ەرتەڭ ەلوردانىڭ كوكىرەگى قازىناعا تولى كونەكوز قاريالارىنىڭ ءبىرى وتىزباي سۇيىندىكوۆ اتامىز تورقالى توقسان جاسقا تولادى. بۇل كىسى – ۇزاق جىلدار ءبىلىم سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ, ۇلاعاتتى ۇستاز, بىلىكتى باسشى دەگەن قۇرمەتكە يە بولعان سيرەك بولمىستى ازامات. سونىڭ ىشىندە وتىز جىلعا جۋىق قازىرگى اقمولا گۋمانيتارلىق كوللەدجىن باسقارىپ, ونى بۇرىنعى وداق كولەمىندەگى الدىڭعى قاتارلى وقۋ ورىندارىنىڭ دارەجەسىنە جەتكىزىپ, بۇكىل ەلگە تانىتتى.
وتكەن عاسىردىڭ ەلۋىنشى جىلدارىنىڭ ورتا كەزىندە اقمولا تسەلينوگرادقا اينالىپ, تىڭ يگەرۋشىلەر جان-جاقتان اعىلىپ, «ارقانىڭ اجارى» اتانعان وڭىردە قازاق اۋىلدارى مەن مەكتەپتەرى جەتىم بالانىڭ كۇيىن كەشىپ, شەتكە ىسىرىلا باستاعان شاقتا ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن انا ءتىلىمىزدىڭ قاسيەتىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋعا جان-تانىمەن ەڭبەك ەتكەن تۇلعانىڭ ءبىرى دە وسى كىسى. قازىر دە ومىردەن كورگەنى مەن تۇيگەنى مول ابىز اقساقال توقسانعا كەلدىم دەپ توسىلىپ قالماي, جاس ۇرپاقپەن ءجيى كەزدەسىپ, اقىلىن ايتىپ وتىرادى. كەشە داريا كەۋدە, اقپەيىل قارتتى مەرەيتويىمەن قۇتتىقتاي بارىپ, وتكەن كۇندەردى ويعا ورالتىپ, از-ماز اڭگىمە شەرتكەن ەدىك.
– اسسالاۋماعالەيكۋم, اكە! كۇيلى-قۋاتتى ءجۇرىپ جاتىرسىز با؟
– ۋاعاليكۋماسسالام, بالام! اللاعا شۇكىر!
– اكە, بۇگىندە ەلوردانىڭ قارت تۇرعىندارىنىڭ ءبىرىسىز. وسى قالاعا قاي كەزدە كەلدىڭىز, ول كەزدە اقمولا قانداي ەدى؟
– مەن قازاقى ءداستۇردىڭ قايماعى بۇزىلماعان قورعالجىن اۋدانىنداعى جانتەكە اۋىلىندا ومىرگە كەلدىم. 1947 جىلى تۋعان اۋىلىمداعى ورتا مەكتەپتى اياقتاپ, باستاۋىش سىنىپقا مۇعالىم بولدىم. بۇل سوعىستان كەيىنگى اۋىر جىلدار ەدى. ەلدىڭ ءىشى ءالى ەڭسە كوتەرە قويماعان شاق. سوندا دا «ءبىز جەڭدىك» دەگەن جالعىز اۋىز ءسوزدىڭ قۇنى ادامدارعا رۋح بەردى. بىلىمگە سونداي اشقاراق بولدىم. اۋىلدا قالىپ قويماي, قالاعا بارىپ جوعارى وقۋ ورنىندا وقىسام دەپ الدىما ماقسات قويدىم. 1948 جىلى ارعىماق ارمانعا ءمىنىپ, الماتىعا جول تارتتىم. اۋىلداستارىم مەنى قيماي شىعارىپ سالدى. العاش الاتاۋدى كورگەندە ەسىمنەن تانىپ قالا جازدادىم. ەندى مەن دالانىڭ بالاسىمىن عوي. جولىم ءساتتى بولىپ, قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇستىم. قۋانىشىمدا شەك بولمادى.
ءبىزدىڭ اۋىل وسى قالادان ونشا الىس بولماسا دا, اقمولاعا العاش 1946 جىلى تابانىم ءتيدى. سونشالىقتى كوز تارتاتىن كوركى جوق, جۇپىنى عانا كەنت بولاتىن. ەسىل وزەنىن قيىپ وتەتىن قاراوتكەلدىڭ تۇسىندا جەل ديىرمەنى جۇمىس ىستەدى. جۇرت سوعان قاپ-قاپ بيدايلارىن تارتقىزىپ, ۇن قىلىپ الادى. ەشقانداي تاسجول جوق. قالا ىشىندە شاعىن رەلس جولدارىمەن ءبىر تارماق جۇرەتىن.
– ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەننەن كەيىن ەلگە كەلدىڭىز بە؟
– ءيا, 1953 جىلى وقۋىمدى اياقتاپ, قولعا ديپلومىمدى ۇستاپ, تۋعان جەرىمە الىپ-ۇشىپ جەتتىم. ول كەزدە اقمولادا جالعىز عانا قازىرگى جامبىل اتىنداعى №4 قازاق مەكتەبى بولدى. سوعان كەلىپ ورنالاستىم. وسى ءبىلىم ورداسىندا ءبىراز جىل جۇمىس ىستەدىم. 1959 جىلى وسى مەكتەپتىڭ ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالدىم. بۇل كەز – تىڭ يگەرۋدىڭ ناعىز ءورىس العان شاعى. كوپتەگەن اۋىلداردا قازاق مەكتەپتەرى جابىلدى. امالسىزدان اتا-انالار بالالارىن ءبىزدىڭ مەكتەپكە اكەلدى. شىندىعىندا, سول ۋاقىتتا جامبىل مەكتەبى وسى وڭىردە قازاقى ءداستۇردى, انا ءتىلىمىزدى ساقتاعان شاعىن ءبىر ارال سەكىلدى بولىپ قالدى. شامامىز كەلگەنشە بالالارعا ۇلتىمىزدىڭ تاريحىن, سالت-ءداستۇرىن, ءتىلى مەن ءدىلىن سىڭىرۋگە كۇش سالدىق. ودان كەيىن مەن قالالىق ءبىلىم بولىمىندە ينسپەكتور, وبلىستىق پارتيا كوميتەتىندە نۇسقاۋشى بولىپ قىزمەت ىستەدىم.
– ءسىزدىڭ ەڭ ءبىر ەڭبەگىڭىزدىڭ مەرەيلى شاعى – گۋمانيتارلىق كوللەدجدى باسقارعان تۇسىڭىز. وسى وقۋ ورداسىن وتىز جىل باسقارۋ قيىن بولعان جوق پا؟
– بۇل كوللەدجدىڭ تاريحى تىم ارىدە. Cوعىس ءورتى قاۋلاپ تۇرعان شاقتا, ياعني 1944 جىلى اقمولا وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ شەشىمىمەن پەداگوگيكالىق ۋچيليششە بولىپ قۇرىلعان. وقۋ ورداسىنا 1971 جىلى ديرەكتور بولىپ كەلدىم. بىردەن جۇمىسقا بەل شەشىپ كىرىستىم. وقۋ ورنى, نەگىزىنەن, باستاۋىش, مۋزىكا, دەنە شىنىقتىرۋ جانە مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدارعا ماماندار دايىندادى. الدىمەن وقۋ ساپاسىنا باسا نازار اۋداردىق. اۋىلداعى مەكتەپتەرگە ساباق بەرەتىن قازاق بولىمدەرىنىڭ سانىن كوبەيتتىم. وقۋ عيماراتى دا سۇرىقسىز, تالاپقا ساي بولمادى. سوندىقتان ەلىمىزدىڭ وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنە حات جازىپ, جاڭا عيمارات سالۋعا قولداۋ كورسەتۋلەرىن سۇرادىم. وبالى نەشىك, وسى ۆەدومستۆونى 13 جىل باسقارعان مينيستر قوجاحمەت بالاحمەتوۆ كومەك جاسادى. بۇل اعامىزدىڭ كوزى ءالى ءتىرى. بيىل 93 جاسقا كەلدى, وسىندا تۇرادى. ءسويتىپ رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قارجى ءبولىندى. 1980 جىلى قازىرگى وقۋ ورداسى وتىرعان ەڭسەلى عيمارات سالىندى. ستۋدەنتتەرگە ارنالعان جاتاقحانا بوي كوتەردى. ۋچيليششەنىڭ ماتەريالدىق بازاسى نىعايىپ, وقۋ ساپاسى ارتتى. كەڭەس وداعى كولەمىندە ءبىزدىڭ وقۋ ورنىمىز بارلىق جاعىنان ەكىنشى ورىندى يەلەندى. رەسپۋبليكادا ءبىرىنشى ورىنعا يە بولدىق. اسىرەسە, باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمدەرىن دايارلاۋعا ەرەكشە ءمان بەردىك. ءبىزدىڭ تۇلەكتەرىمىزدى وقۋ ورىندارى اتتاي قالاپ اكەتتى. كەيىن سول شاكىرتتەردىڭ ءبارى بىلىكتى ۇستازعا اينالدى. 1993 جىلى پەداگوگيكالىق ۋچيليششە كوللەدجگە اۋىستىرىلدى. 1997 جىلى پەداگوگيكالىق كوللەدج گۋمانيتارلىق كوللەدج بولىپ اتالدى. ۋاقىت تالابىنا ساي جاڭا ماماندىقتار اشىلدى. مەن وسى وقۋ ورداسىن 2001 جىلعا دەيىن باسقاردىم. وتىز جىل ىشىندە جەتكەن جەتىستىك جالعىز مەنىڭ عانا ەمەس, سول كەزدە مەنىمەن بىرگە قىزمەت اتقارعان ارىپتەستەرىمنىڭ, ياعني ءبىر وتباسىنداي بىرلىكتە جۇمىس ىستەگەن ۇجىمنىڭ ەڭبەگى دەپ ايتار ەدىم.
– ەلدىڭ باس ورداسى الماتىدان اقمولاعا قونىس اۋدارعاندا وقۋ ورداسىنىڭ جاتاقحاناسىنان مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە ورىن بەرىپ, قۇشاق جايىپ قارسى العانىڭىزدى سول ازاماتتار ءالى كۇنگە دەيىن اۋزىنان تاستاماي ايتىپ جۇرەدى.
– ەندى تۋعان قالامىز استانا بولىپ جاتقاندا, قۋانىشتان تولقىعانىمىز راس. سوندىقتان الىستان كەلگەن اعايىنعا قازاقى باۋىرمالدىق كورسەتىپ, توردەن ورىن ۇسىندىق. ءبىزدىڭ كوللەدجدىڭ ءبىرىنشىسى 360 ورىندىق, ەكىنشىسى 216 ورىندىق جاتاقحاناسى بولدى. سونىڭ ءبىرىنشىسىن مادەنيەت سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى الدى. ەكىنشى جاتاقحانانىڭ ءبىر جارىم قاباتىن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ماماندارىنا بەردىك. جاي بەرە سالعان جوقپىز, بولمەلەرگە تولىق جاڭعىرتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ, دايىنداپ بەردىك. مىنە, بيىل ەلوردا جيىرما جىلدىعىن تويلادى. قازىرگى استانانى تىڭ يگەرۋگە دەيىنگى اڭىزاق دالاداعى اقمولامەن, سول ناۋقان كەزىندە قۇرىلىستارى قالاي بولسا سولاي تالعامسىز سالىنعان تسەلينوگرادپەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. استانا وسى زامانعى ساۋلەتى مەن داۋلەتى قاتار وسكەن اسەم قالاعا اينالدى.
– اكە, ءسىز ەڭ الدىمەن ۇستازسىز. بۇگىنگى ءبىلىم سالاسىنا, مۇعالىمدەردىڭ بىلىكتىلىگىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟
– جاسىراتىنى جوق, بۇرىنعى پەداگوگتاردىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگى جوعارى بولدى. كەيىنگى جىلدارى بۇل ساپا جاعىنان السىرەدى. شىندىعىن ايتقاندا, وقۋعا اقشا ارالاسىپ, ديپلومدى ساتىپ الاتىندار شىقتى. بۇدان كەيىن ءبىلىم سالاسىندا قانداي ءمان قالادى؟ وسى كەمشىلىكتەردەن ارىلعان ءجون. مۇنى جويۋ دا وڭاي ەمەس, كوپ جۇمىس ىستەۋ كەرەك. بىلىكتى مۇعالىم بەدەلسىز بولمايدى.
سودان كەيىن مەكتەپ تابالدىرىعىن ەندى اتتاعان بالالارعا ءتۇسىپ وتىرعان سالماق وتە اۋىر. ولاردىڭ وقۋ باعدارلامالارى كۇردەلى. بۇل جەتكىنشەكتەردىڭ دەنساۋلىعىنا دا زيان تيگىزەدى. وسى ماسەلەگە ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى عانا ەمەس, دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى دە ارالاسۋ قاجەت دەپ ويلايمىن.
– جاس قۇراقتاي جەلكىلدەپ ءوسىپ كەلە جاتقان جاستارعا قانداي اقىل ايتار ەدىڭىز؟
– ءوز باسىم بالالارىمدى جاسىنان كىتاپ وقۋعا باۋلىپ, كىتاپتى شىنايى جاقسى كورۋگە ۇيرەتتىم. قازىر جاستاردىڭ دەنى كىتاپ وقۋعا ونشا قۇلىقتى ەمەس. كىتاپتىڭ ادامعا بەرەر تاعىلىمى مول. ودان كوپ نارسە ۇيرەنۋگە بولادى. ءبىزدى كىتاپ تاربيەلەدى. سودان كەيىن ءبىزدىڭ جاستاردىڭ ۇلتتىق تاربيەدەن الشاقتاپ بارا جاتقانى دا جانىما باتادى. قازاقتىڭ فيلوسوفيالىق تەرەڭ ءمانى بار سالت-ءداستۇردىڭ قادىرىن تۇسىنبەي ءجۇرمىز. ءبىز ودان ايىرىلساق, ۇلتتىق قاسيەتتەن اجىرايمىز. سونى جاستار ۇعىنسا دەيمىن. قازاقتىڭ بار بالاسى باقىتتى بولسىن!
– راقمەت, اكە! ءالى دە ارامىزدا ۇزاق عۇمىر كەشە بەرىڭىز!
سۇحباتتاسقان
ازامات ەسەنجول
