الەمنىڭ وقىعان جۇرتى اقسۇيەك, كىدى مىنەزدى ونەر دەپ باعالايتىن بالەت ونەرى مەن سەكىلدى دالادا وسكەن ادامعا تاڭسىقتاۋ. ونى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ورە مەن ءبىلىم دە كەرەك ەكەنى ايان. ايتپەسە, شاكەن اتامىز تۇسىرگەن «تاقيالى پەرىشتە» ءفيلمىندەگى تانا اجەمىزدىڭ تايلاق اتتى ۇلىنا قالىڭدىق ىزدەپ ءجۇرىپ, ويدا-جوقتا تانىسقان بالەرينا قىزدىڭ ساحناداعى ءبيىن كورىپ, ەكى قولىمەن بەتىن باسىپ, تۇرا قاشقان كورىنىسى ەسىمىزدە بار. ارينە, ءبىز مۇنداي جاعدايدى باستان كەشپەسەك تە, بەكزات ونەردى ءبىراز جاتىرقادىم. بىراق كەيىن كەلە عاجايىپ الەمنىڭ سىرىن تۇسىنگەندەي بولدىم. وعان اسەر ەتكەن ادام – رەسەيدىڭ حالىق ءارتىسى, رف مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى, «استانا وپەرا» تەاترى بالەت ترۋپپاسىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى, قازاق ۇلتتىق حورەوگرافيا اكادەمياسىنىڭ رەكتورى التىناي اسىلمۇراتوۆا.
ايتپاقشى, مەن التىنايدىڭ ەسىمىن بالا كۇنىمنەن بىلەمىن. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزدەن ۇيگە كەلگەن گازەتتى تۇك قالدىرماي وقيتىن ادەتىم بار.
ۇمىتپاسام, توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا «ەگەمەن قازاقستاندا» جۋرناليست گۇلزەينەپ سادىرقىزىنىڭ سانكت-پەتەربۋرگكە ادەيى بارىپ, دارىندى بيشىمەن جۇرگىزگەن سۇحباتى جاريالاندى. وسى دۇنيە مەنىڭ جادىمدا قالىپ قويدى. ول ۋاقىتتا باسىلىمنىڭ باس رەداكتورى مارقۇم شەرحان مۇرتازا اعامىز. قايران شەراعاڭ كەز كەلگەن تالانتقا جاناشىر تۇلعا ەدى عوي. كەيىن ايگىلى بالەرينا جايىندا بەلگىلى جۋرناليست تالعات باتىرحان قالام تەربەدى.
ەندەشە, ءبىز دە اتاعى جەر جۇزىنە جايىلعان جان تۋرالى وي تولعاپ كورەلىك.
***
حالقىمىز «ات اۋناعان جەردە تۇك قالادى» دەيدى. ەرتەدە اۋىلداعى قاريالار ءبىر كوڭىلى ىزگى ابزال ادامدى كورسە, «نەگىزى جاقسىنىڭ ۇرپاعى» عوي دەپ تامسانىپ وتىراتىن. التىناي حانىم دا تەكتى جەردەن وربىگەن. ارقادا نارمانبەت ورمانبەتۇلى دەگەن ايتۋلى اقىن وتكەن. ول قازىرگى قاراعاندى وبلىسى اقتوعاي اۋدانىندا عۇمىر كەشىپتى. نارمانبەت تە ءبىر عاسىردىڭ ءتولى شورتانباي, مۇرات اقىندار سەكىلدى «زار زامان» پوەزياسىنىڭ بەلدى وكىلى, وتارشىلدىققا قارسى بىرنەشە ولەڭدەر مەن تولعاۋلار جازىپ, ازاتتىق رۋحتى اسقاقتاتقان. التىنايدىڭ باباسى اسىلمۇرات – وسى نارمانبەت اقىننىڭ نەمەرە باۋىرى. كوزى تىرىسىندە مالى مىڭعىرعان باي بولىپتى. ال اتاسى ابىلبەك داۋلەسكەر دومبىراشى اتانىپ, كەزىندە قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت-اسپاپتار وركەسترىنىڭ قۇرامىندا ونەر كورسەتكەن. امال نە, دارىندى ازامات ەكىنشىدۇنيەجۇزىلىك سوعىستا وپات بولعان.
كەيىپكەرىمىزدىڭ اكەسى ءابدۋاحيم اعامىز – وتاندىق بالەت ونەرىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى. لەنينگرادتاعى حورەوگرافيا ۋچيليششەسىن تامامداعاننان كەيىن ەلگە ورالىپ, اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ بەلدى ءسوليسى, كەيىن الماتى حورەوگرافيالىق ۋچيليششەنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى بولدى. 1958 جىلى ماسكەۋدە وتكەن قازاقستان مادەنيەتىنىڭ ونكۇندىگىنە قاتىسىپ, «حالىقتار دوستىعى» وردەنىمەن ماراپاتتالىپتى. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى. كوزكورگەندەردىڭ ەستەلىكتەرىندە بۇل كىسىنىڭ جانى جۇمساق, ءبىلىمدى, وتە مادەنيەتتى, سىمباتتى دا سىرباز ازامات بولعاندىعىن ايتادى. مولدىرەتىپ ولەڭ دە جازعان.
ال اناسى گالينا نيكولاەۆنا نەۆا جاعالاۋىندا ومىرگە كەلگەن. گالينانىڭ اكەسى نيكولاي سيدوروۆ تا – بالەت مامانى. تاعدىردىڭ تايعاق جولىمەن لەنينگرادتان اسىپ, قازاقستانعا كەلىپ, اسەم شاھار الماتىدان پانا تاپقان. گالينا اپاي دا – ساحنانىڭ سانىنە اينالعان بالەرينا. اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ءسوليسى بولىپ, ساحنادا ءبىراز وبرازداردى سومداعان. بىراق بالەت ونەرىندە قوس اققۋداي جۇپتاسىپ عۇمىر كەشكەن قوس ونەرپازدىڭ جارىق دۇنيەدەگى عۇمىرى قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا بولعانى وكىنىشتى.
مىنە, وسىنداي ونەردىڭ باق قۇسى قونعان شاڭىراقتا ىڭگالاپ دۇنيە ەسىگىن اشقان التىنايدىڭ ونەرگە, ونىڭ ىشىندە بالەتكە جاقىن بولماۋى مۇمكىن ەمەس.
***
الايدا اكە-شەشەسى كوزدەرىنىڭ اعى مەن قاراسى بولىپ وتىرعان جالعىز قىزىن بالەت ۇيىرمەسىنە بەرۋگە ونشا ىنتالى بولماعان. ولاردىڭ بالەت ونەرىنىڭ باسقاعا قاراعاندا وتە كىرپياز, قيىندىعى دا كوپ ونەردىڭ ءتۇرى ەكەندىگىنەن تۇسىنسە كەرەك. بىراق التىنايدىڭ جاس كۇنىنەن بيگە قۇشتارلىعى مول بولعان. بالالىق شاعىندا اناسىمەن بىرگە تەاترعا بارعاندا ساحناداعى اپپاق قارداي كيىنگەن مىڭ بۇرالعان بالەرينالاردىڭ ونەرىن كورىپ, ادەمى اسەرگە بولەنگەن. بولاشاقتا ول دا ساحنادا وسىلاي ونەر كورسەتسەم دەپ ارماندايدى.
اقىرى اتا-اناسى ءجۇز ويلانىپ, مىڭ تولعانىپ ون جاسقا تولعان جۇدىرىقتاي قىزدى الىستاعى اق تۇندەر قالاسىنداعى حورەوگرافيا مەكتەبىنە وقۋعا الىپ بارۋعا شەشىم قابىلدايدى. اناسى قارشاداي بالاسىن جەتەكتەپ, تامىز ايىندا لەنينگرادقا كەلەدى. كەلسە, قابىلداۋ ەمتيحاندارى اياقتالعان. امال جوق, ەندى كەيىن قايتپاق بولادى. بىراق تاعدىردىڭ توسىنسىيى دەگەن بار ەمەس پە, ورتا جولدا سول وقۋ ورداسىندا ىستەيتىن قايىرىمدى جان كەزىگىپ, الىستان ات ارىتىپ كەلگەن قىز بالانى مەكتەپ ديرەكتورىنا ەرتىپ اپارىپ, وقۋعا قابىلداتقىزادى.
ول بۇل مەكتەپتەن بي ونەرىنىڭ الىپپەسىن ۇيرەنەدى. ودان كەيىن اننا پاۆلوۆا, گالينا ۋلانوۆا سەكىلدى ايگىلى ونەرپازداردى ۇشىرعان ۆاگانوۆا اتىنداعى لەنينگراد حورەوگرافيا ۋچيليششەسىنىڭ يننا زۋبكوۆسكايانىڭ سىنىبىندا وقىپ, بالەتتىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرەدى. ۋچيليششەنىڭ سوڭعى كۋرسىندا جۇرگەندە, ياعني 1978 جىلدان باستاپ, كيروۆ اتىنداعى لەنينگراد وپەرا جانە بالەت تەاترىنا ورنالاسادى. بۇل قازىرگى اتاعى جاھانعا جايىلعان – ماريا تەاترى. وسى تەاتردا التىناي اپامىز تابان اۋدارماي شيرەك عاسىر ەڭبەك ەتتى. سونىڭ كوپ بولىگىندە پريما بالەريناسى بولىپ, كورەرمەندەر قىزىعىپ كورگەن «اققۋ كولى», «رايموندا», «ۇيقىداعى ارۋ», «رومەو مەن دجۋلەتتا», «باقشاساراي بۇرقاعى» سەكىلدى كلاسسيكاعا اينالعان قويىلىمدارداعى باستى پارتيالاردى ورىندادى. سونداي-اق لوندوننىڭ كورولدىك «كوۆەنت-گاردەن» جانە مارسەلدەگى رولان پەتي تەاترلارىندا قوسىمشا جۇمىس ىستەدى. كەڭەس داۋىرىندە ءدۇبىرى الىسقا ەستىلگەن رۋدولف نۋريەۆ, بارىشنيكوۆ, ماكاروۆالارمەن بىرگە اقش, انگليا, فرانتسيا, يسپانيا, يتاليا سياقتى كوپتەگەن شەت مەملەكەتتە ونەر كورسەتىپ, وزگە جۇرتتى تاڭ-تاماشا ەتەدى. بۇل دا – كوپ ونەرپازعا بۇيىرا بەرمەگەن باق.
بالەرينا ماريا تەاترىنان كەتكەننەن كەيىن ورىس بالەتىنىڭ ۇستاحاناسى اتانعان, كەزىندە ءوزى ءبىلىم العان ۆاگانوۆا اتىنداعى ورىس بالەت اكادەمياسىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى ءارى ديرەكتورى بولدى. تالعات باتىرحان اعامىز بالەرينا تۋرالى جازعان ماقالاسىندا: «بۇل – دارىن دارالىعىن مويىنداۋدىڭ جارقىن كورىنىسى. ايتپەسە, قالىڭ ورىستىڭ ورتاسىنان وسىناۋ قۇرمەتتى ورىنعا لايىقتى تۇلعالار تابىلماي قالعان جوق. اتالمىش اكادەميانىڭ ۇزاق جىلدار بويعى كوركەمدىك جەتەكشىسى يگور بەلسكي ولەر الدىنداعى وسيەتىندە ءوز ورنىنا لايىق كانديداتۋرا رەتىندە التىنايدىڭ ەسىمىن اتاپتى» دەپ كەلتىرەدى. سودان كەيىنگى جىلداردا ول ميحايلوۆ بالەت تەاترى ديرەكتورىنىڭ كەڭەسشىسى قىزمەتىن اتقاردى.
***
التىناي ونەردەگى جولىندا بالەت ونەرىنىڭ بارلىق بيىگىن باعىندىرىپ, دۇنيە جۇزىنە ءوزىنىڭ ەسىمىن عانا ەمەس, قازاق حالقىنىڭ ابىرويىن اسپانداتتى. ول وزگە ەلدە جۇرگەندە تۋعان جۇرتى سىرتىنان تىلەكتەس بولىپ, اماندىعىن تىلەپ وتىردى. تاۋ شىڭىنىڭ باسىنا شىققانداي دارەجەگە جەتكەن اياۋلى جان ۇزاق جىلداردان كەيىن ەلگە ورالىپ, تۋعان جەرگە دەگەن سارتاپ بولعان ساعىنىشىن باستى. ەلباسىنىڭ ءوزى تالانتتى تۇلعانى اقوردادا ەكى رەت قابىلداپ, جىلى ىقىلاسىن ءبىلدىردى.
قازىر ول ەل ونەرىنىڭ دامۋىنا ەسەلى ۇلەس قوسۋدا. ەلوردانىڭ تورىندە بوي كوتەرگەن ارحيتەكتۋرالىق ورنەگى وزگەشە «استانا وپەرا» تەاترىندا بالەت ترۋپپاسىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى. بۇل تەاتر از مەرزىم ىشىندە «اباي», قىز جىبەك», «قاراكوز» سىندى ۇلتتىق شىعارمالارىمىزبەن بىرگە, الەمدىك وپەرا جانە بالەت كلاسسيكالارى: «ايدا», «تراۆياتا», «بوگەما», «توسكا», «مادام باتتەرفلياي», «كارمەن», «ۇيقىداعى ارۋ», «اققۋ كولى», «باقشاساراي بۇرقاعى», «بايادەركا» جانە «دون كيحوت», «پاريج قۇداي اناسىنىڭ سوبورى», «مانون» جانە ت.ب. تۋىندىلاردى قويىپ, جۇرتشىلىق تاراپىنان ۇلكەن قوشەمەتكە يە بولدى. وسى قويىلىمداردا اسىلمۇراتوۆانىڭ قولتاڭباسى دارالانىپ تۇرادى. سونىمەن بىرگە قازاق ۇلتتىق حورەوگرافيا اكادەمياسىنىڭ رەكتورى. بولاشاق بالەت ونەرىنىڭ جۇلدىزدارىن دايىنداۋدا. بۇگىندە بۇل سالادا دا ءبىراز اۋقىمدى جوبالار قولعا الىنعان.
التىناي – اتاقتى بالەرينا, ۇلاعاتتى ۇستاز, تاعىلىمدى تالىمگەر, بىلىكتى باسشى عانا ەمەس, اياۋلى انا. جۇبايى, رەسەيدىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى كونستانتين زاكلينسكي ەكەۋى مونشاقتاي قىز تاربيەلەپ وتىر. ايتپاقشى, جەزدەمىز تەاتردا جاستارعا ءبيدىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتەدى. كەيىپكەرىمىز ءبىر سۇحباتىندا: «جاس كۇنىمىزدە اتاق قۋدىق, داڭق قۋدىق, كوپ نارسەنى ويلامادىق, سونىڭ ورنىن تولتىراتىن ۋاقىت جەتتى. ارمانىم – «استانا وپەرا» تەاترىن الەمدىك ارەناعا شىعارۋ» دەپ ايتىپتى. جان تولقىنىسىنان شىققان ءسوز جۇرەككە جەتەدى. ايدىنىمىزعا اققۋ بولىپ ورالعان التىنايدىڭ ارمانى ورىندالسىن دەيمىز.
