بيىلعى جازدى حالقىمىز الەمگە ساياحاتسىز وتكىزدى. توسىننان كەلگەن ءتاجۆيرۋستىڭ الەگىنەن قىدىرۋ جايىنا قالىپ, باس اماندىعىن كۇيتتەپ كەتكەن جايىمىز بار. ىندەت ىرگەڭدى سوگىپ جاتقاندا, قايداعى ساۋىق-سايران دەرسىڭ؟! دەگەنمەن جاز ماۋسىمىن ءتيىمدى وتكىزىپ, ءبىر بوي جازىپ كەلۋدى داستۇرگە اينالدىرعاندار تار قاپاستا قالعانداي كۇي كەشكەن سەكىلدى. ءارى 4-5 ايلىق كارانتيننەن قاجىعاندىعى تاعى بار. عالامدىق ءتۋريزمنىڭ تورىندە شالقىعان «تارتىمدى» ەلدەردىڭ ەسىگى تارس جابىق بولعاندىقتان, سىرتتان سەرۋەن ىزدەيتىندەر دە ەندى ەل ىشىندەگى ەڭ ءبىر قولايلى دەمالىس ورىندارىن شاما-شارقىنا قاراي شارلاپ قايتۋدا. سولاردىڭ ءبىرى – تەك اقتاۋدىڭ اقمارجانى عانا ەمەس, قازاقستاننىڭ جالعىز جاقۇت تەڭىزى – كاسپيدەگى دەمالىستىڭ قۇنى مەن ونداعى قىزمەت قارىمىن ولشەپ كوردىك.
سۋ سالقىن با, قاباق سالقىن با؟
ەجەلگى ەسكەرتكىشتەرى ەرەكشە, تۇزدى سۋى شيپا, بالدىر ءيىسى يودقا باي, قۇرىلىمى بويىنشا الەمدەگى ەڭ ءىرى كول, ىشكى تەڭىز سانالاتىن قارت كاسپيگە شومىلىپ قايتۋعا نەگە قۇشتار ەمەسپىز؟! بارىمىزدى باعالاپ, ءبىر تەڭىزىمىز ارقىلى دا ىشكى ءتۋريزمدى وركەندەتىپ, ءتىپتى شەتەلدىكتەردى دە قۇپيا-سىرعا تولى تامشالى مەن شەرقالامىزعا تامساندىرىپ قوياتىن ۋاقىت جەتتى ەمەس پە؟ بىراق بوتەن تۇگىل, ءوزىمىز وعان جاپپاي بارمايمىز, جاز بويى جاعاسىن جايلاپ جاتپايمىز. ودان گورى جۇلدىزدار جارىسا جازاتىن, كورشىمىز جارنامالايتىن انتاليانى, دۋبايدى جانە تاعى باسقا ەلدەردى جۇرتتان قالماۋ ءۇشىن بولسا دا ءبىر بارىپ كورۋگە قاراجات بولەمىز. ءتىپتى جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ وزدەرى قاسىندا ءتيىپ تۇرعان تەڭىزدىڭ قىزىعىن كورۋگە قۇلىقتى ەمەس. وعان قارسى ايتىلار سەبەپ تە, سىلتاۋ دا كوپ. سولاردىڭ ساۋالناما جاۋاپتارىندا ەڭ كوپ ايتىلعاندارى مىنالار بولدى: سوناۋ تۇبەكتەگى كاسپيگە پويىزبەن جەتۋ الىس, ۇشاقپەن جەتۋ قىمبات, تەڭىز سۋى كوبىنە سالقىن بولىپ تۇرادى, دەمالىس بازالارىنداعى سەرۆيس ساپاسى تومەن, ينفراقۇرىلىم دامىماعان, ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارى جەتىسپەيدى.
كارانتيندە تەمىرجول قوزعالىسى جوق بولعاندىقتان, ءدال قازىر تەڭىزگە تەك ۇشاقپەن جەتەسىز. ال اشىق كەزدە نۇر-سۇلتاننان ماڭعىستاۋعا پويىزبەن 10-15 مىڭ تەڭگەنىڭ بيلەتىن الاسىز. ءبىر اي بۇرىن ارزان ۇشاق باعىتى ىسكە قوسىلىپ, ونىڭ قۇنى وسى ارالىقتاعى پويىز بيلەتىنىڭ باعاسىمەن بىردەي بولعانى كوڭىلگە مەدەۋ بولدى. ال باسقا ۋاقىتتا باس قالادان اقتاۋعا ۇشاقتىڭ ورتاشا بيلەت قۇنى 30 مىڭ تەڭگەدەن جوعارى. ەسەسىنە پويىزبەن جۇرگەن 3 كۇننىڭ ورنىنا 2,5 ساعاتتا كاسپيگە جەتىپ باراسىز. ءارى قاراي كىمدە تۋىس, كىمدە تانىس دەگەندەي ءۇي جاعالاپ, بولماسا ارزان پاتەر, قوناقۇي نەمەسە بىردەن دەمالىس ورنىنان حوستەل جالداپ كەتەسىز. تەڭىز جاعالاۋىنا جاقىن پاتەرلەردىڭ ەڭ ارزان دەگەنى تاۋلىگىنە 10 مىڭ تەڭگە الادى. جايلىلىعى مەن ەۋروجوندەۋىنە قاراي ونىڭ قۇنى وسە بەرەدى. قالتاڭىزعا قاراي تاڭداۋ وزىڭىزدە. قالادا قازىرگى تاڭدا 40-قا جۋىق قوناقۇي بار. ولاردا تۇراقتاۋ قۇنى دا جۇلدىزى مەن جاعدايىنا قاراي تاۋلىگىنە 12 مىڭ تەڭگەدەن جوعارى كەتە بەرەدى. كاسپي تەڭىزىنىڭ ماڭعىستاۋ وبلىسى جاعالاۋىندا 4 بالالاردى ساۋىقتىرۋ لاگەرى, 19 دەمالىس بازاسى, 7 جەكە دەمالىس جاعاجايى ورنالاسقان. وبلىستا 44 تۋريستىك فيرما تىركەلگەن, ونىڭ ىشىندە 17 تۋروپەراتور, قالعانى, نەگىزىنەن, اۆيا, تەمىرجول بيلەتتەرىن ساتۋمەن اينالىساتىن تۋراگەنتتىكتەر.
قالادا ەڭ ارزان قۇمدى جاعالاۋى بار «دوستار» دەمالىس ورنىنا تەلەفون سوعىپ, حوستەل جالداۋ قۇنىن بىلدىك. مۇندا 4 ادامدىعى – 20 مىڭ, 8 ادامدىق سەكتسيالار – 30 مىڭ تەڭگەدەن. اسحاناسى تومەنگى قاباتىندا بارىنە ورتاق. تاماقتى ءوزىڭىز اكەپ ءپىسىرىپ جەيسىز.
– مەن كاسپيگە بارار ەدىم. ءيا, بىرىنشىدەن, جول الىس شىعار. بىراق بارام دەگەن ادامعا ول كەدەرگى ەمەس دەپ ويلايمىن. كوپ ادامعا قارجىلىق جاعىنان قيىنداۋ ءتيۋى مۇمكىن. سەبەبى اقتاۋعا بارىپ-كەلۋ بيلەتى قىمبات تۇرادى. جالپى, ارزان قالا ەمەس قوي. ەگەر دەنساۋلىق جاعىنان, دەنساۋلىق كۇتىمى جاعىنان دەسە الاكولدى تاڭدار ەدىم. ال اقتاۋ ماعان «ساۋىق-سايراننىڭ ورتاسى» سەكىلدى ەلەستەيدى. الاكولگە ەندى ۇلكەن دە, كىشى دە بارادى دەگەندەي. بىراق بيىل ءبارى دە قالايىن دەپ تۇر, – دەيدى ەلوردالىق ارايلىم بيمەنديەۆا.
باعا قىمبات, قىزمەت ورتاشا
بۇگىندە ەلوردالىق, ماڭعىستاۋ توپىراعىنان شىققان بەلگىلى اقىن وڭايگۇل تۇرجان قازىرگى دەمالۋشىلاردىڭ بۇدان 10-15 جىلعىداي ەمەس, تالعامى وسكەن دەپ سانايدى. الىسقا باراتىندار – قارجىلىق جاعدايى بار ادامدار, ولار تالعامىنا ساي سەرۆيسى جوعارى, ينفراقۇرىلىمى جاقسى جەرلەرگە بارعىسى كەلەدى, ءارى باسقا ەلدىڭ تىرشىلىگىن, ەل-جۇرتىن كورگىسى كەلەدى.
– كاسپيدە دەمالۋشىلارعا جاعداي شەتەلدەگىدەي بولۋ كەرەك. الدىڭعى جىلى نەمەرەلەرىممەن «دوستىق» دەگەن قوناقۇيگە 10 كۇنگە جوسپارلاپ كەلدىك ەلوردادان. ءبارى جاقسى, باسسەينى بار. بىراق تاماعى دەگەن ادام جەيتىن زات ەمەس. تاماق ءىشۋ ءۇشىن قالاعا كەلىپ جۇردىك. كۇندە! ونىڭ الدىڭعى جىلى انتاليادا دەمالعانبىز. ولار تاڭعى 7-دەن تۇنگى 12-گە دەيىن تاعامنىڭ ءتۇر-ءتۇرىن سان الۋان ەتىپ, عاجايىپ ءدامدى ەتىپ بەرە بەرەدى, اكەلە بەرەدى. كەرەمەت! ال كاسپيدە ونداي سەرۆيس جوق, – دەيدى ول.
تۋريزم باعىتى دۇرىس دامىماسا, رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە ۇگىت-ناسيحاتتىڭ جەتىسپەگەندىگى. مەملەكەت كولەمىندە قولداۋ, وسىنىڭ ءبارىن رەتتەپ وتىراتىن تۋريزم بويىنشا ىشكى وپەراتور كەرەك. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ پىكىرى دە سوعان سايادى.
جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءتيىپ تۇرعان تەڭىزگە ءتۇسۋى سيرەك. ويتكەنى سۋ سالقىن. ونىڭ سالقىن نەمەسە جىلى بولۋى تەڭىز اعىسىنا بايلانىستى ەكەن. «تابيعي ورتا» باتىس قازاقستان ۇەۇ وڭىرلىك اسسوتسياتسياسىنىڭ كەڭەس توراعاسى ادىلبەك قوزىباقوۆتىڭ دا ەكولوگ رەتىندە ايتارى وسى. كاسپيدىڭ شىنىمەن دە جىليتىن كەزدەرى وتە سيرەك. وندا دا تەك تەرەڭ ەمەس تازا جاعاجايلار عانا كۇننەن قىزىپ جىلى بولادى. ەكىنشى ماسەلە, تەڭىز جاعالاي دارەتحانالار جوق. ءبىر-ەكى جىلدىقتا سامميت وتكىزەدى دەپ سالدىرعان. بىراق ولار تەك مەيرامداردا ىسكە قوسىلادى. بۇل دا تۋريستەردى تارتۋعا قيىندىق تۋعىزادى. جالپى, كاسپيدە ءتۋريزمدى دامىتۋعا قولايلى جەر – كەندىرلى شىعاناعى. ول جەردە سۋ جىلى. بىراق اقتاۋدان 200 شاقىرىمدا جاتقان ايماقتا ورنالاسقاندىقتان وعان بارۋدى كوبى قولاي كورمەيتىن سەكىلدى. ءارى ونداعى سەرۆيس قالا ماڭىنداعى دەمالىس ورىندارىنان تومەن.
قۇستارعا قۇشتارلار ءۇشىن
– مەنىڭ ءبىر ۇسىنىسىم بار. ماڭعىستاۋدا كۇزدەن باستاپ قىس بويى جانە كوكتەمدە دە ءتۋريزمنىڭ ءبىر ءتۇرىن دامىتۋعا بولادى. ول – قۇستاردى باقىلاۋشىلاردى تارتۋ. بۇل سالا شەتەلدە جاقسى دامىعان. قۇستارعا قىزىعاتىن ادامدار بولادى. بىزدە اقتاۋ قالاسى اۋماعىندا قاراكول دەگەن جاساندى كول بار. سول كولگە كۇزدە جانە كوكتەمدە جىل قۇستارى ۇشىپ ءوتىپ بارا جاتىپ, ءبىراز ايالدايدى. كەيبىر قۇستار قىستاپ شىعادى. سەبەبى مۇنداعى سۋ تەڭىز سۋىنان جىلى بولادى جانە تاياز. اققۋ, قوقيقاز, ۇيرەكتىڭ نەشە تۇرلەرى, قاراباي دەگەن قۇس, كەي دەرەكتەردە تاعى دا باسقا قۇستاردىڭ 175-كە جۋىق تۇرلەرى وسى كولدە بولادى. ونىڭ ىشىندە 28 قۇستىڭ ءتۇرى قىزىل كىتاپقا ەنگىزىلگەن. بۇل دا تۋريستەر تارتۋعا جاقسى مۇمكىندىك. كولگە اپاراتىن تاسجول بار. كولدىڭ ەكى شەتىنەن قۇستاردى باقىلايتىن مۇنارالار سالسا, بولاشاقتا سول جەردە سۋلى باتپاقتى ورتالىعىن اشسا بولار ەدى, – دەيدى ا.قوزىباقوۆ.
اقتاۋدان كەمەر ارزان
ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ينۆەستيتسيالار جانە ءتۋريزمدى دامىتۋ باسقارماسى تۋريزم ءبولىمىنىڭ باسشىسى گۇلسىم جاريەۆانىڭ ايتۋىنشا, بيىل قاڭتار-ناۋرىز ايلارى ارالىعىندا اقتاۋدا دەمالۋعا كەلگەن, ءارتۇرلى ساناتتاعى قوناقۇيلەر, حوستەلدەر, دەمالىس بازالارى, بالالاردى ساۋىقتىرۋ لاگەرلەرىندە قىزمەت كورسەتىلگەن كەلۋشىلەردىڭ سانى 29475 ادامدى قۇرادى. بۇل كورسەتكىش وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىندە 40502 ادام بولعان.
– بيىل اقتاۋدا تەڭدەسى جوق «Rixos» دەمالىس ورنى اشىلدى. الايدا ونداعى ءۇش كۇندىك دەمالىس 400 مىڭ تەڭگە دەپ ەستىدىم. مۇنداي اقشاعا ءوز باسىم ءبىر شەتەل بولسا دا ەل مەن جەر كورىپ, تەڭىزگە ءتۇسىپ كەلگەنىم جاقسىراق ەمەس پە دەگەن ويعا قالامىن. الدە ءبىز ءوزىمىز وسى اقتاۋلىق بولعان سوڭ سولاي دەيتىن بولارمىز. بيىلدىققا مۇلدەم تەڭىزگە تۇسكەن جوقپىن. ءبىر جاعىنان كارانتين دەپ وتىرمىز. ەكىنشى جاعىنان سۋ سالقىن. ال «Rixos»-تىڭ ۇتىپ وتىرعان جەرى, ەستۋىمشە, ولار سۋدى جىلىتىپ, باسسەين جاساپ قويعان. سول جاپپاي حالىققا قولجەتىمدى بولسا عوي, شىركىن! قازىر وعان تەك قالتالى ازاماتتار عانا بارىپ جاتقان سياقتى. قىمباتتىعىنا قاراماي, كەلىپ جاتقاندار كوپ, ءتىپتى كۇزگە دەيىن ورىن جوق ەكەن, – دەيدى اقتاۋلىق التىنگۇل مەڭدىحان.
– كەمەرگە بارار بولساڭىز, قوناقۇيلەرى 3, 4, 5 جۇلدىزدى بولىپ بولىنەدى. تاماعىمەن بە, تاماعى جوق پا, ىشىندە بولمەلەرى دە جاقسى, جامان, ورتاشا دەپ بولىنە بەرەدى. ءۇش جۇلدىزى ءبىزدىڭ 4 جۇلدىزدان كەم ەمەس. ءبىر جۇلدىز الدا جۇرەدى. ءبىر اپتاعا ءبىر ادام ءبىزدىڭ اقشامەن 100 مىڭ تەڭگەگە دەمالا الادى. نەگىزى, ارزانعا دەمالعىڭ كەلسە, تۋريستىك فيرمامەن بارعان دۇرىس. مىسالى, 300 مىڭعا بيلەت قۇنى كىرەدى جانە 6 كۇن, 5 ءتۇن دەمالىس بار. جالپى, تۇركيادا ءار جەردە ءارتۇرلى باعا. تۇرىكتەر ساۋدالاسقاندى جاقسى كورەدى. سوندىقتان باعاسىن ءتۇسىرتىپ الۋعا بولادى, – دەيدى گۇلنۇر ەسىمدى زامانداسىمىز.
كاسپي نەگە تارتىمدى ەمەس؟
جاز كەلىسىمەن تەڭىزگە جۇگىرەتىندەر اقىسىز اشىق جاعالاۋعا دا, ارنايى دەمالىس ايماقتارىنا دا بارا بەرەدى. بۇل جەرگىلىكتى حالىق ءۇشىن وڭاي. قاي جەرىندە قالاي دەمالۋدى جاقسى ءبىلىپ العان. اشىق جاعالاۋدان كوبىنە ەرالى جاقتى تاڭدايدى. سەبەبى سۋى تاياز, جىپ-جىلى, 10-15 مەترگە دەيىن تەڭىز سۋى بالالاردىڭ بەلىنەن كەلىپ, الاڭسىز تۇسە بەرەدى ەكەن. اشىق جاعالاۋعا بارعاندا كوبىنە سىرنە, تاعى دا باسقا تاعامدار پىسىرۋگە قازان وشاعى, كولەڭكەلەيتىن پالاتكالارىن الا بارادى. ال اقىلى ارنايى دەمالىس وشاقتارىندا بالالارعا ءتۇرلى اكۆاپاركتەر, ارنايى ۇيلەر, شەزلونگ, بانان, كاتاماران, كافە-رەستوراندار, جۋىنىپ كيىنەتىن كابينكالار قاراستىرىلعان.
نۇر-سۇلتان-اقتاۋ- نۇر-سۇلتان
