يپوتەكا الۋ جەڭىلدەي مە؟

باس قالامىزداعى باسپانالى بولۋدىڭ جاقسى امالى, تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن شەشۋدەگى تارتىمدى ۇسىنىستاردىڭ ءبىرى – يپوتەكالىق نەسيەلەندىرۋ باعدارلامالارى. بۇل تۇراقتى تابىسى بار ەلوردالىقتار ءۇشىن اسپانداعى ارمان ەمەس. ءتىپتى, تارتا جەسە تاي قالادى دەگەن تۇسىنىكپەن جالاقىسىن ۇنەمدەپ, يپوتەكالىق نەسيەلەندىرۋدىڭ باستى شارتى – العاشقى كاپيتالدى جيناپ الۋ دا اسا قيىن ەمەس.– وتباسىلىق بيۋدجەتتى قايتا قاراپ, اي سايىن 10-15 پايىزىن قورلانۋ ماقساتىندا ۇنەمدەي بىلسە, 5-6 ميلليون تەڭگەنى ەكى جىلدا جيناۋعا بولادى, – دەيدى «دوموي» جىلجىمايتىن مۇلىكتەردى ساتۋ اگەنتتىگىنىڭ مامانى نۇرجان بەكتاسوۆ. جىلجىمايتىن مۇلىكتەردى ساتۋ مامانى ءسوزىنىڭ جانى بار. ويتكەنى پاتەر ساتىپ الۋشى مەن ساتۋشىنىڭ اراسىندا ءجۇرىپ, كوپتەگەن ماسەلەلەرگە قانىقتى. تيىنداپ جيناپ, پاتەر ساتىپ الىپ, ارمانىنا قول جەتكەندەردى دە كوزىمەن كوردى. ەندى ماماننىڭ پىكىرىنە سۇيەنە وتىرىپ, ەلوردانىڭ باسپانا نارىعىنداعى ءىستىڭ ءمان-جايىنا قانىعايىق.
«ەلوردادا تۇرعىن ۇيلەردىڭ كوپتەپ سالىنۋى ساتىپ الۋشىلاردىڭ دا تالعامىنا اسەر ەتتى دەۋگە بولادى. سودان دا بولار, ەسكى ۇيلەردى ساتىپ الۋعا قالتاسىندا قاراجاتى بارلار اسا قۇلىقتى بولمايدى. باعاسى قىمبات, ەليتالى ۇيلەر بىردەن يەسىن تاۋىپ كەتپەسە دە, قولجە­تىمدى پاتەرلەر ىستىق باۋىرساقتاي تەز وتەدى. تومەنگى باعاسى دەگەنىمىز سول جاعالاۋداعى شارشى مەترى 500 مىڭ تەڭگەدەن تومەندەرىن ايتامىز. وڭ جاعالاۋداعى ەكىنشى نارىقتاعى پاتەرلەردىڭ شارشى مەترى 250 مىڭ تەڭگەدەن تومەن بولسا تەز وتەدى. ال كەڭەس كەزىندە سالىنعان ەسكى ۇيلەردىڭ نارىعىن قاراستىرا بەرمەيمىز».
قانداي قۇرىلىس كومپانيالارىنا سەنىم ارتۋعا بولادى دەگەندە باس قالامىزدىڭ قۇرىلىس كورىگىن قىزدىرىپ جۇرگەن BI Group الدىمەن اۋىزعا تۇسەدى. بۇل كومپانيانىڭ ەرەكشەلىگى – كوپتەپ سالادى جانە الەۋمەتتىڭ بارلىق ساناتتارىن قاراستىرىپ, مۇمكىندىكتەرىن دە ەسكەرەدى. شاھار قۇرىلىسىنان ويىپ تۇرىپ ورىن الامىز دەپ باسقا وڭىردەن كەلگەن كومپانيالار دا قۇرىلىس نارىعىندا ءوز قولتاڭباسىن ساپاسىمەن, قولجەتىمدىگى جانە قۇرىلىس ساپاسىن كورسەتەتىن وزىق تەحنولوگيالارى مەن قۇرىلىستى ءبىتىرۋ مەرزىمىمەن دە نارىقتى جاۋلاۋدا باعىتىن انىقتاپ الدى. «لاكشاري حاۋز», G-Park, ناك قۇرىلىس كومپانيالارى وزدەرىنىڭ قابىلەتىن كورسەتۋ ءۇشىن سالعان ءۇيىنىڭ ساپاسىنا, باعاسىنا وزگەرىستەر الىپ كەلىپ, تۇتىنۋشىلار پايداسىنا دا جۇمىس ىستەۋدە. ەلوردانى كەمەلدەندىرۋگە تاۋەكەل ەتكەن قۇرىلىس كومپانيالارى سالاتىن ۇيلەرىنىڭ قاسبەتتەرىن كوركەم بەزەندىرىپ, اۋلاسىن اباتتاندىرىپ, تۇرعىن ءۇي كەشەنىن قاپتايتىن ماتەريالداردىڭ ساپاسى عانا ەمەس, سانىنە دە ءمان بەرىپ تۇرعىزاتىن بولدى.
نارىقتاعى كومپانيالارى ءوزىنىڭ ءيميدجى ءۇشىن ءجۇردىم-باردىم اسىعىس بىتكەن ۇيلەردىڭ قۇرىلىسىن نارىققا شىعارىپ, جامان اتىن شىعارمايتىن بولدى. اۋزى كۇيىپ قالعان بۇرىنعى ۇلەسكەرلەردىڭ كەبىن قازىرگى ۇلەسكەرلەر كورمەيدى. بۇگىندە مەملەكەت تاراپىنان ۇلەسكەرلەردىڭ دەر كەزىندە ءۇيىن الىپ, قونىس تويىن تويلاۋىنا كەدەرگى كەلتىرمەيتىنىنە كەپىلدىك بەرىپ وتىر. بۇل دا – جاعىمدى جاڭالىق. يميدجدىك باسەكەلەستىك تە وسى سالانى جايلاپ, سالىنىپ بىتپەيتىن «ساقالدى» قۇرىلىستىڭ يەسى اتانۋعا ەشقانداي كومپانيا مۇددەلى ەمەس.
ارينە, ۇيدەگى ويدى بازاردىڭ باعاسى بۇزادى. دەگەنمەن, قورعالجىن جولىنىڭ بويىنا قاراي ۇيلەر ارزانداۋ, ءبىر شارشى مەترگە 50 تەڭگەدەن اينالادى. قالا حالىقارالىق اۋەجاي جاعىنا قاراي ءوسىپ كەلەدى. ەكسپو ماڭىنداعى ۇيلەر وتە قىمبات بولسا, قوسشى جاقتىڭ ۇيلەردىڭ جانە سونىڭ بەر جاعىنداعى جاڭادان سالىنىپ جاتقان ۇيلەردىڭ باعاسى اسا قىمبات ەمەس. ونىڭ سەبەبى ورتالىقتان ءسال قاشىقتاۋ جانە مەكتەپ بالاباقشا سياقتى ماڭىزدى الەۋمەتتىك نىساندار ءالى سالىنىپ بولا قويعان جوق. ال بۇل ماڭدا ەليتالىق ۇيلەر سالۋ كوزدەلمەگەن.
باسپانالى بولۋ باقىتىنىڭ ءبىر شەتىن بانكتەر ۇستاپ تۇر. Qazaq بانك – 19%, نۇربانك – 17%, Bank RBK – 19%, ForteBank – 14,49%, Jusanbank – 20,5%, بانك ۆتب – 23%, الفا-بانك 23%-دان قايىرىپ, ازىرگە ەكىنىڭ بىرىنە قولجەتىمدى ەتپەي وتىر.
دەسە دە, جوعارى پايىزدىق مولشەرلەرگە قاراماي تاۋەكەل ەتكەندەرگە تۇسىنىكتى بولسىن دەپ, التىن بانكتىڭ يپوتەكالىق مەنەدجەرى ايدىن ابەۋوۆكە جولىعىپ, بانكتەن يپوتەكا الۋدىڭ قاراپايىم جولىن ءتۇسىندىرىپ بەرۋىن وتىندىك.
– كەز كەلگەن بانك نەسيە بەرمەس بۇرىن تابىسىڭىزدى راستايتىن زەينەتاقى قورىندا جيناقتاعان قاراجاتىڭىزدى تەكسەرەدى. ەگەر ادامنىڭ ايلىق جالاقىسى 160 مىڭنان اسقان كەزدە, وندا ونىڭ ءوتىنىشىن قاراستىرۋعا بولادى. بۇدان بولەك, باسپانا الۋ ءۇشىن تابىسىن كورسەتپەي-اق يپوتەكا الۋعا بولادى. مۇندا جاعدايدا نەسيە 20 جىلعا ەمەس, تەك ون جىلعا بەرىلىپ, الاتىن ون جىلعا دەيىن بەرىلەتىن يپوتەكانىڭ 50 پايىزىن العاشقى جارنا رەتىندە تولەۋى كەرەك.
مىسالى ءۇشىن ءسىز ون ميلليون تۇراتىن پاتەردى ساتىپ العىڭىز كەلدى دەلىك. العاشقى جارناسى ەكى ميلليوندى قۇرايدى. قالعان 8 ميلليوندى ءبىز قولىڭىزعا ساناپ بەرەمىز. ەندى كوميسسياسى بارىن ايتالىق, ستاندارتتى باعدارلاما بويىنشا 2,5 پايىز كوميسسيا بولادى, ون ميلليوندى بولسەك, بۇل 250 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. جىل سايىن تاعى دا ساقتاندىرۋ قارجىسىن تولەپ وتىراسىز. شارتتى سومانى ەسەپتەسەك, ساقتاندىرۋشى كومپانيالاردىڭ باعامىنا قاراي 15-20 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. وسى قاراجاتتاردى تۇگەندەپ, قاجەت قاراجات قولىڭىزعا تيگەندە شامامەن العاندا اي سايىن 98 مىڭ 110 تەڭگەنى 20 جىلدا بانككە قۇيىپ وتىراسىز. ساناپ كەلگەندە, بانكتەن العان سەگىز ميلليون بەرگەن اقشانى 15 ميلليون ەتىپ قايتاراسىز. ونىڭ اراسىندا مەرزىمنەن بۇرىن نەسيەنى جاپقىڭىز كەلسە, ءبىر وپەراتسيا ءۇشىن 25 مىڭ تەڭگە تولەيسىز. ەگەر ءبىر جىلدان كەيىن نەسيەنى تولىق جاپقىڭىز كەلسە, ول تولەمسىز جۇرگىزىلەدى.
ەلوردا قۇرىلىسى قايناپ جاتقان جەر عوي. سالىنىپ جاتقان ءۇيدىڭ شارشى مەترىنە الدىن الا اقشا قۇيىپ, جاڭا ۇيدەن باسپانا العىڭىز كەلسە, التىن بانكتىڭ ءتيىمدى ۇسىنىسى بار. ونداي جاعدايدا قۇرىلىس كومپانياسىمەن كەلىسىمگە كەلىپ, العاشقى 20 پايىزىن تۇگەندەپ, سوسىن 11,99 پايىزبەن الۋعا بولادى. سالىنىپ جاتقان ءۇيدىڭ قۇجاتتارى جوقتىعى سەبەپتى, بانككە كەپىلدىككە قوياتىن ءۇي تاۋىپ, جاڭا ءۇيدىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ, قۇجاتتارى دايىن بولعانعا دەيىن بانككە وتكىزۋگە مىندەتتىسىز. ءوز ءۇيىڭىزدىڭ قۇجاتتارى رەتتەلىپ, باسپاناڭىزدىڭ كىلتى قولعا تيگەندە كەپىلگە قويعان ءۇيدىڭ قۇجاتتارىن ءوز ءۇيىڭىزدىڭ قۇجاتتارىمەن الماستىرۋعا بولادى.
بانكتەر تۋرالى ءسوز بول­عاندا, كوپتەگەن استانالىق­تاردىڭ نەسيە تاريحى الدىنان شىعىپ جاتادى. كوپتەگەن ادامداردىڭ بانك الدىندا قارىزىن قايتارا الماي «قارا تىزىمگە» ىلىگەدى. بانك نەسيەسى دە جاڭا جوبا. كەزىندە نارىققا ەنە باستاعان جاڭا جۇيەنىڭ جۇمىسىن كوبىمىزدىڭ تۇسىنبەگەنىمىز راس. الداعى ۋاقىتتا بانكتەر كليەنتتەرمەن جۇمىسىن جەتىلدىرىپ, كەرەك كەزىندە راقىمشىلىقپەن قاراپ, قارىز العاننىڭ قاراجاتىن قايتارۋىنا شىن مۇددەلى بولىپ, قولداۋ بەرسە, بۇل سالانىڭ دامۋىنا جول اشار ەدى. قانشا دەگەنمەن, باسپانا الۋ جولدارىنىڭ ءبىرى رەتىندە حالىقتىڭ قاراجاتىن ۇساق-تۇيەككە جۇمساتپاي, يپوتەكانىڭ جولىن جۇمسارتسا, ساۋاپتى ءىستىڭ ءبىرى بولار ەدى.