءبىلىمىن ارتتىرۋ قاجەت» دەگەن ءسوزىن كەلتىرىپ, «الماس قىلىشتى» تۇسىرۋدەگى ماقساتىن ايقىنداپ بەرگەندەي بولدى. سونداي-اق, اتالمىش تۋىندى ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىق مەرەيتويىنا تاماشا تارتۋ بولعانىن اتاپ ءوتتى.
كوپشىلىكتى, ارينە, «قازاق ەلى» سەريالى قاشان كورسەتىلەتىنى قىزىقتىرادى. بۇل سۇراققا فيلم رەجيسسەرى رۇستەم ابدىراشەۆ جاۋاپ بەردى. ونىڭ ايتۋىنشا, قازىر«قازاقستان» ۇلتتىق ارناسى مەن «31 ارنامەن» كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلۋدە. بۇيىرتسا, جاڭا جىلدان كەيىن سەريال تولىعىمەن تەلەديدار كورەرمەندەرىنە جول تارتۋى ءتيىس. ال, فيلم پروديۋسەرى ارمان اسەنوۆتىڭ ءسوزىنشە, «الماس قىلىش» – «قازاق ەلى» سەريالىنىڭ سىعىمدالعان, ياعني ءبىر فيلمگە جيناقتالعان نۇسقاسى.
«الماس قىلىش» كوركەم ءفيلمىنىڭ, جالپى العاندا «قازاق ەلى» سەريالىنىڭ ءتۇسىرۋ توبىندا بولعان ونەرتانۋشى ەرلان تولەۋتايدىڭ ەڭبەگىن دە اتاپ وتۋگە ءتيىستىمىز. تۇساۋكەسەردە ول «بۇگىن مەن ءۇشىن قۋانىشتى كۇن بولدى. ەكى جىلعى بەينەتتى ەڭبەگىمىز اقتالىپ وتىر. وسى ءفيلمدى ءتۇسىرۋ جولىندا «كۇندىز وتىرمادى, تۇندە ۇيىقتامادى» دەگەن سياقتى كۇيدى باستان كەشىردىك» دەدى.
ر.S. وتكەن مەرەكە كۇندەرى «حابار» تەلەارناسى ساتىبالدى نارىمبەتوۆتىڭ «امانات» ءفيلمىن, «كتك» اقان ساتاەۆتىڭ «اناعا اپارار جول» تۋىندىسىن كورسەتتى. قاپتاعان شوۋ باعدارلامالار مەن كونتسەرتتەردەن جالىققان حالىق قازاقتىڭ شەرلى تاريحىن پاراقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بۇل فيلمدەردى قىزىعا تاماشالادى. شىندىعىنا كەلگەندە, بۇل تۋىندىلاردىڭ وتانشىلدىققا تاربيەلەيتىن كۇشىن دە بايقادىق. دەمەك, ۇلتقا باسقا ەمەس, وسىنداي فيلمدەر كەرەك. ولاردىڭ ەندى كوپتەپ ءتۇسىرىلۋىن كۇتەمىز.
امانعالي قالجانوۆ
