الەمدە جاعداي قىرىق قۇبىلىپ تۇر. اسىرەسە شىعىس ەۋروپانىڭ شىرقىن كەتىرىپ, كۇللى الەمنىڭ نازارىن وزىنە اۋدارعان رەسەي-ۋكراينا قاقتىعىسى باستالعاننان بەرى الەمنەن تىنىشتىق كەتىپ, بارلىق قۇرلىقتا جارىسا قارۋلانۋ تاعى ءورشىدى. Bloomberg اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا, قازىرگى ۋاقىتتا الەمدە ءىرىلى-ۇساقتى 183 اسكەري قاقتىعىس بولۋدا. قارۋلى قاقتىعىستان كوز جۇماتىندار سانى دا 14 پايىزعا ارتقان. بۇل سوڭعى 30 جىلداعى رەكوردتىق كورسەتكىش سانالادى.
ۋكراينا تىعىرىققا تىرەلدى
ۋكراينادا سۇراپىل سوعىس ءجۇرىپ جاتقانىنا 660 كۇن بولدى. دنەپر وزەنىن شەكارا ەتىپ شەپ قۇرعان ەكى جاق تا قازىر ءبىر-ءبىرىن الا الماي تۇر. ۋكراينانىڭ قارىمتا شابۋىلى ساتسىزدىككە ۇشىراعاننان كەيىن, رەسەي مايداننىڭ بارلىق شەبىندە شابۋىلدى ۇدەتتى.
ساراپشىلار رەسەي قارۋلى كۇشتەرىنىڭ شابۋىلدى ۇدەتۋىن ءۇش ۇلكەن سەبەپپەن بايلانىستىرىپ وتىر. بىرىنشىدەن, كەلەر جىلى 17 ناۋرىزدا رەسەيدە پرەزيدەنت سايلاۋى وتپەك. بۇل سايلاۋدا باستى ۇمىتكەر تاعى دا پۋتين بولعالى تۇر. رەسەي ارمياسى وسى سايلاۋدىڭ قارساڭىندا ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى بىرنەشە قالانى (اۆدەەۆكا, ليمان, كۋپيانسك) باسىپ الىپ, حالىقتىڭ قولداۋىنا يە بولعىسى كەلەدى. ەكىنشىدەن, تاياۋ شىعىستاعى شيەلەنىسكە بايلانىستى وداقتاس ەلدەردىڭ ۋكراينانى قولداۋى ازايىپ, قارۋ-جاراق تاپشىلىعى بايقالا باستادى. رەسەي وسى ۇرىمتال ءساتتى ۇتىمدى پايدالانعىسى كەلەدى. ۇشىنشىدەن, رەسەي سوققىنى ۇدەتۋ ارقىلى قىستىڭ قىسپاعىندا قينالعان ۋكراينانى كەلىسىمگە كەلۋگە ماجبۇرلەمەك. رەسەيدىڭ مۇنداعى نەگىزگى ماقساتى – قىرىمدى باسى ءبۇتىن رەسەيگە تاۋەلدى ەتىپ, باسىپ العان 4 وبلىستا رەفەرەندۋم وتكىزۋ ارقىلى «زاڭدى» تۇردە وزىنە قوسىپ الۋ. ال ۋكراينا مۇنىمەن مۇلدە كەلىسپەي, «قىرىمنان باستاپ اسكەرىڭدى اكەت» دەگەننەن تانباي وتىر. بۇل ارادا ۋكراينانىڭ باستى ويلاپ وتىرعانى – جەرىن جاۋدان تولىق تازارتىپ, ناتو-عا كىرۋ ارقىلى رەسەيدىڭ قۇقايى مەن الىمجەتتىگىنەن ءبىرجولا قۇتىلۋ. ونى رەسەي دە سەزىپ وتىر, سوندىقتان ولار ۋكراينانى ناتو-عا كىرگىزبەي, ۋاقىتشا بولسا دا ۇستاپ تۇرۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى رەتىندە قازىرگى باسىپ العان ايماقتارىن قانداي بوداۋ بەرسە دە, ءوز باقىلاۋىندا ۇستاپ تۇرۋعا تىرىسادى. بۇعان گەنەرال, رەسەيدىڭ بۇرىنعى ءىىم ءمينيسترى اناتولي كۋليكوۆتىڭ «بىزگە مىندەتتى تۇردە ۋكراينانىڭ نيكولاەۆ وبلىسى, ودەسسا وبلىسى كەرەك. ناتو ۋكراينانى قوسىپ الماۋى ءۇشىن بىزگە وسى ايماقتار مىندەتتى تۇردە قاراۋى ءتيىس» دەگەن ءسوزى ايعاق.
كومەك كەلمەسە, كەرى شەگىنە مە؟
ۋكراينا اقش باستاعان باتىس ەلدەرىنىڭ قۋاتتى قولداۋىنىڭ ارقاسىندا رەسەيدىڭ العاشقى شابۋىلىن ءساتتى تويتارعانمەن, اقش-تىڭ نازارى تاياۋ شىعىسقا اۋعاندا, ۋكرايناعا كەلىپ جاتقان كومەك كۇرت ازايدى. اسىرەسە رەسپۋبليكا پارتياسىنىڭ وكىلدەرى اقش-تىڭ شەكارا قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن (مەكسيكا شەكاراسىن باقىلاۋعا قاتىستى) العا تارتىپ, ۋكرايناعا كومەك بەرۋگە كەدەرگى جاساۋى «ءبىزدىڭ يزرايلگە دە, ۋكرايناعا دا قاتار كومەك جاساۋعا قۋاتىمىز جەتەدى» دەگەن بايدەن بيلىگىن ىڭعايسىز جاعدايدا قالدىردى. دەگەنمەن بايدەن رەسپۋبليكاشىلاردىڭ تالابىمەن كەلىسە وتىرىپ, ۋكرايناعا كومەك بەرۋدى جالعاستىرۋعا تىرىسۋدا. ويتكەنى «اقش ۋكراينانى رەسەيمەن سوعىستا جولدا قالدىرسا, الەمگە قارابەت بولادى!» دەپ ۋكراينانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى لەونيد كۋچما ايتقانداي, اقش ۋكرايناعا كومەك بەرمەسە, الەم الدىندا ماسقارا بولىپ, رەسەيدىڭ مەيماناسى تاسىعالى تۇر.
باتىستان كەلەتىن كومەك كۇرت ازايعان كەزدە, ۋكراينا بيلەۋشىلەرى دە جان-جاققا شاپقىلاپ, ديپلوماتيا ارناسى ارقىلى كەلەتىن كومەكتى كوبەيتۋگە كىرىستى. ماسەلەن, ۋكراينا باسشىسى زەلەنسكي وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا ارگەنتينا پرەزيدەنتىنىڭ ۇلىقتاۋ راسىمىنە باردى. وسى ساپارىندا ول ۆەنگريا پرەمەرىمەن جولىعىپ, سويلەستى. بۇل كەزدەسۋ تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇرعان ۋكراينا ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزدى. ويتكەنى ۆەنگريا ينستيتۋتىنىڭ حالىقارالىق قاتىناستار وكىلدەرى مەن اقش-تاعى ۆەنگريا ەلشىلىگى وكىلدەرى ۆاشينگتون تاراپىنان ۋكرايناعا بەرىلەتىن كومەكتى تۇبەگەيلى توقتاتۋعا تىرىسۋدا. ولار رەسپۋبليكا پارتياسىنىڭ وكىلدەرىمەن دە كەزدەسىپ, كونگرەستەن قارجى ءبولۋدى توقتاتۋعا شاقىرماق. ال ۆەنگريا باسشىسى وربان بولسا سوعىس باستالعاننان بەرى ەو-نىڭ ۋكرايناعا بەرەتىن قارجىسىن بۇعاتتاۋعا بارىن سالۋدا.
ۋكراينانى قولداۋ ىسىندە باستاپقىدا ءالىپتىڭ ارتىن باققان گەرمانيا سوڭعى كەزدەرى كيەۆكە بەلسەندى كومەك بەرە باستادى. وتكەن جەكسەنبى كۇنى گەرمانيا كانتسلەرى ولاف شولتس «جىل اياقتالعانشا كيەۆكە تاعى كومەك بەرۋدى قاراستىرۋدامىز. 2024 جىلى ۋكرايناعا بەرىلەتىن كومەكتى ەسەلەپ ارتتىرامىز. سونىڭ ىشىندە 200 مىڭ ارتيللەريالىق سناريادتى تابىستايمىز» دەپ مالىمدەدى. پولشانىڭ جاڭادان سايلانعان پرەمەرى دونالد تۋسك تە «ءبىز ەركىن الەمدى, باتىس الەمىن رەسەي اگرەسسياسىنا قارسى ۋكرايناعا كومەك بەرۋگە شاقىرامىز ءارى ۋكراينا جاعىندا تابانداپ تۇرامىز» دەدى.
اقش ساپارى ساتىنەن بولا ما؟
ارگەنتينادان كەيىن زەلەنسكي ات باسىن اقش-قا بۇردى. ول بۇل ساپارىندا بايدەنمەن كەزدەسىپ, اقش كونگرەسىندە ءسوز سويلەدى. ول ۆاشينگتونعا كەلگەن كەزدە اقش وكىلدەر پالاتاسىنىڭ سپيكەرى مايك دجونسون «ۋكرايناعا بەرىلەتىن كەز كەلگەن كومەك پاكەتى اقش شەكاراسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قاتاڭ ساقتاۋدى قامتۋى كەرەك» دەپ مالىمدەدى.
ۆاشينگتوندا زەلەنسكي جۋرناليستەرمەن دە كەزدەسىپ, سۇحبات بەرىپ, «كيەۆ رەسەيمەن كومپروميسكە كەلمەيدى! پۋتين ۋكراينانىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت بولعانىن قالامايدى. ول ۋكراينانى رەسەيدىڭ فەدەراتسياسى رەتىندە كورگىسى كەلەدى. مەن وعان كونبەيمىن! ءوز حالقىمدى ساۋدالاي المايمىن!» دەپ ءوز ويىن اشىق ايتتى. سونىمەن قاتار ول اقش-قا ارقا سۇيەمەسە, ۋكراينا جاعدايىنىڭ مۇشكىل ەكەنىن دە جاسىرعان جوق. ايتا كەتەيىك, سوعىس باستالعاننان بەرى اقش ۋكرايناعا 110 ميلليارد دوللار كومەك بەردى. بايدەن زەلەنسكيمەن كەزدەسەردەن ءبىراز بۇرىن جالپى سوماسى 200 ميلليون دوللاردى قۇرايتىن كومەك بەرۋ قۇجاتىنا قول قويدى. ال كونگرەسس 60 ميلليارد دوللارلىق كومەك پاكەتىن ءالى تالقىلاپ جاتىر.
كەلەر جىلى اقش-تا دا پرەزيدەنت سايلاۋى وتەدى. بۇرىنعى پرەزيدەنت ترامپ جەڭە مە, جوق بايدەن ورىنتاعىندا قالا ما, ول جاعى ازىرگە بەلگىسىز. دەگەنمەن سوڭعى ساۋالنامالاردا ترامپتىڭ بايدەننەن 4 پايىز الدا ەكەنى انىقتالدى. ال ترامپ سايلاۋدا جەڭىسكە جەتسە, سىرتقى ساياساتتا ىسكە اسىراتىن العاشقى مىندەتتەرى رەتىندە «ۋكراينا-رەسەي سوعىسىن دەرەۋ توقتاتاتىنىن», «يزرايلگە كومەكتى ەسەلەپ بەرىپ, يرانعا قارسى ارەكەتىن كۇشەيتەتىنىن», «قىتايدى ەكونوميكالىق قىسپاققا الۋدى جالعاستىرىپ, شەكارا كۇزەتىن كۇشەيتىپ, زاڭسىز ميگرانتتاردى ەلدەن دەرەۋ شىعاراتىنىن» اتاپ ءوتتى. بىراق ونىڭ ۋكراينا سوعىسىن قالاي توقتاتاتىنى بەلگىسىز. ءبىزدىڭ مولشەرىمىزشە, ول بيلىككە كەلسە, ۋكرايناعا بەرىلەتىن كومەكتى مۇلدەم دوعارىپ, كيەۆتى رەسەيمەن كەلىسىمگە كەلۋگە ەرىكسىز كوندىرۋگە تىرىسۋى ابدەن مۇمكىن. ويتكەنى قىتاي مەن رەسەيگە قاتار قارسى ساياسات ۇستانۋ اقش-تىڭ ءوزىن جارعا جىعۋى ىقتيمال.
گازاداعى قاقتىعىس – ۋكراينانىڭ سورى
زەلەنسكي اقش باق-ىنا بەرگەن سۇحباتىندا «يزرايل-حاماس سوعىسى الەم نازارىن ۋكراينا سوعىسىنان بۇرىپ جاتىر. بىزگە ونىڭ كەسىرى ءتيدى» دەپ تاياۋ شىعىستاعى شيەلەنىستىڭ ۋكراينانىڭ ۋايىمىن ۇدەتكەنىن اشىق مويىنداپ, «رەسەي حاماس-تى اسكەري ماشىقتاندىرۋمەن اينالىسىپ, حاماس سودىرلارىن جاتتىقتىردى. قازىر دە كرەمل حاماس-تى جاقتاپ جاتىر» دەپ مالىمدەدى.
ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك, گازاداعى جاعداي ۋشىققالى بەرى بۇكىل الەمنىڭ نازارى پالەستيناعا اۋدى دا, ۋكراينا كوپ كوڭىلىنەن قاعىس قالدى. رەسەيدىڭ تىلەگەنى وسى بولاتىن. قازىرگە دەيىن گازادا قازا تاپقاندار سانى 18430 ادامعا جەتتى, 50 مىڭنان استام ادام جارالاندى. 5 مىڭعا جۋىق ادام
ءۇيىندى استىندا جاتىر. بىراق سوعىستىڭ توقتايتىن ءتۇرى جوق. كەرىسىنشە, سوعىس سولتۇستىك گازادان قالانىڭ وڭتۇستىگىنە قاراي ويىستى.
وتكەن اپتادا بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە گازا سەكتورىنداعى ۇرىس قيمىلدارىن توقتاتۋعا قاتىستى قارار داۋىسقا سالىندى. ءباا ۇسىنعان بۇل قارارعا داۋىس بەرگەن 15 ەلدىڭ 13-ءى سوعىستى دەرەۋ توقتاتۋدى قولدادى. ۇلىبريتانيا قالىس قالسا, اقش ۆەتو قۇقىعىن قولداندى. اقش-تىڭ پوزيتسياسىنا بايلانىستى قارار قابىلدانبادى. اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى ەنتوني بلينكەن دە «گازا سەكتورىندا ۇرىس قيمىلدارىن توقتاتۋعا قارسىمىز! حاماس-تى تولىق جەڭبەسە, سول ايماقتاعى پروبلەما ۇزاق جىلدارعا سوزىلادى» دەپ مالىمدەدى. دەمەك, گازاداعى سوعىستى توقتاتۋعا اقش-تا مۇددەلى ەمەس ەكەنىن, سونداي-اق اقش ءۇشىن ۋكراينادان گورى يزرايل ماڭىزدى ورىندا تۇراتىنىن ويلاساق, گازاداعى سوعىستىڭ توقتاماۋى پالەستينا حالقى مەن ۋكراينانىڭ سورىن قايناتقالى تۇر.
سوعىس اۋقىمى كەڭەيىپ بارادى
تاياۋ شىعىستاعى قاقتىعىسقا ەندى يەمەندىك حۋسيتتەر مەن ليۆاندىق حەزبوللا دا ارالاسۋى مۇمكىن. حۋسيتتەر وتكەن اپتادا اسكەري شەرۋ وتكىزىپ, يزرايلمەن تىكەلەي سوعىسۋ ىقتيمالى جوعارى ەكەنىن اشىپ ايتتى. دۇيسەنبى كۇنى ولار نورۆەگيالىق «Strinda» مۇناي تاسۋشى تانكەرىنە شابۋىل جاسادى. نورۆەگيا بۇل جاعدايعا قاتىستى ءالى پىكىر بىلدىرمەدى, ال حۋسيتتەر «يزرايلگە مۇناي تاسيتىن بارلىق كەمەنى اتقىلايمىز» دەپ مالىمدەمە جاسادى. قازىر ساۋد ارابياسى, ءباا جانە اقش يەمەندەگى حۋسيتتەرگە قارسى وپەراتسياعا دايىندالۋدا دەگەن سىبىس بار. سوڭعى اپتادا ءۇش ەلدىڭ اسكەري باسشىلارى بىرنەشە مارتە باس قوسىپ, جوسپاردى تالقىلاعان.
سەيسەنبى كۇنى يزرايل ليۆان ۇكىمەتىنە 48 ساعات ۋاقىت بەرىپ, ۋلتيماتۋم قويدى. وسى ۋاقىت ىشىندە ليۆان ۇكىمەتى گازادا سوعىس باستالعاننان بەرى يزرايل اۋماعىن اتقىلاعان حەزبوللا جاساعىن سولتۇستىك شەكارادان الىپ كەتۋى كەرەك. ويتپەگەن جاعدايدا, قاقتىعىس كۇشەيەدى.
ال لاتىن امەريكاسىندا گايانا مەن ۆەنەسۋەلا اراسىندا قارۋلى قاقتىعىس باستالىپ كەتۋدىڭ از-اق الدىندا تۇر. سەبەبى سوڭعى كەزدەرى ەكى ەلدىڭ ەسسەكيبو ايماعى ءۇشىن تالاسى كۇشەيدى. ۆەنەسۋەلادا وسىدان ەكى اپتا بۇرىن وتكەن رەفەرەندۋمدا ەل حالقىنىڭ 90 پايىزى گايانانىڭ 3/4 بولىگىن وزدەرىنە قوسىپ الۋدى جاقتاپ داۋىس بەردى. وسىدان كەيىن ۆەنەسۋەلا باسشىسى مادۋرو گايانانىڭ ەسسەكيبو ايماعىن 24-شتات دەپ جاريالاعان قۇجاتقا قول قويدى. ول ۆەنەسۋەلانىڭ مۇناي كومپانيالارىنا ءۇش ايدان كەيىن ەسسەكيبو ايماعىنا كىرىپ, مۇناي بۇرعىلاۋى ءتيىس, گايانا ءۇش ايدىڭ ىشىندە ايماقتاعى مۇنايدى يگەرۋدى توقتاتۋى قاجەت دەپ مالىمدەدى. سونىمەن قاتار ول ۆەنەسۋەلا اسكەرىن سوعىس جاعدايىنا كەلتىرىپ, گاياناعا باسىپ كىرەتىن سىڭاي تانىتتى. گايانا پرەزيدەنتى دە اسكەرىنىڭ ەلدى قورعاۋعا دايىن ەكەنىن ايتىپ, اقش, فرانتسيا, ۇلىبريتانيا جانە برازيليادان كومەك سۇرايتىنىن مالىمدەدى. قازىردىڭ وزىندە بىرقاتار ەل ۆەنەسۋەلانىڭ ارەكەتىن قاتاڭ ايىپتاۋدا. ۇلىبريتانيا سوعىس بولا قالسا, گاياناعا اسكەري كومەك بەرەتىنىن رەسمي مالىمدەدى. اقش جەرگىلىكتى اسكەريلەردى جاتتىقتىرۋ ءۇشىن 800 امەريكالىق وفيتسەردى اتتاندىردى. ەندى تۋرا قىرىمدا رەفەرەندۋم ارقىلى ورىن العان وقيعا گايانا باسىنا تۇسەيىن دەپ تۇرعان سياقتى. گايانا پرەزيدەنتى يرفاان الي زەلەنسكي سەكىلدى بولا الا ما, گايانانىڭ 1 ملن حالقى 21 ملن حالقى بار ۆەنەسۋەلاعا توتەپ بەرە الا ما؟ ماسەلە سوندا. دەگەنمەن اقش-تىڭ ۇيلەستىرۋىمەن بۇگىن ەكى ەل باسشىسى كەزدەسىپ, كەلىسسوز وتكىزەدى. ەگەر كەلىسىمگە كەلە الماسا, وندا بۇل ەكى ەل دە ءبىر-بىرىنە قارۋ سىلتەيدى.
