بالامىنەز ەدى. اڭعال ەدى. وسى قالپىندا «جۇرەگىنىڭ تۇبىنە كىر جاسىرماي» (مۇقاعالي) ومىردەن ءوتىپ, كەتە باردى. بىرەۋگە نەمەسە ءبىر نارسەگە وكپەلەگەندە بالا سياقتى بۇرتيىپ: «سەمەيىمە كەتەمىن» دەيتىن. تۋعان جەردىڭ توپىراعىن جامىلعانىنا دا ءۇش جىلعا جۋىقتادى. پەشەنەسىنە بار بولعانى 57 جاس جازىلعان قازاق ليريكالىق پروزاسىنىڭ بەلگىلى وكىلى – تالعات كەڭەسباەۆتىڭ تۋعانىنا 60 جىل تولدى.
ونىڭ ەسىمى اتالعاندا, كوزى قاراقتى وقىرماننىڭ ەسىڭە الدىمەن «فرانتسۋز ءاتىرىنىڭ ءيىسى» حيكاياتى تۇسەدى. بۇل شىعارما جازۋشىنىڭ «پاسپورتىنا» اينالدى. 1988 جىلى رەسپۋبليكالىق «جىگەر» فەستيۆالىندە لاۋرەات اتاندىردى. ارادا ەكى جىل وتكەندە, وسى اتاۋمەن العاشقى كىتابى جارىق كوردى.
جالپى قالامگەر تۋىندىلارى اتاۋلارىمەن-اق وقىرماندى ەلەڭ ەتكىزەدى. «موتسارت», «لەنيننىڭ باتەڭكەسى», «اح, مونا» سەكىلدى رومان مەن اڭگىمەلەرى اتاۋىنا بولا وقۋعا سۇرانىپ تۇرادى. تالعات كەڭەسباەۆ از جازسا دا, ساز جازدى. ءومىرىنىڭ كەيىنگى جىلدارى تاريحي تاقىرىپتارعا قالام تەربەدى. سونداي شىعارماسىنىڭ ءبىرى دە, بىرەگەي دە – «تۇندە ۇشقان قارشىعا» پوۆەسى. مۇندا جازۋشى سەمەي توپىراعىندا الاش يدەياسىن قولداعان مەتسەنات يكە ءادىلۇلىن باس كەيىپكەر ەتىپ الدى. بۇل تۋىندى «ۇلت بولمىسى» ادەبي بايقاۋىندا باس جۇلدەنى يەلەندى. اۆتوردىڭ پوۆەستى رومانعا اينالدىرۋ جوسپارى دا بولعان. وكىنىشتىسى, وعان عۇمىرى جەتپەدى.
تاعى ءبىر سوقتالى شىعارماسى – «قاراڭعى ءتۇننىڭ جۇلدىزى» حيكاياتى. وسى تۋىندىنىڭ ارقاۋىنا شاكارىمنىڭ «نوقتاعا باسىڭدى ىلسەڭ, شىعا المايسىڭ» ءسوزىن ارقاۋ ەتىپ العان قالامگەر التايدىڭ ارعى جاعىندا ازاتتىق ءۇشىن ارپالىسقان زۋقا باتىردىڭ كۇرەسكەرلىك رۋحىن سۋرەتتەدى. بۇل حيكاياتىمەن باتىردىڭ 150 جىلدىعىنا وراي وتكەن شىعارماشىلىق بايگەدە جۇلدەگەر اتاندى.
وسىنداي ءبىردى-ەكىلى شىعارماسى بولماسا, جالپى العاندا تالعات كەڭەسباەۆتىڭ شىعارماشىلىعى سىنشىلار تاراپىنان لايىقتى باعاسىن العان جوق. بىزگە قاراعاندا قىرعىز باۋىرلارىمىز قازاق قالامگەرىن كوبىرەك قۇرمەتتەدى. شىعارمالارىن قىرعىز تىلىنە اۋدارىپ, كىتاپ ەتىپ تە شىعاردى. جازۋشىنىڭ بىرنەشە رەت الاتاۋدىڭ ارعى جاعىنا بارىپ كەلگەنى دە بار.
بىراق «جۇرتىم ەلەمەدى» دەپ مويىعانىن كورگەن جوقپىز. قازاق ەلىنىڭ استاناسىندا الشاڭ باسىپ ءجۇردى. «استانا اقشامى» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا دا ءجيى سوعىپ تۇراتىن. سوندا اقكوڭىلدىلىگىن, جان تازالىعىن بايقاپ, بۇرىننان تانىس ادامدارداي ارالاسىپ كەتتىك. ءوزىم دەگەن ادامعا وزەگىن جۇلىپ بەرۋگە دايار ەدى. 2014 جىلى بەلگىلى قىلقالام شەبەرى كاميل مۋللاشەۆ جەتپىس جاستىڭ جوتاسىنا شىقتى. تۋعان كۇنى قارساڭىندا باسىلىمىمىزدا تالعات كەڭەسباەۆتىڭ «بوياۋى مىڭ قۇبىلعان مۋللاشەۆ الەمى» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى. اۆتور مۇنى قالامىنا ءتان ليريزممەن جازىپ شىقتى. ماقالادان جازۋشىنىڭ سۋرەتشىگە دەگەن ۇلكەن قۇرمەتى بايقالادى. قالامگەردىڭ اق تىلەۋىنىڭ دە سەپتىگى تيگەن بولار, كەيىننەن قىلقالام شەبەرى مەملەكەتتىك سىيلىقتى يەلەندى.
ۇلى اباي, زاڭعار جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆپەن ءبىر توپىراقتا تۋعان تالعات كەڭەسباەۆ «سەمەي اتوم» پوليگونىنىڭ زارداپتارىن قولىنان كەلگەنشە اشكەرەلەۋگە تىرىستى. 1989 جىلدىڭ اقپانىندا جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىر جيىنىندا اشىنا سويلەدى. سوندا تۋعان جەرىندە اقبوكەندەر قىرىلىپ جاتقانىن ايتىپ, كەيبىرەۋلەرگە جاقپاي قالىپ, قۋعىنعا ۇشىرادى. امالسىز ۇستازى, كورنەكتى ابايتانۋشى قايىم مۇحامەدحانۇلىنا حات جازىپ, اراشا سۇرادى. پوليگون تاقىرىبىنا «قارا شەڭگەل» پوۆەسىن جازدى. «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىنىڭ جۇمىسىنا بەلسەندى اتسالىستى.
وتكەن عاسىردىڭ سەكسەنىنشى-توقسانىنشى جىلدارى قالامگەرلەردىڭ «اققۇس» قاۋىمداستىعى بولدى. ۇيىمنىڭ پرەزيدەنتى كورنەكتى جازۋشى ورالحان بوكەي بولاتىن. قاۋىمداستىقتىڭ سەمەي وبلىسىنداعى توراعاسى تالعات كەڭەسباەۆ ەدى. ورالحان تالعاتتىڭ قالامگەرلىك قابىلەتىن جوعارى باعالادى. ىنىسىنە ۇنەمى قولداۋ كورسەتىپ وتىراتىن. تالعات تا تۋىپ وسكەن وڭىرىڭدە ادەبيەتتىڭ تۋىن جوعارى ۇستادى.
سەمەي توپىراعىندا ءسوز ونەرىنە تالابى بار وزىنەن كەيىنگى بۋىندى قولداپ, قولپاشتاپ وتىردى. جالپى جاستاردى جاقسى كورىپ, قامقورلىعىن ايامايتىن. جاستار دا ءبىر جاقىندىقتى سەزىنىپ, وعان ءۇيىر ەدى. مۇنى استانادا دا كوردىك. 2014 جىلدىڭ ەرتە كۇزىندە ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانا جانىنان «ءتاج» (تاۋەلسىزدىك. ادەبيەت. جاستار) قالامگەرلەر كلۋبى قۇرىلدى. تالعات كەڭەسباەۆ كلۋبتىڭ وتىرىستارىنا ءجيى قاتىسىپ, اقىل-كەڭەستەرىن ايتىپ وتىراتىن. «قىزىل جۋسان» اتتى جۋرنال شىعارىپ, جاستار شىعارماشىلىعىن ناسيحاتتايتىن. جازۋشى ومىردەن وتكەن سوڭ دا, ونى نەگىزىنەن جاستار جوقتادى. قازىر دە ساعىناتىندارى بايقالادى. كۇنى كەشە عانا ەرجان ەڭسەباي, زاڭعار كارىمحان, ەربول بەيىلحان, قابيدەن قۋانىشبايۇلى سىندى ىنىلەرى Facebook جەلىسىندە ساعىنىشتى جازبالارىن ارنادى.
قالامگەر فانيدەن باقيعا كوشكەنىمەن, ەكىنشى عۇمىرى جالعاسىپ جاتىر. «گاۋھار» اتتى پوۆەسى جەلىسىمەن تەلەحيكايا ءتۇسىرىلىپ, Qazaqstan ۇلتتىق تەلەارناسىنان كورسەتىلدى. جالپى شىعارمالارى كينوعا لايىق ءبىر جازۋشى بولسا, بۇل – تالعات كەڭەسباەۆ. جازۋشى اڭگىمە, پوۆەستەرىندە نەگىزىنەن ديالوگتاردى كوپ قولدانعان.
امان-ەسەن جۇرە تۇرسا, دراماتۋرگياعا دا كەلەر ەدى دەپ ويلايمىز. وعان العاشقى تالپىنىستارىن دا جاسادى. ءبىراز جىل بۇرىن «ۇستا شال» اتتى ەكى كورىنىستى دراماسى اقسۋات حالىق تەاترىندا قويىلدى. شاكارىم اتىنداعى سەمەي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى جانىنان ستۋدەنت جاستار تەاترى اشىلعاندا, باسى-قاسىندا ءجۇردى.
باياعىدا بەلگىلى جازۋشى مارحابات بايعۇتتىڭ «ادەبيەت ءپانىنىڭ پەرىشتەسى» اتتى اڭگىمەسىن وقىعان ەدىم. تالعات كەڭەسباەۆتى ءوز باسىم پروزا پەرىشتەسى دەپ اتار ەدىم.
امانعالي قالجانوۆ
