بيىلعى 10 ايدا استانادا ەسىرتكىگە قاتىستى 194 قىلمىس تىركەلدى. پوليتسەيلەر ەسىرتكى وندىرەتىن 5 زەرتحانانىڭ جۇمىسىن اشكەرەلەپ, سونىڭ ىشىندە 4 فيتوزەرتحانانى انىقتادى. ال كۇللى ەل اۋماعىندا 900 كەلىگە جۋىق سينتەتيكا تاركىلەندى. بۇل دەرەك قازاقستاننىڭ سينتەتيكالىق ەسىرتكى جاسايتىن ورتالىققا اينالعانىن كورسەتەدى.
استانادا وتكەن «ەسىرتكى قىلمىسىنا قارسى ءىس-قيمىل» اتتى ماجىلىستەگى ۇكىمەت ساعاتىندا قازىرگى قوعامنىڭ ەڭ وزەكتى, ەڭ كۇردەلى, ەڭ قاۋىپتى ماسەلەسى اشىق تالقىلاندى. ويتكەنى قازاقستاندا ەسىرتكىگە قاتىستى احۋال كۇن سايىن ناشارلاپ بارادى. ونىڭ بىرنەشە سەبەپتەرى بار. اشىق اڭگىمەنىڭ ۇزىن-ىرعاسىنان ۇققانىمىز, مەملەكەتىمىزدىڭ ەرتەڭىنە, بالالارىمىزدىڭ بولاشاعىنا ۇلكەن قاۋىپ-قاتەر ءتونىپ تۇر. سول قاتەرمەن قوعام, ەل بولىپ قالاي كۇرەسەمىز دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك.
سينتەتيكانىڭ اينالىمى 74 پايىزعا ءوستى!
دۇنيە جۇزىندە 1000-نان استام ەسىرتكىنىڭ ءتۇرى بار. ال قازاقستاندا شامامەن 700-گە جۋىق ەسىرتكى نەمەسە ونىڭ بالاماسى بار. ءدال قازىر ەلىمىزدەگى ەسىرتكى احۋالىنا نەگىزگى ءۇش فاكتوردىڭ قالاي اسەر ەتكەنىن ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرجان سادەنوۆ بۇركەمەلەمەي اشىق ايتتى. «وسى ءۇش نەگىزگى فاكتور مىنالار: كاننابيس شيكىزاتى, «سولتۇستىك باعىت» ارقىلى وتەتىن اۋعان گەروينى, سينتەتيكالىق ەسىرتكىنىڭ تارالۋى. ەلىمىزدەگى ەسىرتكى بويىنشا احۋالدىڭ كۇردەلەنۋىنە قاراساق, مىنا كەزەڭدەرگە بولۋگە بولادى. ءبىرىنشى كەزەڭ 90-جىلدارى ەسىرتكى نارىعىندا «ماريحۋانا», «گاشيش», «اپيىن» كوبىرەك بولدى جانە «گەرويننىڭ» العاشقى پارتيالارىنىڭ پايدا بولۋىمەن سيپاتتالادى. ەكىنشى كەزەڭدە 2000 جىلدارى گەروين ناشاقورلىعى ءورشىدى. ينەكتسيالىق ەسىرتكىلەر سول ۋاقىتتىڭ «دەرتى» بولدى. ناشاقورلار ءبىر ءشپريتستى پايدالانعاندىقتان, قوعامدا ۆيچ اۋرۋلارى تەز تارالدى. ءۇشىنشى كەزەڭ – 2015 جىلدان بۇگىنگە دەيىن سينتەتيكالىق ەسىرتكىنىڭ جاپپاي تارالۋىنا تاپ بولدىق» دەدى مينيستر.
ول سوڭعى 5 جىلدا سينتەتيكالىق ەسىرتكىنى تاركىلەۋ كولەمى 10 كەلىدەن 1 تونناعا دەيىن كۇرت وسكەنىن مالىمدەدى. باس پوليتسەي قازىر ەسىرتكى قىلمىستارى تولىعىمەن كيبەر-كەڭىستىككە كوشكەنىن, «باتپانقۇيرىق» بيزنەستىڭ كورىگى اسىرەسە تەلەگرام-بوتتاردا قىزىپ تۇرعانىن اشىق ايتتى. ەسىرتكى تاراتۋشىلار ءبىر-ءبىرىن تانىمايدى, بارلىق بايلانىس تۇرلەرى «بوتتار» ارقىلى جۇرگىزىلەدى. بۇل رەتتە «كريپتو-كوشەلەك», «مەسسەندجەر» جانە باسقا دا يننوۆاتسيالار قولدانىلادى. «كيبەرقاداعالاۋ» جۇيەسى ارقىلى انىقتالعان ەسىرتكى سايتتارى بۇعاتتالادى. ءىىم ءبىر عانا تەلەگرامدا 1,3 مىڭ ينتەرنەت-دۇكەندى جاپقان. بۇدان بولەك, چاتتار, ارنالار, سايتتار سەكىلدى 6 مىڭنان اسا اقپارات تاراتاتىن نىساننىڭ جولى كەسىلگەن. ءتىپتى پوليتسەيلەر بۇل ىسكە جاساندى ينتەللەكتىنىڭ كومەگىن پايدالانباق. بيىل ەسىرتكى وندىرۋشىلەر مەن ساتۋشىلاردان 900 كەلى (!) سينتەتيكالىق ەسىرتكى تاركىلەنگەن. بۇل كورسەتكىش وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 74 پايىزعا ءوسىپتى. اينالىم اپانى ودان سايىن ۇلعايىپ بارادى.
ەسىرتكى قاعاندارى سوتتالا ما؟
قازاقستان ەسىرتكىنىڭ ترانزيتتىك ءدالىزى قىزمەتىن اتقارىپ وتىر. بۇعان دالەل, ترانسۇلتتىق ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردىڭ ءىس-قيمىلدارىنىڭ كۇشەيۋى. ەلىمىز بويىنشا ناركوبيزنەسكە قاتىستى 9 ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ قۇرىقتالعان. ولاردىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى – ەسىرتكى قاعاندارى تۇگەل ۇستالىپتى. ەرجان سادەنوۆ بيىل وسىنداي 4 ترانسۇلتتىق ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ جويىلعانىن مالىمدەدى. «وسى توپتاردىڭ 14 مۇشەسى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى, ولاردىڭ ىشىندە 13-ءى – شەتەل ازاماتتارى. ولاردان شامامەن 100 كگ «سينتەتيكا», 85 توننادان استام پرەكۋرسور, 13 رەاكتور جانە 1 مىڭنان استام زەرتحانالىق قۇرال-جابدىق تاركىلەندى. قۇقىق قورعاۋ جانە ارنايى ورگاندار بارلىعى 75 جاسىرىن ەسىرتكى زەرتحاناسىن جويدى. 100 توننادان استام پرەكۋرسور تاركىلەندى. 8 توننادان استام تۇتىنۋعا دايىن زاتتار ءوندىرىسىنىڭ جولى كەسىلدى. بۇل, شامامەن, 25 ملن ءبىر رەتتىك دوزالار جانە مىڭداعان امان قالعان ادامداردىڭ ءومىرى. ويتكەنى «سينتەتيكالىق ەسىرتكى» بىردەن تاۋەلدىلىككە اكەپ سوقتىرادى جانە دەنساۋلىقتى قۇرتادى» دەدى مينيستر.
زاڭناماعا قانداي تۇزەتۋ ەنگىزىلەدى؟
ۇكىمەت ساعاتىندا ەسىرتكىنى وندىرگەن جانە تاراتقانداردى جازالاۋ جۇيەسىن وزگەرتۋ ماسەلەسى اشىق تالقىلاندى. ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرجان سادەنوۆ قىلمىس جاساپ ءبىرىنشى رەت ۇستالعان ەسىرتكى «جاسىرۋشىلاردى» جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتۋدى ۇسىندى. «شىنىمەن قازىر ەسىرتكى وتكىزۋشىنىڭ «پورترەتى» وزگەرگەن. بۇل – اۋقاتتى وتباسىلاردان شىققان جاستار. ولار ءۇشىن ينتەرنەت-تەحنولوگيالارىن بەلسەندى پايدالانۋ – ۇيرەنشىكتى جاعداي. ولار «جەڭىل اقشا تابۋدى» كوزدەپ, قۇقىقتىق ساۋاتىنىڭ تومەندىگىنەن وسىنداي ارەكەتكە بارادى. بۇگىنگى دەيىن كامەلەتكە تولماعان 6 بالا سوتتالدى. تاعى 26 ءجاسوسپىرىم جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋدا. دەپۋتاتتاردان وسى تۇزەتۋلەردى ءادىل قاراۋدى سۇرايمىن» دەدى ول. مينيستر ءبىزدىڭ قوعامدا ەسىرتكى جاسىرۋشىلاردى (زاكلادچيك) جازالاۋدىڭ تىم قاتاڭدىعى تۋرالى ماسەلە وتكىر تۇرعانىن ايتتى. بۇل جاستار مەن جاسوسپىرىمدەردى وسى سالاعا بەلسەندى تارتۋمەن بايلانىستى. ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا, ەلىمىزدەگى ەڭ جاس ەسىرتكى تاراتۋشىنىڭ جاسى – 14-تە. بيىلعى 10 ايدا وسىنداي قىلمىسى ءۇشىن 30 كامەلەتكە تولماعاندار ۇستالعان.
استانا قالاسىنىڭ ەسىرتكى قىلمىسىنا قارسى كۇرەس باسقارماسىنىڭ مالىمەتى بويىنشا 2023 جىلدىڭ 10 ايىندا ەلوردادا 843 ەسىرتكىگە قاتىستى قۇقىق بۇزۋشىلىق ءىس-ارەكەت انىقتالعان. سونىڭ ىشىندە 194-ءى – ەسىرتكى تاراتۋعا قاتىستى قىلمىس. زاڭسىز اينالىمنان 265 كەلىدەن اسا ءارتۇرلى ەسىرتكى تاركىلەنگەن. پوليتسەيلەر 124 قىلمىستىق ءىستى تەرگەۋدى اياقتاپ, سوتقا جونەلتىپتى. سونىڭ ىشىندە 67-ءسى – اسا اۋىر, 57-ءسى اۋىر قىلمىسقا جاتادى
بۇعان قوسا, ءىىم سينتەتيكالىق ەسىرتكىنىڭ كوبەيۋىنە وراي, ەسىرتكى زەرتحانالارىن ۇيىمداستىرۋشىلارعا جازانى قاتايتۋدى ۇسىندى. قازىر ولار «ەسىرتكىنى وتكىزۋ ماقساتىندا ءبىر توپ اداممەن جانە اسا ءىرى كولەمدە ازىرلەگەنى جانە قايتا وڭدەگەنى ءۇشىن 10-نان 15 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى. ۇسىنىلاتىن تۇزەتۋلەردە وسى ارەكەتتەر 15 جىلدان 20 جىلعا دەيىن نەمەسە ءومىر بويى باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىنا (قك 297-بابىنىڭ 4-بولىگى بويىنشا) وزگەرەدى.
ەندى سالىستىرىپ قارايىق: ەسىرتكىنى ازىرلەپ, شىعاراتىندار 11-12 جىلعا سوتتالادى, ال دايىن ءونىمدى تاراتۋشىلار 10-11 جىلعا سوتتالادى. بىرەۋلەر مەفەدروندى بىرنەشە كەلىلەپ وندىرەدى, ەكىنشى بىرەۋلەر سونىڭ بىرنەشە گرامىن عانا ساتادى. ال جازالاۋ مەرزىمدەرى ءىس جۇزىندە بىردەي. نەگە بۇلاي؟ ەكى گرامنان ارتىق ەسىرتكى تابىلسا, ول اسا ءىرى كولەمدەگى قىلمىس بولىپ سانالادى. سوندا 20 كەلى ەسىرتكى دايىنداعان دا, 2 گرامم ەسىرتكى ساتقان دا بىردەي جازالانادى. ەسىرتكى جاسىرۋشىلاردىڭ دەنى – 18-25 جاس ارالىعىنداعى اڭقاۋ, اقىماق بوزبالا-بويجەتكەندەر. ولار تەز ۇستالىپ, ىستەگەن قىلمىسىن مويىندايدى. سوندا دا ولاردى 10 جىلعا تۇرمەگە قاماۋ – ادىلەتسىزدىك دەدى باس پوليتسەي. ماسەلە اشىق تالقىعا تۇسكەندە بۇل ۇسىنىستى قۇپتاعاندار دا, قارسى وي-پىكىر ايتقاندار دا بولدى. الداعى ۋاقىتتا جازانىڭ قالاي وزگەرەتىنىن جاڭالىقتاردان وقىپ بىلەرمىز.
زاڭداستىرۋ – زۇلىمدىققا بولىسۋ
ەلىمىزدەگى ەسىرتكى احۋالىنىڭ ناشارلاۋىنا جاعىمسىز ىقپال ەتەتىن فاكتوردىڭ ءبىرى – كاننابيس شيكىزاتى. ايگىلى شۋ القابىندا جىل سايىن 5-8 مىڭ توننا ماريحۋانا ازىرلەۋگە بولادى ەكەن. شۋ دالاسىندا 140 مىڭ گەكتار, جەتىسۋ وبلىسىنىڭ اۋماعىندا 40 مىڭ گەكتار القاپتا جابايى قارا سورا وسەدى. الايدا قازىر تەك شۋ دالاسى عانا ەمەس, ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك جانە ورتالىق وڭىرلەرىندە دە قارا سورا ەگۋ جۇمىسى «قىزىپ» تۇر. «ونىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن جىل سايىن ماۋسىم-قازان ارالىعىندا «قاراسورا» وپەراتسياسى وتكىزىلەدى. ەسىرتكى ەگىستەرىن انىقتاۋ ءۇشىن تىكۇشاقتاردى, جول تالعامايتىن كولىك, پيلوتسىز ۇشۋ اپپاراتتارى قولدانامىز. بىلتىردان بەرى جەر بەتىن عارىشتان الدىن الا تەكسەرۋ جۇرگىزىلۋدە. عارىشتىق مونيتورينگ كومەگىمەن 265 ەسىرتكى پلانتاتسياسىن انىقتادىق. جىل سايىن وسى ءىس-شارا شەڭبەرىندە 15 توننادان 20 تونناعا دەيىن ەسىرتكى تاركىلەنەدى. بيىل بۇل كورسەتكىش سوڭعى 6 جىلدا بولماعان ەڭ جوعارى شەگىنە جەتتى, شامامەن 37 توننا تاركىلەندى. دەمەك, بۇل پروبلەمانى تەك كۇشپەن شەشۋ مۇمكىن ەمەس» دەپ اعىنان جارىلدى ەرجان سادەنوۆ.
ءماجىلىستىڭ زاڭناما جانە سوت-قۇقىقتىق رەفورما جونىندەگى كوميتەتىنىڭ توراعاسى سنەجاننا يماشەۆا ەسىرتكى قاعاندارى «باتپانقۇيرىق» بيزنەسىن جۇرگىزىپ وتىرعان «سولتۇستىك ءدالىزدى» جابۋ ءۇشىن جابايى قارا سورا القاپتارىن قاتاڭ باقىلاۋ, تارتىپ الۋ جانە تولىعىمەن جويۋدى ۇسىندى. «بۇل – وتە قىمباتقا تۇسەتىن, ءتيىمسىز جانە جاعىمسىز ءىس-ارەكەت. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جىل سايىن 20-25 توننا ەسىرتكى زاتتارىن تاركىلەيدى, سونىڭ ىشىندە 95 پايىزى – كاننابيستىك توپتاعى ەسىرتكىلەر. ءبىزدىڭ ۇكىمەت جابايى قارا سورانى فارماتسەۆتيكاعا نەگە پايدالانبايدى؟ دامىعان ەلدەردە كاننابيس نەگىزىندە مەديتسينالىق ءدارى-دارمەكتەر شىعارادى» دەدى ول. بۇل ۇسىنىسقا قاتىستى جۋرناليستەرگە وي-پىكىرىن ايتقان ىشكى ىستەر ءمينيسترى قارا سورانى مەديتسينالىق ماقساتقا قولدانۋعا تىيىم سالىنعان, سەبەبى ول ددسۇ-نىڭ ۇسىنىمىنا قايشى كەلەتىنىن مالىمدەدى. الايدا ەلىمىزدەگى 5 كاسىپورىن قارا سورانى تالشىق شىعارۋعا پايدالانۋعا ليتسەنزيا الىپتى. سونداي-اق قۇزىرلى ۆەدومستۆو باسشىسى ماريحۋانانى زاڭداستىرۋ مۇمكىن ەمەستىگىن, ول زۇلىمدىققا جول اشۋ ەكەندىگىن جەتكىزدى.
ەسىرتكىنى ۇيدە شەكسە, زاڭدى ما؟
سنەجاننا يماشەۆا ەسىرتكى احۋالىن ۋشىقتىرىپ وتىرعان بىرنەشە تۇيتكىلدەردى جايىپ سالىپ, ءوزىنىڭ ناقتى وي-تۇجىرىمدارىمەن ءبولىستى. ماسەلەن, 2014 جىلعا دەيىن ەسىرتكىنى مەديتسينالىق ەمەس جاعدايدا قولدانعان ادامعا اكىمشىلىك جازا قولدانىلىپ كەلدى. «جىل سايىن وسى ارەكەتى ءۇشىن شامامەن 2,5 مىڭعا جۋىق (2013 جىلى – 2516, 2014 جىلى – 2380) ادام جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلاتىن. ودان كەيىن, اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك قىلمىستىق كودەكسكە اۋىسىپ, ەسىرتكىنى قوعامدىق ورىنداردا تۇتىنعاندار عانا جازالاناتىن بولدى. سونىڭ ناتيجەسىندە بيىل وسىنداي باعىتتاعى 89 وقيعا تىركەلگەن, سونىڭ 30-ى عانا سوتقا جىبەرىلىپتى. بۇل – ەلىمىزدەگى ەسىرتكى قىلمىسىنىڭ دەڭگەيى تومەندەدى دەگەن ءسوز ەمەس. كەرىسىنشە, «قوعامدىق ورىندا» دەگەن ءسوز قىلمىستى بۇركەمەلەپ, «مەن ەسىرتكىنى ۇيدە قولداندىم, ول زاڭدى!» دەيتىن ادامدار كوبەيدى. بيىل وسى ۇيدە تۇتىنۋعا قاتىستى 370 مىڭ دەرەك تىركەلگەن» دەپ ءتۇسىندىردى ماسەلەنىڭ ءمانىسىن دەپۋتات.
قازىر ماجىلىستە «ەسىرتكى زاتتارى مەن پسيحوتروپتىق پرەكۋرسورلاردى مەديتسينالىق ەمەس جاعدايدا قولدانۋ» دەگەنگە قايتا اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىس ارنايى زاڭ جوباسى اياسىندا قاراستىرىلىپ جاتىر. اتاپ ايتارلىعى, دەپۋتاتتاردىڭ ۇستانىمى بۇل جەردە ەكىگە جارىلدى: ءبىر تاراپ اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك قايتا ەنگىزىلسىن دەسە, ەكىنشى تاراپ قازىرگى جاعدايدا قالدىرۋدى قالايدى. ال قۇزىرلى كوميتەت مۇشەلەرى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكپەن قاتار اكىمشىلىك جازانى دا ەنگىزۋدى تالاپ ەتۋدە. سايىپ كەلگەندە, مەديتسينالىق ەمەس ەسىرتكى زاتتارىن قوعامدىق ورىنداردا تۇتىنعان جاندار دا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى, ال قالعان جاعدايلاردا (ۇيدە, كولىكتىڭ ىشىندە, كلۋبتا, پريتوندا) تۇتىنعاندار اكىمشىلىك جازاعا تارتىلادى.
P.S: شىنىن ايتايىق, ەسىرتكىنىڭ تارالۋى كۇننەن كۇنگە ۇلعايىپ بارادى. اسىرەسە, سينتەتيكا تامىرىن تەرەڭگە جايۋدا. ول ارزان, قولجەتىمدى جانە نەگىزگى تۇتىنۋشىلارى جاستار ەكەنى الاڭداتۋدا. بۇل قاۋىپپەن قۇرىلىم, مينيسترلىك قانا ەمەس, كۇللى قوعام, ەل بولىپ كۇرەسسەك قانا, بەلگىلى ءبىر ناتيجەگە جەتەمىز.
