ەلوردامىزدىڭ 20 جىلدىعى بيىلعى جىلدىڭ باستى وقيعاسى ەكەنى ءسوزسىز. وسىعان وراي اقپاراتتار اعىنىندا استانالىق مەگاپوليستى تۇرعىزۋداعى تابىستار, قالا سالۋ مەن ارحيتەكتۋراداعى جەتىستىكتەر, ونىڭ ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا مۋلتيپليكاتيۆتىك اسەرى جونىندە كوپ ايتىلۋدا. الايدا ەڭ باستى نارسەنى – جاڭا استانانىڭ جاس قازاقستان ۇلتىنىڭ يدەيالىق-ادامگەرشىلىك جانە رۋحاني تۇرعىدان جاڭعىرۋىنداعى اۋقىمدى ءرولىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون.
مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى كەزەڭىندە-اق 2030 جانە 2050 جىلدارعا دەيىنگى ستراتەگيالاردىڭ نەگىزىنە اينالعان «قازاقستاننىڭ بولاشاعى – قوعامنىڭ يدەيالىق بىرلىگىندە» جانە «قازاقستاننىڭ ەگەمەندى مەملەكەت رەتىندە قالىپتاسۋى مەن دامۋىنىڭ ستراتەگياسى» اتتى كونتسەپتۋالدى ەڭبەكتەرىندە قازاقستاننىڭ بولاشاقتاعى دەموكراتيالىق, اشىق ءارى بەيبىتسۇيگىش مەملەكەت رەتىندەگى بەينەسىن ايقىنداپ بەرگەن بولاتىن.
بۇگىنگى استانا ۇلتىمىزدى رۋحاني تۇرعىدان جاڭعىرتۋ جولىنداعى پرەزيدەنتىمىز ۇسىنعان سول يدەيالار مەن ونىڭ وسى جىلدار ىشىندە اتقارعان اۋقىمدى جۇمىستارىنىڭ جارقىن كورىنىسى بولىپ وتىر. وتاندىق ونوماستيكالىق كەڭىستىكتى قايتا قالىپتاستىرۋ جانە ونىڭ مازمۇنىن وي ەلەگىنەن وتكىزۋ ارقىلى قازاقستان حالقىنىڭ ساناسىن تاۋەلدىلىكتەن ارىل-تىپ, رۋحاني جاڭعىرۋ جولىنا ءتۇسۋىمىز ەلوردانى كوشىرۋ ماسەلەسىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
نۇرسۇلتان ءابىشۇلى تاريحي ادىلەتتىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋ جانە حالقىمىز ءۇشىن ارداقتى ەسىمدەردى اقتاپ الۋ جونىندەگى جۇمىستاردى قايتا قۇرۋ جىلدارىنىڭ وزىندە-اق باستاپ بەرگەن ەدى. بۇل باستامالاردىڭ ماڭىزى اسا زور. شىن مانىندە, حالقىمىزدىڭ ءوز-ءوزىن, ءوزىنىڭ ءتول ءتىلىن, مادەنيەتىن, تاريحىن جانە شىنايى شەجىرەسىن تانىپ-بىلۋگە باعىتتالعان ۇزاق تا كۇردەلى جول سول كەزدە باستاۋ العان بولاتىن.
ەلوردانى كوشىرگەننەن كەيىن استانا مەن ونىڭ ىرگەلەس اۋماقتارى مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن ەلىمىزدەگى اتاۋلاردى ونوماستيكالىق تۇرعىدان «قايتا تاڭبالاۋ» جونىندەگى قاجىرلى ءارى جۇيەلى جۇمىستاردىڭ ورتالىعىنا اينالدى. استانا ەلوردا مارتەبەسىن العانعا دەيىن قالاداعى 619 كوشەنىڭ نەبارى 180-ءىنىڭ عانا اتاۋى قازاقستاننىڭ تاريحىنا قاتىستى بولاتىن. ال 439 كوشە ساياسيلانعان, يدەولوگيالاندىرىلعان, مادەني-تاريحي تۇرعىدان ەشقانداي نەگىزى جوق اتاۋلارمەن اتالعان ەدى. داۋىرلەر الماسۋىنا بايلانىستى وتكەننىڭ دومينانتتارى تاريحتىڭ كۇرەسىنىنە كەتتى.
ال اقمولانىڭ توپونيميكاسىنداعى ۆ.لەنين, ك.ماركس, رەۆوليۋتسيوننايا, وكتيابرسكايا كوشەلەرىنىڭ ورنىنا اباي, كەنەسارى, س.سەيفۋللين, م.اۋەزوۆ جانە تاعى باسقا تۇلعالاردىڭ اتىمەن اتالاتىن كوشەلەر مەن داڭعىلدار پايدا بولدى. بۇل رەتتە اتاۋلاردى وزگەرتۋ پروتسەسى ەتنوتسەنتريستىك ۇستانىممەن عانا شەكتەلمەي, سونداي-اق جالپىادامزاتتىق ينتەرناتسيونالدىق قۇندىلىقتاردىڭ باسىمدىعىنا دا نەگىزدەلدى. استانادا كەيبىر ەسكى اتاۋلار ساقتالىپ, قالا مەتسەناتتارىنىڭ (كۋبرين, كوششەگۋلوۆ), الەمگە تانىلعان كلاسسيكتەردىڭ (گەتە, ا.پۋشكين, ل.تولستوي, پ.چايكوۆسكي), قازاقستان تاريحىندا ايرىقشا ءىز قالدىرعان عىلىم جانە مادەنيەت قايراتكەرلەرىنىڭ (ا.يانۋشكەۆيچ, گ.پوتانين, ت.شەۆچەنكو, اكادەميك ك.سكريابين, ا.زاتاەۆيچ, ل.گۋميلەۆ, ا.باراەۆ جانە كوپتەگەن باسقا دا تۇلعالار) ەسىمدەرى جاڭا كوشەلەرگە بەرىلدى.
كوشەلەرگە اتاۋ تاڭداۋ بارىسىندا قازاقستان اۋماعىنداعى جاڭاارقا, اياگوز, ساندىقتاس, مارقاكول, بۋراباي, كولساي سياقتى تانىمال گەوگرافيالىق ورىنداردىڭ, سونداي-اق وزەندەر مەن كولدەردىڭ, تاۋ شىڭدارىنىڭ, تابيعاتتىڭ كورىكتى جەرلەرىنىڭ اتاۋلارى كەڭىنەن قولدانىلۋدا. بۇرىنعى استانالارىمىز – الماتى, اقمەشىت, ورىنبور, سارايشىق, ساۋران, سىعاناق, تۇركىستان اتاۋلارى دا بارىنشا كورىنىس تاپتى. قازىعۇرت, قوزىباسى, اڭىراقاي, بۇلانتى, وربۇلاق سياقتى بىرقاتار كوشە اتتارى ماڭىزدى تاريحي وقيعالاردى ەسكە سالىپ تۇرادى. وسى رەتتە «اتامەكەن» ەتنومەموريالدىق كەشەنى, «بايتەرەك» مۇناراسى, «ماڭگىلىك ەل» سالتانات قاقپاسى, تاۋەلسىزدىك مونۋمەنتى ءتارىزدى ماڭىزدى نىسانداردىڭ اتاۋلارىن دا ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون.
سونىڭ ارقاسىندا بۇگىندە قالانىڭ ءاربىر كوشەسى, ءاربىر مادەني نىسانى وتانىمىزعا جانە ونىڭ تاريحىنا ارنالعان اۋقىمدى ءارى بىرەگەي ونوماستيكالىق ءانسامبلدىڭ قۇرامداس بولىگى بولىپ وتىر. وسى ورايدا استانالىق نىساندار اتاۋلارىنىڭ بىرىكتىرۋشىلىك الەۋەتى زور ەكەنىن دە اتاپ وتكىم كەلەدى. ءاربىر قازاقستاندىق سولاردىڭ اراسىنان تۋعان جەرىندەگى وزىنە بالا كەزدەن تانىس ەلدى مەكەندەر مەن تابيعي نىسانداردىڭ اتاۋلارىن, قازاقستاننىڭ ءار تۇكپىرىنەن شىققان كورنەكتى تۇلعالاردىڭ, سونداي-اق حالقىمىزدىڭ رۋحاني تىرەگى مەن بايلىعىنا اينالعان ءارى ەرلىككە ۇندەيتىن اڭىز-اڭگىمەلەردەگى كەيىپكەرلەردىڭ ەسىمدەرىن كەزدەستىرە الادى.
وسىنداي جۇمىس بۇكىل اقمولا وبلىسىندا دا جۇرگىزىلدى. بۇل ىسكە عىلىمي, پەداگوگيكالىق جانە شىعارماشىلىق زيالى قاۋىم وكىلدەرى بەلسەنە ارالاسىپ, پاتريوتتىق تانىتتى. ولاردىڭ قاتارىندا كاسىبي جانە اۋەسقوي ولكەتانۋشىلار دا بولدى. ناتيجەسىندە ابىلاي الاڭى, كەنەسارى ۇڭگىرى جانە وتانىمىزدىڭ تاڭعاجايىپ ءارى تىلسىم تاريحىنان سىر شەرتەتىن باسقا دا كوپتەگەن اتاۋلار قولدانىسقا ەندى.
تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى ەسكەرتكىشتەردىڭ كوبى قازاقستاندىقتاردىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىك تانىتىپ, قوعامدىق باستاما كوتەرگەنىنىڭ ناتيجەسىندە ورناتىلعانىن باسا ايتقىم كەلەدى. بۇل ورايدا ۇلت كوشباسشىسىنىڭ حالىق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى ءوز اتىنا كەلىپ تۇسكەن ۇسىنىستار مەن جوبالاردىڭ ءبارىن مۇقيات ءارى شىنايى ىقىلاسپەن زەردەلەگەنىنەن بايقالدى. ەگەر ولار مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنە ساي كەلىپ, ساياسي تۇراقتىلىقتى, ازاماتتىق كەلىسىمدى, ەتنوسارالىق تاتۋلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە جانە قازاقستاندىقتاردىڭ پاتريوتتىق رۋحتا بىرىگۋىنە باعىتتالسا, پرەزيدەنت وڭ پىكىرىن ءبىلدىرىپ وتىردى.
توتاليتاريزم قۇرباندارىنا ارنالعان مونۋمەنتتىڭ جاس ەلوردامىزدا تۇرعىزىلعان العاشقى ەسكەرتكىشتەردىڭ ءبىرى ەكەنىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون. پرەزيدەنت بۇل ەسكەرتكىشتى اقمولادا 1997 جىلعى جەلتوقسان ايىندا اشتى. ول تاۋبەگە كەلۋدىڭ, تاعزىم ەتۋ مەن تابىسۋدىڭ سيمۆولىنا اينالدى. ارادا ون جىل وتكەننەن كەيىن اقمولا وبلىسىنىڭ تسەلينوگراد اۋدانىنا قاراستى اقمول اۋىلىندا (بۇرىنعى مالينوۆكا اۋىلى) قاسىرەتىمەن ايگىلى «وتان ساتقىندارى» ايەلدەرىنىڭ اقمولا لاگەرىنىڭ اۋماعىندا ن.ءا.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن ءارى تىكەلەي قاتىسۋىمەن «الجير» ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە توتاليتاريزم قۇرباندارىنىڭ مەموريالدى مۋزەي-كەشەنى اشىلدى.
بۇگىندە اتتارى اڭىزعا اينالعان تولە, قازىبەك, ايتەكە بيلەردىڭ, قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن قالاعان كەرەي مەن جانىبەكتىڭ, كەنەسارى حاننىڭ, بوگەنباي باتىردىڭ, اقىندار – اباي مەن پۋشكيننىڭ, كۇيشى-كومپوزيتور قۇرمانعازىنىڭ, 1941-1945 جىلدارداعى ۇلى وتان سوعىسى باتىرلارىنىڭ, تۇركيانىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى مۇستافا كەمال اتاتۇرىكتىڭ, فرانتسيانىڭ رەفورماتور-پرەزيدەنتى شارل دە گوللدىڭ, سونداي-اق حالقىمىزدىڭ باسقا دا ءبىرتۋار پەرزەنتتەرىنىڭ, كورنەكتى وتاندىق, شەتەلدىك مەملەكەت جانە مادەنيەت قايراتكەرلەرىنىڭ تاس پەن مەتالدان جاسالعان بەينەلەرى استانانىڭ الاڭدارى مەن كوشەلەرىنەن وزدەرىنىڭ لايىقتى ورىندارىن تاپتى.
قازاقستاندىق پاتريوتيزم يدەياسىنا ەرەكشە ءمان بەرە وتىرىپ, نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ: «استانانى شەتەلدىك سەرىكتەستەر ءۇشىن دە تارتىمدى كوسموپوليتتىك قالا رەتىندە قالىپتاستىرۋ قاجەت» دەگەن تاعى دا ءبىر نۇسقاۋى بار. پرەزيدەنتتىڭ بەيتانىس ءارى ۇيرەنشىكتى ەمەس ورتاعا شەتەلدىكتەردىڭ تەز بەيىمدەلىپ كەتۋىنە ىقپال ەتە قويمايتىنى جونىندەگى پايىمى پسيحولوگيالىق تۇرعىدان ءدال ايتىلعان. ارينە, بۇل ورايدا ۇلتتىق ينتەلليگەنتسيانىڭ جەكەلەگەن وكىلدەرى رەنىشتەرىن بىلدىرمەي قالمادى. بىردە بەلگىلى جازۋشىمىز, قوعام قايراتكەرى, قادىرمەندى شەرحان مۇرتازا: «ەگەر بۇل ۇلت استاناسى بولسا, وندا مۇنداعى «سينە تەمپورە», «سينەما-سيتي» جانە وزگە دە جات ەلدىڭ مانەرىندەگى «سيتي-يتي» دەيتىندەردىڭ قاجەتى قانشا؟..» دەپ كەيىستىك بىلدىرگەن بولاتىن.
بۇل جەردەگى ماسەلە جالاڭ ەلىكتەۋشىلىكتە ەمەس, پايدالى ناتيجەلەردى عانا شىندىق دەپ تانيتىن فيلوسوفيانى, ياعني پراگماتيزمدى باسشىلىققا العان ەلباسىنىڭ بۇكىل ساياساتىنىڭ, سونىڭ ىشىندە, ۋربانيزاتسيا جونىندەگى ساياساتىنىڭ قاعيداتتارىندا. وسىعان ايقىن كوز جەتكىزگەندە عانا مۇنى تۇسىنۋگە بولادى.
ونوماستيكا ماسەلەسىن قورىتا كەلە, 2000 جىلدار باسىندا استانادا بولعان مىنا ءبىر قىزىقتى جايت تۋرالى ايتايىن. بىردە قالا باسشىلارى, جۇرتشىلىق وكىلدەرى جانە الاشتانۋشى عالىمدار ءاليحان بوكەيحان كوشەسىنە ارنالعان ميتينگ-لەكتسيا ۇيىمداستىردى. سول كوشەنىڭ تۇرعىندارى مەن باسقا دا جۇرگىنشىلەر العاشىندا بۇل شاراعا اسا قىزىعۋشىلىق پەن ىقىلاس بىلدىرە قويماعانىمەن, سوڭىنان العىستارىن ايتىپ جاتتى. ولار: «بۇعان دەيىن ءبىز ءاليحان بوكەيحان جونىندە كوپ بىلە قويماعان ەدىك. ونىڭ ءومىرى مەن تاعدىرى, سىڭىرگەن ەڭبەگى جونىندە كەڭىنەن اڭگىمەلەپ بەرگەندەرىڭىز جاقسى بولدى. ەندى ءبىز وسىنداي ارداقتى ازاماتتىڭ ەسىمىمەن اتالاتىن كوشەدە تۇراتىنىمىزدى ماقتان ەتەتىن بولامىز», – دەدى. ەلىمىزدىڭ بارلىق قالالارى مەن اۋىلدارىندا مۇنداي كەزدەسۋلەردى كوبىرەك وتكىزۋ ءۇشىن ناعىز ۇلگى وسى ەمەس پە؟!
تاعى ءبىر ماڭىزدى نارسەگە نازار اۋدارايىن, ش.ءۋاليحانوۆ, ا.قۇنانباەۆ, م.جۇماباەۆ, ق.ساتباەۆ, م.اۋەزوۆ, ا.جۇبانوۆ, ە.بەكماحانوۆ, ءا.مارعۇلان جانە باسقا دا ۇلى تۇلعالارىمىزدىڭ بالا كەزىنەن تۋعان جەرىنىڭ تاريحي جانە فولكلورلىق اڭىز-اڭگىمەلەرىنە قۇمارلىق تانىتىپ, ساناسىنا ءسىڭىرۋى ولاردىڭ ايگىلى تۋىندىلارى مەن جاڭالىقتارىنا جول اشتى. اكادەميك ق.ي.ساتباەۆتىڭ ءوزى گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ, پايدالى قازبالار كەنىن تاپقاندا تەك عىلىمي ادىستەرگە عانا ەمەس, سونداي-اق تابيعاتقا «ءتىل بىتىرگەن» توپونيمدەردى جانە سولارعا قاتىستى فولكلورلىق اڭىزداردى تالداۋ ناتيجەسىنە سۇيەنگەن بولاتىن.
جاڭا استانانى دامىتۋ ماسەلەسى رۋحاني باستاۋلارىمىزعا قايتا ءۇڭىلۋ ارقىلى دا جۇزەگە استى. ەتنومادەنيەتى الۋان ءتۇرلى, تاريحى باي جانە ەۋرازيانىڭ كىندىگىنە ورنالاسقان, ەجەلدەن وركەنيەتتەر مەن حالىقتاردىڭ جولى توعىسقان كەڭ-بايتاق جەرى بار قازاقستانعا الەمدىك رۋحاني ورتالىق ءرولى بۇرىننان-اق تەلىنىپ كەلدى. ءسىرا, ۇلى دالانىڭ توسىنە ريم پاپاسى ءىى يوانن پاۆەل العاش قادام باسقان جانە ەكى جىلدان كەيىن الەمدىك ءداستۇرلى دىندەر وكىلدەرى «بايتەرەك» مۇناراسىنىڭ ىرگەسىندە بىرلەسە ءمىناجات جاساعان تاريحي كۇندەردە استانانىڭ بارشا جۇرت مويىنداعان كيەلى ورداعا اينالۋىنىڭ نەگىزى قالانسا كەرەك. بۇرىن قانداي جاعدايدا دا ءوزارا ىمىرالاسا قويماعاندار وسىندا باس قوسىپ, ۇستەل باسىندا كەلىسسوزگە كەلىپ, قول الىسىپ جاتسا, استانانى قۇدىرەتتى ءارى قاسيەتتى جەر دەپ نەگە اتاماسقا؟..
بولشەۆيكتەر داۋىرىندە ءدىني عيماراتتاردىڭ كوبى قيراتىلىپ, بۇزىلماي قالعاندارى كوكونىس ساقتايتىن ورىن, اتقورا نەمەسە قويما رەتىندە پايدالانىلعانى, جاقسى-اۋ دەگەندە الماتىداعى اۋليە-ۆوزنەسەن كافەدرالدىق سوبورى سەكىلدى كەيبىر عيباداتحانالار تاريحي مۋزەيگە بەيىمدەلگەنى حح عاسىر تاريحىنان بەلگىلى.
وتكەن جىلدارى استانادا عىلماني مەشىتى مەن كونستانتين-ەلەنينسكي پراۆوسلاۆ شىركەۋى قالپىنا كەلتىرىلىپ, «نۇر استانا», «ازىرەت سۇلتان» جاڭا مەشىتتەرىنىڭ كۇمبەزدەرى جانە ءزاۋلىم ۋسپەن سوبورى بوي كوتەردى. قالانىڭ ءار تۇكپىرىندە وزگە دە نەگىزگى الەمدىك كونفەسسيالاردىڭ حرامدارى, عيبادات ۇيلەرى, ءدىني وقۋ ورىندارى مەن جەكسەنبىلىك مەكتەپتەر اشىلدى. باسقا كيەلى ورىندار دا نازاردان تىس قالمادى. ماسەلەن, ەلوردانىڭ باتىس جاعىندا قول باستاعان قابانباي باتىر كەسەنەسىنىڭ ماڭى اباتتاندىرىلىپ, سونىڭ جانىندا ۇلتتىق پانتەوننىڭ ىرگەسى قالاندى. بىرەگەي مەگاپوليس سالۋ يدەياسى مەن تاجىريبەسى ك.كۋروكاۆا, ن.فوستەر, م.نيكولەتتي جانە زامانىمىزدىڭ باسقا دا ايتۋلى ساۋلەت ونەرى مايتالماندارىنىڭ ءوز ويلارىن جۇزەگە اسىرۋىنا مۇمكىندىك بەردى. سونىڭ ارقاسىندا استانا تىڭ ۋربانيستىك ىزدەنىستەر مەن باتىل باستامالاردىڭ قايناعان ورداسىنا اينالدى.
استانانى كوشىرۋ كەڭىستىك پەن گەوگرافيا تۇرعىسىنان عانا ەمەس, سونداي-اق كەزەڭدىك جانە تاريحي ولشەمدەر جاعىنان دا ورتالىققا ورنىعۋ تراەكتورياسىن قالىپتاستىردى. «قازاقستان – ەۋرازيالىق دەرجاۆا, سوعان وراي مەملەكەتىمىزدىڭ ورتالىعىنا جىلجۋىمىز سىرتقى ساياساتىمىزدىڭ باعىتى كوپ ۆەكتورلى ەكەنىن جانە ينتەگراتسيانىڭ ماڭىزىن تۇسىنەتىنىمىزدى اڭعارتادى. بۇكىل الەممەن دوستىق قارىم-قاتىناس ورناتۋ, ولارمەن جانى جاقىن جانە اشىق-جارقىن كورشى بولۋ – ءبىزدىڭ ماقساتىمىز وسى» – دەدى مەملەكەت باسشىسى استانانىڭ 1998 جىلعى 10 ماۋسىمدا وتكەن تۇساۋكەسەر راسىمىندە.
سول جىلى كۇزدە قازىرگى ەلوردا ورنالاسقان جەردەن ورتاعاسىرلىق بوزوق قالاشىعى ورنىنىڭ تابىلۋى قابىلدانعان شەشىمنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەيتىن تاعى ءبىر جاقسى جورالعىعا بالاندى. زامانالار ساباقتاستىعى وسىلايشا قايتا قالپىنا كەلىپ, وتكەنىمىز بەن بۇگىنىمىز وسىلايشا توعىستى.
ەلباسىنىڭ استانانى كوشىرۋ جونىندەگى عالامات يدەياسى جۇزەگە اسقاننان كەيىن, قازاقستان حالىقارالىق اۋقىمداعى وقيعالار ورتاسىنا قاراي نىق قادام باسىپ, ءجۇز جىلدا ەڭسەرەتىن جولدى شيرەك عاسىر ىشىندە ءجۇرىپ ءوتتى. بۇرىن الەمگە تانىمال ەمەس ەل كوپتەگەن اسا ماڭىزدى ساياسي كەزدەسۋلەر مەن عالامدىق دەڭگەيدەگى پروتسەستەردىڭ وشاعىنا اينالدى.
ەلوردامىز كوشىرىلگەن ساتتەن باستاپ مەملەكەتىمىزدىڭ رەسمي ورتالىعى رەتىندە قازىرگى زاماننىڭ اسا ماڭىزدى حالىقارالىق ءىس-شارالارىن وتكىزىپ كەلەدى. «استانا ۇستانىمى», «استانا رۋحى», «استانا كەلىسىمى», «استانا ارااعايىندىعى», «استانا پروتسەسى» سياقتى ۇعىمدار قۇرمەت تۇتۋ ءارى ىزگى نيەت تۇرعىسىنان بۇكىل ەل ديپلوماتتارىنىڭ لەكسيكونىنا جانە بارلىق الەمدىك باق-تىڭ اناليتيكالىق جاڭالىقتار كونتەنتىنە بەرىك ەندى.
قازاقستاننىڭ ەلورداسىنداعى حالىقارالىق كەلىسسوزدەرگە دەگەن قۇرمەت پەن سەنىمگە ەلباسىمىزدىڭ يادرولىق قارۋسىزدانۋ جونىندەگى جاھاندىق باستامالارىنىڭ, ەلىمىزدىڭ بەيبىتشىلىككە نەگىزدەلگەن دايەكتى ساياساتىنىڭ, وتاندىق ديپلوماتيالىق كورپۋستىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزىلدى. الەمدە ءبىرىنشى بولىپ ەرىكتى تۇردە يادرولىق قارۋدان باس تارتىپ, جەر بەتىندەگى ەڭ ءىرى سەمەي يادرولىق پوليگونىن جاپ-قان قازاقستان يادرولىق قارۋسىز الەم قۇرۋ جولىنداعى جاھاندىق كۇرەسكە تولىق مورالدىق قۇقى بار ەل رەتىندە جەتەكشىلىك ەتىپ قانا قويماي, سونىمەن بىرگە قيىن ءارى ىزگىلىكتى بىتىمگەرشىلىك ميسسيانى ءوز موينىنا الدى. 2010 جىلى قازاقستان پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەلدەر اراسىندا ءبىرىنشى بولىپ ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا باسشىلىق ەتىپ, وسى ۇيىمنىڭ 1999 جىلدان بەرى وتكىزىلمەگەن ءسامميتىن استانادا ۇيىمداستىردى. ءبىر اتاپ وتەرلىگى, استانا فورۋمىنان كەيىن دە بۇل ۇيىمنىڭ ءسامميتى وتكەن جوق. سيرياداعى ازامات سوعىسىن توقتاتۋ ۇدەرىسى بارىسىندا استانا 2017 جىلى جاۋلاسۋشى تاراپتار وكىلدەرىنىڭ بەيبىت كەلىسىم جۇرگىزۋىنە مۇمكىندىك تۋعىزدى. 2017 جىلى كۇزدە استانادا يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنىڭ عىلىم جانە تەحنولوگيالار جونىندەگى ءى ءسامميتى ءوتتى. وندا قازاقستان بىرقاتار ماڭىزدى باستاما كوتەردى. ەلىمىز 2018 جىلدى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى رەتىندە باستادى.
«مەكەن ادامدى ەمەس, ادام مەكەندى كوركەيتەدى» دەگەن كونەدەن كەلە جاتقان ناقىل ءسوز بار. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى قالانىڭ كەلبەتى ونىڭ ساۋلەتىمەن عانا ەمەس, ەڭ الدىمەن, تۇرعىندارىنىڭ مادەني, كاسىبي, ازاماتتىق جانە پاتريوتتىق دەڭگەيىمەن دە ايقىندالاتىنىن ۇنەمى ەسكە سالىپ وتىرادى. وسى ورايدا اعا ۇرپاق وكىلدەرىنىڭ اتىنا جىلى لەبىزىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. ولار جاسى ۇلعايعانىنا, سىڭىرگەن ەڭبەگىنە, جەتكەن مارتەبەلەرىنە جانە الماتىعا ابدەن باۋىر باسىپ قالعانىنا قاراماستان, اقمولاعا تىرشىلىك ەتۋ ءۇشىن عانا ەمەس, سونداي-اق جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن دە العاشقى لەكپەن بىرگە كوشىپ كەلدى. قاراتاي تۇرىسوۆ, مىرزاتاي جولداسبەكوۆ, ءابىش كەكىلباەۆ, ومىربەك بايگەلدى, كەنجەعالي ساعاديەۆ, جابايحان ءابدىلدين, يۆان ششەگوليحين, كاكىمبەك سالىقوۆ, فاريزا وڭعارسىنوۆا, زينايدا فەدوتوۆا, اقسەلەۋ سەيدىمبەك, اكىم تارازي… مەن تەك ەڭ تانىمال تۇلعالاردىڭ عانا اتتارىن اتاپ وتىرمىن. ايتپەسە مۇنداي ارداقتى ازاماتتار جۇزدەپ, مىڭداپ سانالادى.
ەلباسىنىڭ داۋىرلىك باستاماسىنا قولداۋ كورسەتىپ, ءوزىنىڭ جانە ۇرپاقتارىنىڭ ءومىرىن جاڭا استانامەن بايلانىستىرۋ ءۇشىن, مەملەكەتتىڭ كومەگىنە جۇگىنبەي-اق, ءوز كۇشىمەن اقمولاعا كوشىپ كەلىپ, قالا شەتىندەگى قاراپايىم ۇيلەرگە قونىستانعان اعا ۇرپاق وكىلدەرىنىڭ ەرلىككە بارابار كوپتەگەن ىستەرى جونىندە جاقسى بىلەمىن.
استانا ءارتۇرلى جاستاعى جانە ءار وڭىردەن كەلگەن ادامداردىڭ باستارىن قوسىپ, ولاردى ءبىرتۇتاس قاۋىمعا اينالدىردى. وسى جىلدار ىشىندە «وڭتۇستىكتىڭ ادامى» جانە «سولتۇستىكتىڭ ادامى» دەگەن سياقتى قانشاما قيسىنسىز ۇعىمدار جوققا شىعارىلدى. سوڭعى 20 جىلدا ورتاق ءۇيىمىز – جاڭا ەلوردادا تاتۋ-ءتاتتى تۇرىپ جاتقان ءبىزدىڭ كەڭ-بايتاق ەلىمىز وڭىرلەرىنىڭ وكىلدەرى وسى كەزەڭ ىشىندە ءبىر-ءبىرى تۋرالى, ءتول مادەني داستۇرلەرى تۋرالى قانشاما تاماشا جاڭالىقتارعا قانىق بولدى دەسەڭىزشى. وسىلايشا ەلوردانىڭ كوشىرىلۋى كوپ جاعدايدا سانانى تار اۋقىمدا ويلاۋدان ارىلتتى. بۇل جونىندە پرەزيدەنت ءوزىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا: «ارينە تۋعان جەردىڭ تاريحىن بىلگەن جانە ونى ماقتان ەتكەن دۇرىس. بىراق ودان دا ماڭىزدىراق ماسەلەنى – ءوزىڭنىڭ ءبىرتۇتاس ۇلى ۇلتتىڭ پەرزەنتى ەكەنىڭدى ۇمىتۋعا استە بولمايدى», – دەپ ناقتى اتاپ كورسەتكەن بولاتىن.
ءوسىپ-وركەندەگەن جانە زاماناۋي جاڭا ەلوردامىز – ينفراقۇرىلىمى دامىعان جاي اكىمشىلىك ورتالىق قانا ەمەس. ول – قالالار ءرولىنىڭ ترانسفورماتسيالانۋ داۋىرىندەگى بۇكىل ەلدىڭ ورنىقتى دامۋىنىڭ قۇرالىنا اينالىپ وتىرعان جاڭا تۇرپاتتى مەگاپوليستىڭ ۇلگىسى. بولاشاعىمىز استانا سياقتى قالالارعا تيەسىلى.
وتكەن 20 جىلدىڭ ىشىندە ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ سانى ءۇش ەسەدەن اسا ءوستى. قالا ەلىمىزدەگى وڭىرلىك جالپى ءونىمنىڭ ءوسىمى بويىنشا ءبىرىنشى ورىن يەلەنىپ وتىر. 2015 جىلدان باستاپ استانا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ دونورى بولىپ سانالادى. ەلوردانىڭ زاماناۋي ءبىلىم بەرۋ جانە مەديتسينا كلاستەرلەرى ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋدە. بۇگىندە قازاقستاننىڭ استاناسى ەلىمىزدە جانە شەتەلدەردە مويىندالعان مادەني جانە عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنا اينالدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ قاڭتار ايىنداعى جولداۋىندا اتاپ كورسەتىلگەن «اقىلدى ۇلت» ءۇشىن «اقىلدى قالا» سالۋ جونىندەگى تاپسىرمالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءىسى تولىق قارقىنمەن جۇرگىزىلۋدە. استانا قازىردىڭ وزىندە قالالاردى باسقارۋدىڭ جاڭا ۇستانىمدارى مەن پروگرەسسيۆتى قاعيداتتارىن كورسەتىپ وتىر. ونىڭ يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ تاجىريبەسى مەن ءومىر ءسۇرۋ ستاندارتتارى تەك ءوز ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىن دامىتۋ ءۇشىن عانا ەمەس, سونىمەن بىرگە شەتەلدەر ءۇشىن دە ىنتالاندىرۋشى ءارى ۇلگى بولىپ سانالادى.
وتكەن جىلى قازاقستاننىڭ ەلورداسىندا حالىقارالىق ەكسپو-2017 مامانداندىرىلعان كورمەسىنىڭ وتكىزىلۋى – وسى ءسوزىمىزدىڭ ايقىن دالەلى. «بولاشاقتىڭ ەنەرگياسى» تاقىرىبىنا ارنالىپ, تمد مەن شىعىس ەۋروپا ەلدەرى اراسىندا العاش رەت ۇيىمداستىرىلعان كورمەگە 150-گە تارتا ەل, حالىقارالىق ۇيىمدار مەن ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالار قاتىسىپ, وزدەرىنىڭ «جاسىل» ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ەڭ جاڭا ازىرلەمەلەرى مەن تەحنولوگيالارىن ۇسىندى. كورمە جۇمىس ىستەگەن 3 ايدا 4 ميلليونعا جۋىق ادام كەلدى. ولاردىڭ 600 مىڭنان استامى الەمنىڭ 187 ەلىنەن كەلگەن شەتەلدىك تۋريستەر بولدى.
نۇرسۇلتان نازارباەۆ كورمەنى قورىتىندىلاي كەلە, «ەكسپو»-نىڭ وتكىزىلۋى جاھاندىق كەڭىستىكتە ەلىمىزدى جانە «قازاقستان» ۇلتتىق برەندىن ىلگەرىلەتە ءتۇسۋ ءۇشىن جاڭا بەلەس بولعانىن اتاپ ءوتتى.
قازاقستاننىڭ ەلورداسى «National Geographic» جۋرنالىنىڭ تۇجىرىمداماسى بويىنشا «بولاشاقتىڭ قالاسى» سىيلىعىنىڭ نومينانتى بولدى. «New York Times» گازەتى ءبىزدىڭ ەلىمىزدى مىندەتتى تۇردە كەلىپ-كەتۋگە لايىقتى ورىنداردىڭ تىزىمىنە قوستى.
استانا ءبىزدى تۇبەگەيلى وزگەرتتى. «استانا» دەپ اتالاتىن عاسىر جوباسى بۇكىل الەمگە ۇلى دالا حالقىنىڭ قابىلەتى قانداي ەكەنىن كورسەتتى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ەلوردانى الماتىدان قازاقستاننىڭ ورتالىعىنا, ياعني ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ كىندىگىنە كوشىرۋ جونىندەگى شەشىمى جاس تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاققا قاراي ەۆوليۋتسيالىق ۇمتىلىسىنىڭ گەوساياسي, الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە مادەني نەگىزى بولدى.
«ەگەمەن قازاقستان»
05.07.2018 جىل
