تسيفرلاندىرۋ – بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋدەگى جاڭا باعىت, جاڭا ءۇردىس, ءبىلىمدى ۇرپاق پەن كەمەل كەلەشەك كەپىلى. بۇل ماقساتقا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ – مەملەكەت ساياساتىنىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگى.
2023 جىلعى 29 قىركۇيەكتە وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى عاني بەيسەمباەۆ پەن عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى ساياسات نۇربەك ءوز مەكەمەلەرىنىڭ سايتىندا «بارشاعا قولجەتىمدى ءبىلىم ساپاسى» ۇلتتىق بايانداما جوباسىن جاريالادى. وندا «وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلداردىڭ باسىندا بولجام جاساۋعا ۇلگەرتپەي تەز وزگەرەتىن, توسىن كەزەڭگە اياق باستىق. بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن اقپارات تاسقىنى شەشىم قابىلداۋدى قيىنداتىپ, نە نارسەدە دە بەلگىسىزدىككە اكەلەدى. ءححى عاسىردىڭ العاشقى 14 جىلىندا ادامزات تۇتاس حح عاسىرداعى جەتىستىكتەرگە پارا-پار پروگرەسكە قول جەتكىزدى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە, بۇل عاسىرداعى ىلگەرىلەۋ وتكەن عاسىر جەتىستىكتەرىنەن مىڭ ەسە اسىپ ءتۇسۋى مۇمكىن» دەلىنگەن. شىنىندا دا, قازىرگىدەي اقپارات تەحنولوگياسى جەدەل دامىعان تۇستا ءداستۇرلى ءبىلىم الۋ ءادىسى زامانىنا وراي قايتا جاڭعىرۋ ۇستىندە, كۇننەن-كۇنگە عىلىم سالاسىنداعى جاڭاشىلدىقتار جاڭا تالاپ جۇكتەپ وتىر. زاماناۋي ءبىلىم ساياساتى تەك ۇلتتىق شەڭبەردە ەمەس, حالىقارالىق دەڭگەيدە اۋقىمدى جۇمىستارعا باستايدى.
جاساندى ينتەللەكت الەمدى جاۋلادى
بۇرىن فانتاستيكالىق شىعارمالاردا عانا كەزدەسەتىن دۇنيەلەر قازىر اقيقاتقا اينالدى. ونى ەلەمەگەندەر كوش سوڭىندا قالىپ قويۋى مۇمكىن. مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە, كەزىندە ەلەكتر جارىعى مەن ينتەرنەتتى ويلاپ تابۋ تىرشىلىگىمىزدى قالاي تۇبەگەيلى وزگەرتسە, جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسىنىڭ ىقپالى دا ءدال سونداي وراسان زور.
– بۇل سالادا جاھاندىق باسەكە وتە جوعارى. قازاقستان وسى ۇردىستەن تىس قالماۋى كەرەك. بۇل – زامان تالابى. سوندىقتان ءبىز قازىر وزىق تەحنولوگيانى دامىتۋعا ايرىقشا نازار اۋدارىپ وتىرمىز. قازىرگى مىندەت – ەلىمىزدەگى ءىت-مامانداردىڭ, ساراپشىلاردىڭ, عالىمداردىڭ باسىن قوسىپ, ولاردىڭ كۇش-جىگەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ, – دەدى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ استانادا وتكەن «Digital Bridge» فورۋمىندا.
ساراپشىلاردىڭ باعالاۋىنشا, ونىڭ ۇلەسى دۇنيەجۇزىلىك ىشكى جالپى ءونىمنىڭ تورتتەن ءبىرىن قۇراۋى مۇمكىن. سوندىقتان دا قازاقستان بۇل باعىتتى مىقتاپ قولعا الىپ, جاساندى اقىل-ويدى دامىتۋعا بارىنشا جاعداي جاساماق. ستراتەگيالىق قۇجات قابىلدانىپ, ۇلتتىق جاساندى ينتەللەكت پلاتفورماسى ازىرلەنەدى. ال الەمدىك كومپانيالاردى قازاقستانعا تارتۋ ءۇشىن تسيفرلىق الەمگە قاجەت ينفراقۇرىلىم دايىندالادى. داتا-ورتالىقتار سالىنادى. بۇل ىسكە Amazon, Google, Mastercard جانە Citigroup سياقتى الەمگە تانىمال كومپانيالاردى تارتۋ كوزدەلىپ وتىر. پرەزيدەنتتىڭ اقش-قا ساپارى اياسىندا ۋاعدالاستىق جاسالدى. ەندى ونى ىسكە اسىرۋ قاجەت.
«جاساندى ينتەللەكت بارعان سايىن كوپ نارسەگە داعدىلانىپ, بولاشاقتا ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىندا مامانداردى الماستىرىپ, كادر قاجەتتىلىگىن ايتارلىقتاي ازايتادى. تەحنولوگيالىق يننوۆاتسيالاردىڭ ىقپالىنا ىلىكپەيتىن ماماندىق ءتۇرى قالمايدى. ال ساراپشىلار بولجامىنا سەنسەك, الداعى 4 جىلدا بارلىق سالا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جارتىسىنا جاڭا داعدىلاردى مەڭگەرۋ قاجەت بولادى, ال بولاشاقتا قايتا وقىپ, بىلىكتىلىك الىپ وتىرۋ قالىپتى دۇنيەگە اينالادى» دەيدى ۇلتتىق بايانداما اۆتورلارى.
كۇدىك پەن ءۇمىت
جاساندى ينتەللەكت ادامزاتقا يگىلىك اكەلە مە, الدە قۇردىمعا كەتىرە مە دەگەن سۇراق تا جوق ەمەس. الەمدە جاڭا تەحنولوگيانىڭ كەلۋىمەن جۇمىسسىزدار قاتارى كوبەيەتىنى داۋسىز. الەۋمەتتىك قيىندىقتار بولماي تۇرمايدى. ياعني جاقىن ونجىلدىقتا بارلىق مەملەكەتتە جۇمىسسىزدار قاتارى كوبەيە تۇسەرى شىندىق جانە بۇل قۇبىلىس ءوز كەزەگىندە الەۋمەتتىك دۇمپۋگە نەگىز بولۋى ابدەن مۇمكىن. بۇدان بايقالاتىنى, ۇلتتىق بايانداما جوباسى الداعى ۋاقىتتىڭ بولجامدى قاتەرىن ەسكەرەتىن ستراتەگيالىق ماقساتتاردى قولعا الىپ وتىر دەگەن ءسوز. ەندى وسى يگى شارالاردىڭ جۇزەگە اسۋى مەملەكەتتىك ۇيىمدارمەن بىرگە بۇكىل ەل بولىپ اتسالىساتىن اسا وزەكتى ماسەلەگە اينالدى.
ۇلتتىق بايانداما جوباسىندا بارشاعا قولجەتىمدى ساپالى ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا باعدارلاماسى ۇسىنىلعان. ەڭ الدىمەن, ءبىلىم بەرۋ ادىستەمەلەرىن زامانعا ساي جاڭعىرتۋ, پەداگوگتاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن ۇدايى جەتىلدىرىپ وتىرۋ كوزدەلگەن.
استانا قالاسىنىڭ ءبىلىم باسقارماسى وقۋ پروتسەسىن تسيفرلاندىرۋ اياسىندا اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزۋدە. ەلوردادا مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنا قابىلداۋ «Indigo: ەلەكتروندىق بالاباقشا» باعدارلاماسى ارقىلى جۇزەگە اسادى. بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمعا ادامنىڭ تىكەلەي قاتىسۋىنسىز, جىلدام قابىلداۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا 2022 جىلعى شىلدەدەن باستاپ ەلەكتروندىق كەلىسىمشارت ەنگىزىلدى
– جوبانى ۇسىنۋشىلار «ءبىلىم بەرۋ – وقۋ» ۇستانىمىنان «ءبىلىم بەرۋ – تۇلعانىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋى» ۇستانىمىنا كوشۋدى ءجون كورەدى. ياعني وقۋدىڭ بارلىق كەزەڭىندە – بالاباقشا مەن مەكتەپ, جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى بىلىمگە دەيىن جەكە ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىمەن قامتىلادى. باعدارلامادا ەلىمىزدىڭ الداعى ونجىلدىقتاعى دەموگرافيالىق كورسەتكىشى دە ەسكەرىلىپتى. ماسەلەن, ەلىمىزدە جىلىنا ورتا ەسەپپەن 400 مىڭنان استام بالا دۇنيە ەسىگىن اشادى دەپ بولجانسا, الداعى 3 جىلدا ەلدەگى كوللەدجدەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنا 1,5 ملن-نان استام ستۋدەنت بارادى ەكەن. ال 2030 جىلعا قاراي قازاقستاندا جۇمىس كۇشىنىڭ 80 پايىزدان استامىن جاستار قۇرايدى. سوندىقتان ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ ينفراقۇرىلىمىن كەڭەيتۋمەن قاتار, ينۆەستيتسيالاۋ, وقىتۋدىڭ ارالاس نەمەسە ءدۋالدى مودەلىنە كوشۋدىڭ قاجەتتىلىگى اتالىپ, ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋ الدىڭعى ورىنعا شىعادى, – دەيدى تۇركىتانۋشى-عالىم سەرىكباي قوسانوۆ.
جىلدام ينتەرنەتكە قاشان جەتەمىز؟
جاڭا تەحنولوگيانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جىلدام ينتەرنەت قاجەت. وسىعان بايلانىستى پرەزيدەنت 5G جەلىسىن ۋاقىتىنان بۇرىن ىسكە قوسۋدى تاپسىردى. ياعني 2027 جىلى ەمەس, 2025 جىلى بارلىق وبلىس ورتالىعى ۇيالى بايلانىستىڭ جاڭا بۋىنىنا قوسىلۋى قاجەت.
ەلىمىزدە 5G ەنگىزۋ جەدەلدەپ, 2000 اۋىل مەكتەبى Starlink جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەتكە قوسىلاتىنىن سالا ءمينيسترى باعدات مۋسين حابارلاعانى بەلگىلى.
جۋىردا ۇكىمەتتە قر پرەمەر-ءمينيسترى ءاليحان سمايىلوۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن كەڭەستە 5G تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ جانە شالعاي ەلدى مەكەندەردەگى مەكتەپتەردى جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەتپەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى تالقىلاندى.
تسيفرلىق دامۋ, يننوۆاتسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى ءمينيسترى باعدات مۋسين بۇگىندە استانا, الماتى, شىمكەنت قالالارىندا جانە وبلىس ورتالىقتارىندا بايلانىس وپەراتورلارىنىڭ 800-دەن استام 5G بازالىق ستانساسى ورناتىلعانىن باياندادى. بۇل رەتتە تەحنولوگيانى ەنگىزۋدى جەدەلدەتۋ ءۇشىن بايلانىس ستانسالارىن ىسكە قوسۋ مەرزىمىنە ايتارلىقتاي اسەر ەتەتىن رەتتەۋشى بىرقاتار كەدەرگىنى جويۋ قاجەت. بۇل جابدىقتى مونتاجداۋ ءراسىمىن جەڭىلدەتۋگە, سانيتارلىق ەرەجەلەردى حالىقارالىق ستاندارتقا سايكەستەندىرۋگە, جەر تەلىمىن ۋاقىتىلى بەرۋگە جانە تاعى باسقالارعا قاتىستى.
«جايلى مەكتەپ» باعدارلاماسىنىڭ جەمىسىن الدىمەن الىس اۋدانداعى قانداستارىمىز كورسە ەكەن دەيمىز. قازىرگى كەزدە وبلىس ورتالىقتارىندا ساپالى ءبىلىم بەرۋدى ماقسات تۇتقان ءبىلىم-يننوۆاتسيا مەكتەپتەرى (Binom school) جانە ۇلتتىق باعىتتاعى ليتسەيلەر (Qazbilim) اشىلا باستادى. ولاردىڭ سانىن كوبەيتىپ, ەلدەگى دارىندى وقۋشىلارعا تۇراقتى تۇردە تەگىن گرانت ورىندارىن ءبولۋدى ويلاستىرعان ءجون.
جوعارى وقۋ ورىندارى ءوندىرىس پەن عىلىمعا جاساندى ينتەللەكت ەنگىزۋدى قولعا الادى جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا قابىلەتتى كادرلار دايارلاۋمەن شۇعىلدانادى.
ۇلتتىق يدەيا – ساپالى ءبىلىم
زاماناۋي وزگەرىستەردىڭ جىلدامدىعىنا قاراپ الداعى كەزەڭدە ءبىلىم مەن عىلىمدا عانا ەمەس, جالپى قوعامدا جاساندى ينتەللەكت پەن ساندىق تەحنولوگيا ارالاسپايتىن سالا قالمايتىنىن بولجاۋ قيىن ەمەس. وسىعان وراي, «بارشاعا قولجەتىمدى ءبىلىم ساپاسى» ۇلتتىق بايانداما جوباسىندا جوعارى وقۋ ورىندارى جاقىن كەلەشەكتە ساندىق فورمات جۇيەسىن مەڭگەرىپ, «smart-ۋنيۆەرسيتەتتەر» مودەلىنە كوشەتىنى تۋرالى ءسوز بولعان. سونىمەن قاتار وندا ۆيرتۋالدى جانە ينتەراكتيۆتى پلاتفورمالار مەن جاساندى ينتەللەكت تاسىلدەرىن وقۋ ۇدەرىسىنە ەنگىزۋ ستۋدەنتتەرگە تەوريا مەن تاجىريبە داعدىسىن ءتيىمدى مەڭگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىنى ايتىلادى. وسى باعىتتا باستالعان زاماناۋي ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى جالعاسا بەرسە, الداعى جىلى ونلاين-كۋرس, ۆەبينار مەن قاشىقتان وقۋدىڭ باسقا دا فورمالارى ستۋدەنتتەرگە وزگە ەلدەردىڭ جەتەكشى ماماندارىنان ءبىلىم الۋعا, دامىعان ەلدەردىڭ ستۋدەنتتەرىمەن تاجىريبە ءبولىسىپ, ءوزارا ارىپتەستىك ورناتۋعا كەڭ جول اشپاق.
ءبىر وكىنىشتىسى سول, جاساندى ينتەللەكتكە نەگىزدەلگەن قازاق ءتىلدى قوسىمشالار جوقتىڭ قاسى. مىسالى, جاساندى ينتەللەكت ارقىلى قازاق تىلىندەگى ءار الۋان كىتاپتى, كوركەم ادەبيەت ءماتىنىن تۇرلەندىرۋگە نەمەسە تالداۋعا وزگە تىلدەگى قوسىمشالار كومەكتەسە المايتىنى وكىنىشتى. سوندىقتان جاساندى ينتەللەكتىنى قولدانىپ, قازاق تىلىندە قانداي دا ءبىر كوركەم شىعارما, ماقالا, ەسسە جازۋ بىلاي تۇرسىن, كاسىبي سوزدىكتەردى ءتۇزۋ دە قيىندىق تۋعىزادى. بۇل رەتتە عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى ۇكىمەتپەن بىرلەسە وتىرىپ, تاياۋ ۋاقىتتا ينتەرنەتتەگى قازاق ءتىلدى كونتەنتتىڭ موبيلدىگى مەن قولجەتىمدىلىگىن دامىتۋعا باعىتتالعان شارالاردى تەزدەتىپ قولعا الۋى كەرەك. اقپارات تەحنولوگياسى سالاسىنا قازاق تىلىندەگى وقۋلىقتار دا اۋاداي قاجەت. سەبەبى ونسىز ۇلتتىق ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ ساندىق فورماتقا ءوتۋى كەشەۋىلدەي بەرمەك. ساندىق تەحنولوگيالاردى ءبىلىم جۇيەسىنە بەيىمدەۋ مەن وقۋشىلارعا ۇيرەتۋ ادام كاپيتالىنىڭ جىلدام دامۋىنا وڭ اسەر ەتەدى. ال ءبىلىم الۋ ناتيجەلەرىنە قول جەتكىزۋدە تسيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ الاتىن ورنى زور.
قازىرگى كەزدە قوعام دارىندى, قابىلەتتى ادامداردى قاجەت ەتەدى. جەكە تۇلعانىڭ رۋحاني وسۋىنە پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق جاعداي جاساي وتىرىپ, ءوز ورتاسىندا جانە وزگە ۇجىمدا ءوزىن ەركىن سەزىنە الۋعا تاربيەلەۋ, وزىنە-ءوزى سەنىمدى تۇلعا رەتىندە قالىپتاستىرۋ – وزەكتى ماسەلە. ادام تاربيەسى, تۇلعانى قالىپتاستىرۋ ءىسى دە ءبىر ورنىندا تۇرمايدى, ۇنەمى ىزدەنىس, جەتىلۋ ۇستىندە. بولاشاق عاسىردىڭ تۇلعاسىن قالىپتاستىرۋعا قىزمەت ەتۋ كەز كەلگەن مۇعالىمنىڭ, ۇستازدىڭ باستى مىندەتى, ماقساتى بولۋى كەرەك. ءبىلىم جۇيەسىن تسيفرلاندىرۋ مەن جاڭعىرتۋ كوپتەگەن جاڭا باستامانى ەنگىزۋگە, ساپالى مامان, ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەۋگە سەپ بولارى ءسوزسىز. ۇلتتىق باياندامادا ايتىلعانداي, الداعى ونجىلدىقتا بالالار مەن جاستارعا ساپالى ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسى ۇلتتىق يدەياعا اينالۋى ءتيىس.
استانا – تسيفرلاندىرۋ ورداسى
استانا قالاسىنىڭ ءبىلىم باسقارماسى وقۋ پروتسەسىن تسيفرلاندىرۋ اياسىندا اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزۋدە. ەلوردادا مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنا قابىلداۋ «Indigo: ەلەكتروندىق بالاباقشا» باعدارلاماسى ارقىلى جۇزەگە اسادى. بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمعا ادامنىڭ تىكەلەي قاتىسۋىنسىز, جىلدام قابىلداۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا 2022 جىلعى شىلدەدەن باستاپ ەلەكتروندىق كەلىسىمشارت ەنگىزىلدى. بۇگىنگى تاڭدا قالادا IT باعىتتاعى 4 مەكتەپ جۇمىس ىستەيدى (№8, 59, 73, 85). مۇندا كومپيۋتەر گرافيكاسى, بەينەتەحنولوگيا, ءموبيلدى قوسىمشا دايىنداۋ, روبوتوتەحنيكا, ۆەب-سايت قۇرۋ جانە 3D مودەلدەۋ, ديزاين, ۆەب-تەحنولوگيا, ەلەكترونيكا جانە مەحاترونيكا تەرەڭدەتىلىپ وقىتىلادى. پەداگوگتار ءۇشىن ادىستەمەلىك سۇيەمەلدەۋدىڭ اشىق ونلاين الاڭدارى – online-metod.kz, elorda-mektep.kz جۇمىس ىستەيدى.
قازىرگى ۋاقىتتا تاماقتانۋ, قوعامدىق كولىكپەن ءجۇرۋ, حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىنىڭ بالالارىنا ماتەريالدىق كومەك الۋ, مەكتەپتەرگە كىرۋ ءۇشىن تۋرنيكەت ارقىلى ءوتۋ قىزمەتىن بىرىكتىرەتىن «الەۋمەتتىك ءامياندى» ەنگىزۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە.
روبوتتار مەن كومپيۋتەر مودەلدەۋىن كودتاۋ, الگوريتمدەر جانە باعدارلامالاۋ نەگىزدەرىن زەرتتەۋ ماقساتىندا ءال-فارابي اتىنداعى وقۋشىلار سارايىندا 400-دەن استام بالانى قامتيتىن «Sana» شىعارماشىلىق ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى اشىلعان.
تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم الىپ جاتقان ستۋدەنتتەر ءۇشىن «Platonus college» اۆتوماتتاندىرىلعان اقپارات جۇيەسى ەنگىزىلدى. جۇيە كوللەدجگە قابىلدانعان ساتتەن باستاپ ديپلوم العانعا دەيىن بيزنەس-پروتسەستىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان ءتۇرىن ۇسىنادى.
