بەلگىلى اقىن شاھيزادا ابدىكارىموۆ جاقىندا تۇركيانىڭ ەديرنە قالاسىندا وتكەن تۇركى دۇنيەسى اقىندارىنىڭ حالىقارالىق پوەزيا فەستيۆالىندە لاۋرەات اتانىپ, احمەت نيشان اتىنداعى سىيلىقتى جەڭىپ الدى. ول انادولى جەرىنەن قايتقان ساپارىن ەلوردا ارقىلى جالعاستىردى. اقىن الىستان ات ارىتىپ كەلگەندە, ءبىز ونىمەن جولىققان ەدىك.
– ۇلكەن حالىقارالىق سىيلىقتىڭ يەگەرى اتانعانىڭىز قۇتتى بولسىن. ءبىز مۇنى ءسىزدىڭ ەلۋ جىلعا جۋىق ۋاقىتقا سوزىلعان شىعارماشىلىق قىزمەتىڭىزگە بەرىلگەن باعا دەپ بىلەمىز. ەندى اڭگىمەنى وسى فەستيۆال تۋرالى ايتۋدان باستاساڭىز.
– راقمەت! تۇركى دۇنيەسى اقىندارىنىڭ اتالمىش فەستيۆالى 1992 جىلدان باستاۋ الادى. ول ەكى جىلدا ءبىر رەت ءارتۇرلى ەلدەردە كەزەكتەسىپ ءوتىپ تۇرادى. بۇعان دەيىن فەستيۆال تۇركيادان بولەك, فرانتسيادا, ماكەدونيادا, بولگاريادا, گرەكيادا, ازەربايجاندا جانە قازاقستاندا وتكەن ەدى. بيىل ول 13-ءشى رەت كەرۋەن ءتۇزدى. بۇل جولى تۇركى حالىقتارىنىڭ شايىرلارى ەديرنە قالاسىندا باس قوستى. بۇل – تۇركيانىڭ ەۋروپالىق بولىگىنىڭ سولتۇستىك-باتىس قاپتالىندا, ىستانبۇلدان 235 شاقىرىم جەردە, ەكى قاپتالىندا گرەكيا جانە بولگاريا مەملەكەتتەرىمەن شەكارالاساتىن اۋماقتا ورنالاسقان وتە كونە شاھار. قازىر مۇندا 140 مىڭعا جۋىق حالىق تۇرادى ەكەن. ول كەزىندە وسمان يمپەرياسىنىڭ تۇڭعىش استاناسى بولعان. ءبىز سونداي ارۋاقتى قالادا باس قوسىپ, جىردان جاۋھار جاۋدىردىق.
– فەستيۆالگە اقىنداردىڭ قاتىسۋ ماسەلەسى قالاي شەشىلدى؟
– مۇندا پالەندەي قۇپيا نارسە جوق. ۇيىمداستىرۋشى جاق شاقىرۋدى ءوز موينىنا الادى. مەنى, ماسەلەن, تۇركىستاندا وتكەن فەستيۆالدە تۇركيا جازۋشىلار وداعىنان كەلگەن وكىلدەر بايقاپ قالىپتى. ولار سول جەردە ياساۋي اتىنداعى قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماماندارىنا مەنىڭ ولەڭدەرىمدى اۋدارتىپ, وزدەرىمەن بىرگە الىپ كەتكەن. بۇعان قوسا, مەن جايلى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنان سۇراستىرىپتى. سولاردىڭ نەگىزىندە فەستيۆالگە شاقىرۋ الدىم. قازاقستاننان مەنىمەن بىرگە باۋىرجان قاراعىزۇلى دەگەن جاس اقىن باردى. شىنىن ايتقاندا, ول بىزدەگى وتە مىقتى اقىنداردىڭ ءبىرى ەكەن. ءوزىم ولەڭدەرىنە بەك ءتانتى تۇردىم. ورتا ازيانىڭ تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەرىنىڭ بارىنەن وكىلدەر قاتىستى. رەسەيدىڭ تاتارستانى مەن باشقۇرتستانىنان دا اقىندار كەلدى. بارلىعى 30 مەملەكەتتەن 100-دەن اسا اقىن ءۇش كۇنگە سوزىلعان فەستيۆالدىڭ كورىگىن قىزدىردى.
اقىرىندا ەلارالىق ءمۇشايرانىڭ جۇزدەن استام ۇمىتكەرلەرى اراسىندا ۇزدىك اتانعان ءۇش اقىننىڭ قاتارىنان تابىلدىم. ساحناعا ءبىرىنشى يراكتىڭ اقىنى شاقىرىلدى, ەكىنشى مەن كوتەرىلدىم, ءۇشىنشى بولىپ ماكەدونيانىڭ شايىرى تۇعىرعا شىقتى. ۇشەۋمىزگە ءۇش اقىننىڭ ەسىمىندەگى سىيلىق تابىس ەتىلدى. ماعان احمەت نيشات اتىنداعى اتالىمنىڭ لاۋرەاتى دەگەن اتاق بەرىلدى. نەگىزى, فەستيۆالگە كىل تالانتتى اقىندار جينالىپتى. مىسالى, تاتاردىڭ راميس ءايمات دەگەن اقىنى ورەلى كورىندى. بىزدەن ونشاقتى جاس كىشى ەكەن. قىرعىزدىڭ «ەل اقىنى» قاربالاس باكيروۆ پەن التىنبەك يسمايىلوۆتى بۇعان كەلگەنگە دەيىن بىلەتىنمىن. وزبەكتىڭ قاسيەت دەگەن اقىنى فەستيۆالگە ءوز بەتىنشە كەلىپتى. ياعني ونى مۇندا ەشكىم جىبەرمەگەن. تۇرىكمەنستاننىڭ ارشاگۇل دەگەن اقىن قىزى دا تالانتتى ەكەنىن تانىتتى. ماعان, بىراق, بارىنەن دە يران اقىنىنىڭ ولەڭدەرى كوبىرەك ۇنادى. تۇرىكتىڭ ءوز اقىندارى دا وتە مىقتى ەكەن. الايدا الگىندە ايتقانىمداي, فەستيۆالدىڭ باستى شارتى بويىنشا, ءوز ەلدەرىندە ءوتىپ وتىرعاندىقتان, ولار لاۋرەات اتانا المايتىن ەدى.
كۇللى ورتا ازيادا اتالمىش حالىقارالىق فەستيۆالدىڭ سىيلىعىن بۇعان دەيىن تۇمانباي مولداعاليەۆ اعامىز عانا الىپتى. ول بۇعان 1992 جىلى وتكەن ءبىرىنشى سايىستا-اق قول جەتكىزگەن. سول جولى قازاق اقىنىنا فيزۋلي اتىنداعى سىيلىق تابىس ەتىلگەن. سودان كەيىن تۇران اۋماعىندا لاۋرەات اتانعان ەشكىم بولماپتى. ءسويتىپ بۇل وڭىردە تۇماعاڭنىڭ ابىرويلى جولىن جالعاستىرىپ, تۇركيانىڭ وسىنداي ۇلكەن سىيلىعىن العان ەكىنشى اقىن بولىپ قايتتىم.
– وتە باي تاريحى بار تۇرىك ادەبيەتىن تەرەڭىرەك زەرتتەپ, شىعارمالارىن قازاق وقىرماندارىنا جەتكىزىپ تۇراتىن ۋاقىت بولعان جوق پا؟
– ءجون ءسوز. ءبىز بۇل جاعىنان كوپ نارسەنى جىبەرىپ الدىق. بىراق ءالى دە كەش ەمەس. ونىڭ ۇستىنە, قازىر تۇرىك ءتىلىن جاقسى بىلەتىن ادەبيەتشى جاستارىمىز كوپ. ەندى ولار بۇرىنعىداي قارداشتارىمىزدىڭ تۋىندىلارىن ورىس ءتىلى ارقىلى ەمەس, تۇپنۇسقادان اۋداراتىن بولادى. بۇعان دا تىم كوپ قالعان جوق. بۇل ءۇشىن الدىمەن مەملەكەت تاراپىنان, ياعني مينيسترلىكتەن تاپسىرىس بولۋى كەرەك. ونسىز اۋدارما تۋىندىنى شىعارۋ دا, تاراتۋ دا وڭاي ەمەس.
– بيىلعى قىركۇيەكتە ەلوردادا وتكەن ازيا ەلدەرى قالامگەرلەرىنىڭ تۇڭعىش فورۋمى جونىندە قوعام ەكىگە جارىلدى. ءبىر جاعى ونى قولداسا, ەكىنشى جاعى «بوسقا اقشا شاشۋ» دەپ كۇستانالادى. ءسىز بۇعان نە دەيسىز؟
مەن ءوز باسىم ازيا ەلدەرى قالامگەرلەرىنىڭ تۇڭعىش فورۋمىنىڭ استانادا وتكەنىن وتە زور ءىس بولدى دەپ ەسەپتەيمىن. بىرىنشىدەن, ول قۇرلىقتىڭ 38 مەملەكەتىنەن 280-نەن استام جازۋشى قاتىسقان ۇلكەن جيىن تۇرىندە ءوتتى. ەكىنشىدەن, جيىندى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ءسوز سويلەپ اشىپ, باسىنان اياعىنا دەيىن تۇگەل قازاق تىلىندە سويلەدى. فورۋمنىڭ قازاق تىلىندە ءوتۋى دە ونىڭ ەرەكشەلىگى بولدى. ءار ەلدەن كەلگەن دەلەگاتتار ءوز تىلدەرىندە وي ءبىلدىرىپ, ول قازاق جانە اعىلشىن تىلدەرىنە قولما-قول اۋدارىلىپ تۇردى. ال جۇرگىزىلۋ ءتارتىبى اعىلشىنشا جالعاستى.
فورۋمدا كوتەرىلگەن ەڭ وزەكتى ماسەلە ازيا ەلدەرى جازۋشىلارىنىڭ قاۋىمداستىعىن قۇرۋ جايى بولدى. ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ جيىندا ءسوز سويلەپ, دارەجەسى الەمدەگى اتاقتى نوبەل سىيلىعىنا پارا-پار, تۇركى تەكتەس حالىقتار قالامگەرلەرىنە ارنالعان «ازيا الىبى» اتتى سىيلىق تاعايىنداۋ تۋرالى ماسەلە كوتەردى. اماندىق بولسا, الداعى ۋاقىتتا مۇنداي سىيلىقتىڭ شىنىمەن ومىرگە كەلگەنىن دە بىلەتىن بولامىز. ماعان تاعى ءبىر ۇناعانى, پرەزيدەنتىمىز جاس كۇنىندە «جۋرناليست بولسام, قالامگەر بولسام» دەپ ارمانداعان ەكەن. تەگىندە, ءبىر كەزدەرى قالامگەر بولۋدى ارمانداعان كىسىنىڭ بويىندا ءومىر بويى جاقسى قاسيەتتەر ساقتالىپ قالادى. سەبەبى, ول ىزگىلىككە جاقىن تۇرادى. سوزگە سەنگەن ادام يمانعا دا ۇيدى.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا, ازيا جازۋشىلارىنىڭ بۇل فورۋمى قۇرلىق قالامگەرلەرىنىڭ ومىرىندەگى ءىرى تاريحي وقيعا بولدى. ول ەكى جىلدا ءبىر رەت وتكىزىلىپ تۇراتىن بولىپ شەشىلدى. مۇنىڭ وتۋىنە قازاقستان جازۋشىلار وداعى وراسان زور ەڭبەك ءسىڭىردى.
– شاكە, ەل بايتاعىنا ءجيى كەلىپ تۇراتىن مەيمانداردىڭ ءبىرىسىز. ءبىزدىڭ باس قالامىزدىڭ ءوسىپ-وركەندەۋى جونىندە قانداي پىكىر ايتاسىز؟
– نە دەرى بار, ەلوردا كۇن ساناپ, اي ساناپ قارىنمەن ءوسىپ كەلەدى. بۇدان ءتىپتى ون جىل بۇرىن دا ول تاپ قازىرگىدەي ەمەس ەدى, جيىرما جىلدى ايتپاي-اق قويايىق. بۇل ءبىزدى قۋانتادى. استانانىڭ وسىلايشا توتىدايىن تارانىپ, جايناي ءتۇسۋى ەلىمىزدەگى بارلىق قالالارعا زور ءدۇمپۋ بەردى. قازىر قازاقستاندا بۇلايشا وزگەرمەگەن قالا جوق. سوندىقتان باس قالامىز بۇدان كەيىن دە ءبىزدىڭ شاھارلارىمىزدىڭ لوكوموتيۆى بولىپ تۇرا بەرسىن.
سۇحباتتاسقان
راسۋل ايتقوجا
