«استانا اقشامىنىڭ» ءتىلشىسى گۇلميرا ايماعانبەت ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنە قاراستى جەدەل باسقارۋ ورتالىعىنىڭ جۇمىسىمەن تانىسىپ قايتتى
نەمىستە نەڭ بار ەدى؟
ۋاقىت 16:00. جەدەل باسقارۋ ورتالىعى. كەڭ زالدىڭ قاق تورىندە ورنالاسقان كولەمى ۇلكەن بىرنەشە مونيتور 96 اۋماقتى ءبىر مەزەتتە كورۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بارلىق «قىزىق» وسىندا سياقتى. سەبەبى, قالانىڭ ءاربىر نۇكتەسىندە بولىپ جاتقان تىنىس-تىرشىلىك پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كوز الدىندا. كوشەدە, قيىلىستا, اۋلادا, ايالداما, الاڭدا, بارلىق قوعامدىق ورىنداردا كىم, قايدا كەتىپ بارا جاتىر – بەينەباقىلاۋدا.
بەينەباقىلاۋ دەمەكشى, وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىنعى وقيعا ەسىمە ءتۇستى. دالىرەك ايتسام, 2008 جىلى استاناعا فيلم تۇسىرۋگە نەمىس جۋرناليسى كەلگەن. تۇنگى كلۋبتىڭ ءبىرىنەن شىققان ول تاكسيگە ءمىنىپ, سوڭىندا ەسىن اۋرۋحانادا ءبىر-اق جيعان. بۇزاقىلار ونى توناپ, ءوزىن تاس جولدىڭ بويىنا لاقتىرىپ كەتكەن ەدى. اتالمىش وقيعاعا بايلانىستى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تىك تۇردى. جالعىز ايعاق – كولىكتىڭ ماركاسى «مەرسەدەس» . سونىمەن, سول كۇنگى بارلىق بەينەباقىلاۋ جازبالارى مۇقيات قارالادى. وقيعا ورنى مەن تونالعان ۋاقىتى نەگىزىندە كوشەدەگى «مەرسەدەستەردىڭ» ءبارى تەكسەرىلەدى. ناتيجەسىندە, ءدال وسى كامەرانىڭ كومەگىمەن كۇدىكتىلەر كوپ ۇزاماي قولعا تۇسەدى. جەدەل باسقارۋ ورتالىعىنىڭ ينسپەكتورى, پوليتسيا كاپيتانى باۋىرجان تويلانباەۆتىڭ ايتۋىنشا, استانادا مۇنداي كامەرالاردىڭ جالپى سانى – 652. الماتى اۋدانىندا – 255, سارىارقا اۋدانىندا – 228 جانە ەسىل اۋدانىندا – 166 بەينەباقىلاۋ جۇمىس ىستەيدى.
«102» ءپۋلتى
جەدەل باسقارۋ ورتالىعى 1999 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا قۇرىلىپتى. بىرنەشە مىندەتتى قاتار اتقارادى. ورتالىقتىڭ وڭ جاق قاپتالىندا ورنالاسقان توپ «102» جەلىسى ارقىلى كەلىپ ءتۇسكەن قوڭىراۋلاردى تىركەيدى. بار-جوعى التى ادام حالىقتان كەلىپ ءتۇسكەن اقپاراتتاردى قابىلداپ, تىركەپ, وڭدەپ, ءبىر مەزگىلدە ءتيىستى ورىندارعا تاراتادى.
پوليتسيانىڭ «102» جەلىسى تولىعىمەن اۆتوماتتاندىرىلعان ەكەن. قوڭىراۋ كەلىپ تۇسكەن كەزدە وپەراتوردىڭ كومپيۋتەرىندە حابارلاۋشى ادامنىڭ تەلەفون ءنومىرى كورىنەدى. دىبىس اۆتوماتتى تۇردە اۋديوجازباعا جازىلىپ, قاجەت بولعان جاعدايدا داۋىستى تەڭدەستىرۋ ءۇشىن پايدالانۋعا بولادى. ءاسىرەسە, جارىلعىش زاتتار تۋرالى جالعان اقپارات كەلىپ تۇسكەندە ءجيى قولدانىلادى.
«102» ارناسى ارقىلى حالىقتان قوڭىراۋ قابىلداپ وتىرعان ءسانيا اقورازوۆا, مارال بەيبىتوۆا, ايگۇل نۇرماعامبەتوۆامەن تىلدەسۋ ءمۇمكىن ەمەس. ويتكەنى, تەلەفون تۇتقاسىنا دامىل جوق. «ميرزويان كوشەسىندە قۇدىقتىڭ قاقپاعى اشىق جاتىر», «ايالدامادا بەلگىسىز ءبىرەۋ تالىپ قالدى», «بوگەنباي كوشەسىندە كولىك جۇرگىزۋشى جاياۋ ءجۇرگىنشىنى قاعىپ كەتە جازدادى», « م-1 كوپىرىندە كولىك اپاتى بولدى», «شاپاعات» بازارىندا سومكە جوعالدى»… بىرنەشە مينۋتتىڭ ءىشىندە ءتۇرلى وقيعالار تىركەلۋدە. اقپارات قابىلداعان بويدا جەلى قىزمەتكەرلەرى بولعان وقيعانى ءتيىستى ورىندارعا حابارلاۋدا. ال, وزدەرىنىڭ قۇزىرەتىنە جاتپايتىن ماسەلەلەردى قالا اكىمدىگىنە قاراستى باسقارمالارعا جولدايدى ەكەن.
قىزمەتكەرلەردىڭ ايتۋىنشا, بيىلعى ءبىرىنشى جارتى جىلدىقتا «102» پۋلتىنە 266 666 قوڭىراۋ كەلىپ ءتۇسىپتى. ونىڭ ىشىندە قىلمىس جاسالعانى تۋرالى – 16 857, قۇقىق بۇزۋشىلىق جونىندە – 66 051, ءتۇرلى وقيعاعا قاتىستى – 30162, اقپارات الۋ ماقساتىندا –153 596 رەت تەلەفون سوققان.
ءبىز كۋا بولعان ءبىر كۇن ىشىندە «102» جەلىسى 1451 قوڭىراۋ قابىلدادى. ونىڭ 98-ءى قىلمىس تۋرالى اقپارات. 378 قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى حابارلاپ, 798 رەت انىقتاما الۋ ماقساتىندا تەلەفون شالعان.
وسى كەزدە الماتى اۋدانىندا بولعان ۇرلىققا قاتىستى اقپارات كەلىپ ءتۇستى. ءبىر قىزدىڭ سومكەسىنەن «iPhone» ماركالى سمارتفون قولدى بولعان. ءبىر قىزىعى, كەلەسى قاتاردا وتىرعان الماتى اۋدانىنىڭ بەينەباقىلاۋ وپەراتورلارى ءدال وقيعا بولعان ماڭايدى بىردەن مونيتورعا شىعارا قويدى. قىزمەتكەرلەردىڭ ءبىرى كۇدىكتىنىڭ كيگەن كيىمى ءجونىندە حابارلاپ جاتسا, ەكىنشىسى جاقىن ماڭداعى پوليتسيا بولىمشەسىمەن بايلانىس جاساۋدا. اۋماقتى سىرتتاي باقىلاۋعا العان وپەراتورلار كۇدىكتى كورىنگەن ەكى ادامدى تەكسەرۋ كەرەكتىگىن ايتىپ, ءجون سىلتەپ ۇلگەردى.
وسى كەزدە كەزەكشى ينسپەكتور, پوليتسيا لەيتەنانتى اقتولقىن اۋماقپەن اڭگىمەلەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ول بەينەباقىلاۋعا تۇسىرگەن ەكى كۇن بۇرىن بولعان وقيعانىڭ جازباسىن كورسەتتى.
جازباعا ۇڭىلسەم, «شاپاعات» بازارى ماڭى. كوشە قيىلىسىندا ەكى-ءۇش جىگىت اڭگىمەلەسىپ تۇر. باعدارشام جانعاننان كەيىن جولدى كەسىپ وتكەن ولار تاسالاۋ جەرگە باردى. تالدىڭ كولەڭكەسىندە اڭگىمەلەسۋدە. كەنەت توبەلەس باستالىپ كەتتى. الگى ءۇش جىگىت جابىلىپ, ءتورتىنشىسىن ساباپ جاتىر. جولشىباي ءوتىپ بارا جاتقان ايەلدەر اراشا تۇسكىسى كەلىپ ايقايلاۋدا. بۇزاقىلار قويار ەمەس. ولار ابدەن تاياق جەگەن جىگىتتىڭ قالتاسىنان ءاميانى مەن تەلەفونىن تارتىپ الدى. سول ساتتە جەدەل جەتكەن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ءبارىن ۇستاپ اكەتتى. بار بولعانى بىرنەشە مينۋتتىق وقيعا.
«تالدىڭ كولەڭكەسىندە اڭگىمەلەسىپ تۇرعان جىگىتتەردىڭ پەيىلى دۇرىس ەمەس ەكەنىن بىردەن ءبىلدىم. ءويتكەنى, ۇشەۋى جابىلىپ, بىرەۋىن كوندىرە الماي جاتقانى تۇرلەرىنەن بايقالدى. توبەلەس باستالماي جاتىپ-اق, تەز ارادا ينسپەكتورلارعا حابارلاستىم» دەيدى ول.
قاڭعىباس قايدا بارادى؟
سارىارقا اۋدانىن باقىلايتىن وپەراتورلار ەكى بىردەي ادامدى نىسانعا الۋدا. ونىڭ ءبىرى – كوشە بويىن جاعالاپ كەلە جاتقان ەر كىسى, ال ەكىنشىسى – حالىقتىڭ تىلىمەن ايتقاندا, «بومج».
راسىندا, كامەراعا ۇڭىلسەك, كوشەدە اق كۋرتكا كيگەن ادام ءبىر ءتۇرلى كورىندى. ءار جەرگە ءبىر توقتايدى. ارتىنا قارايدى. كەيدە قوزعالماي, ءبىر ورنىندا قاتىپ قالادى. كوشەدە جولشىباي ءوتىپ بارا جاتقاندارعا ودىرايادى. باعدارشامعا كەلدى. جاسىل جانسا دا, جۇرەر ەمەس. باعدارشامعا ءبىر, ارتىنا ءبىر قاراپ قويادى. كيگەن كيىمى تازا. باقىلاۋ وپەراتورى مارجان ءماجيتوۆا ون مينۋتتاي باقىلاۋعا الدى. سودان كەيىن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنەن قۇجاتى بار-جوعىن تەكسەرۋدى سۇرادى.
البا-جۇلبا كيىنگەن ەكىنشى ادام رەسپۋبليكا داڭعىلىمەن قيسالاڭداپ كەلەدى. اياعىن ازەر باسۋدا. ءۇش كوشەنىڭ قيىلىسىنان وتكەننەن كەيىن, مولداعۇلوۆا كوشەسىنە بۇرىلدى. بۇقپانتايلاپ ءجۇرىپ, ءدۇكەنگە قاراما-قارسى ورنالاسقان ءۇيدىڭ جەرتولەسىنە كىرىپ كەتتى. وپەراتور جاقىن ماڭدا ورنالاسقان پوليتسيا بولىمشەسىنە الگى «بومجدىڭ» ماس ەكەنىن, ءبىردەڭە ءبۇلدىرۋى ىقتيمال ەكەنىن ايتىپ, ءۇيدىڭ مەكەن-جايىن حابارلادى.
بەينەباقىلاۋ تەك كوشە قيىلىستارىن عانا تۇسىرەدى دەپ ويلايتىنمىن. قاتەلەسكەن ەكەنمىن. وپەراتور ءبىر ادامدى نىسانعا السا, ونىڭ قاي جەرگە دەيىن بارعانىن توقتاۋسىز باقىلاپ وتىرادى. ءويتكەنى, كوشەدە ورنالاسقان كامەرالار ءار تاراپقا بۇرىلۋ ارقىلى قولمەن باسقارىلادى ەكەن. ماسەلەن, الگى قاڭعىباستىڭ قايدان شىققانىن, قاي كوشەلەردەن وتكەنىن, قاي قيىلىستا توقتاعانىن, ءتىپتى, قاي ءۇيدىڭ جەرتولەسىنە دەيىن كىرگەنىن كورسەتىپ بەردى. ياعني, ءار اۋماقتىڭ كامەرالارىن قولمەن باسقارۋ ارقىلى نىسانعا العان ادامدى ىزدەۋ, تابۋ اسا قيىن ەمەس. تەك – قىراعى كوز بولسا بولعانى.
ۇرى ۇزامادى
كەنەت بەينەباقىلاۋ وپەراتورى اقنۇر نۇرەكەشوۆا «بەيبارىس» ايالداماسىندا بولعان جاعداي تۋرالى شۇعىل حابارلاپ جاتتى. «بارلىعىنىڭ نازارىنا! «ارتەم» بازارى. قارا باس كيىمى بار, قارا كۋرتكا, كوك دجينسى, اياعىنا اق-قارا ءتۇستى سپورتتىق اياق كيىم كيگەن ورتا جاستاعى ۇرى. ءدال قازىر جاياۋ ءجۇرگىنشىلەر جولىمەن ءوتىپ بارادى. مىنە, قارسى بەتتەگى «جاسىباي» ايالداماسىنا جاقىندادى. «تۇلپار» ساۋدا ورتالىعىنا قاراي اياڭداپ بارادى. ۇستاڭىزدار…»
مىنە, ەڭ جاقىن ماڭايدا جۇرگەن جول پوليتسياسىنىڭ قىزمەتكەرى ونى قولعا ءتۇسىردى. ودان ءارى كۇدىكتى پوليتسيا بولىمشەسىنە جەتكىزىلەدى ەكەن.
ء–بىز كوبىنە حالىق كوپ شوعىرلانعان جەرلەردى, ايالدامالاردى باقىلاۋعا الامىز. ءوزىڭىز بايقاعانداي, جاڭاعى جىگىت اۆتوبۋس كۇتىپ تۇرعانداي بولدى. ەلمەن بىرگە جانتالاسا مىنۋگە ىڭعايلاندى, سول ءساتتە ءوزىنىڭ الدىندا تۇرعان قىزدىڭ ءسومكەسىنە قول سالدى. كامەرانى جاقىن الىپ قاراعاندا, ءاميان ەكەنىن كوردىم. الگى قىز ەشتەڭە سەزبەستەن ءمىنىپ كەتتى, ال ۇرى باعىتىن وزگەرتپەك بولدى. بىراق ۇزاققا بارمادى, – دەيدى اقنۇر نۇرەكەشوۆا. قىراعى قىز بۇل سالانىڭ كادىمگى مامانى بولعان. بىرنەشە جىلدىڭ ىشىندە كوپتەگەن وقيعانىڭ اشىلۋىنا سەپتىگىن تيگىزگەنىن ماقتان ەتەدى.
جۇرگىزۋشىلەردى «جۇگەندەۋ» قيىن ەمەس
مەكەمەنىڭ سول جاق قاپتالىندا جول پوليتسياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جايعاسقان. ولاردىڭ جۇمىسى قاۋىرت. كامەرا ارقىلى تەلەفونمەن ءسويلەسكەن, قاۋىپسىزدىك بەلدىگىن تاقپاعان, جول ەرەجەسىن بۇزعان ءجۇرگىزۋشىلەردى شەتىنەن «قىرىپ» جاتىر. كولىكتىڭ ءنومىرىن, ءتۇرىن-ءتۇسىن انىقتاپ, اكىمشىلىك حاتتاما تولتىرۋدا. وسى جەردەن سوتقا دا جولداي الادى ەكەن. باستى دالەل – بەينەباقىلاۋ. ال جۇرگىزۋشىلەر بولسا, مۇنىڭ ءبارىنەن بەيحابار. ءاسىرەسە, جول ەرەجەسىن بۇزعان كولىكتى قۇرىقتاۋ اسا قيىن ەمەس كورىنەدى. بەينەباقىلاۋ ارقىلى قاي باعىتتا كەتىپ بارا جاتقانىن انىقتاپ, ءجۇرگىزۋشىنى الدىنان كۇتىپ الۋ ولاردىڭ مىندەتى.
مۇندا «ورتالىق – 50» جانە «ورتالىق –51» قىزمەتكەرلەرى تەك جول باعىتىن رەتتەۋمەن اينالىسادى.
ۋاقىت جەتىگە تايادى. كەپتەلىس ۋاقىتى. باقىلاۋ وپەراتورىنىڭ ءبىرى قابانباي باتىر داڭعىلى مەن سىعاناق كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا جول قوزعالىسىن رەتتەپ تۇرعان جول ساقشىسىنا كومەكتەسۋدە. بىرەسە وڭ جاق قاپتالدى وتكىزۋدى ايتسا, اراعا كىشكەنە ۋاقىت سالىپ قارسى بەتتى جىبەرۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتۋدە. تۇرعىندار كوبىنە كەپتەلىسكە جول ساقشىلارىنىڭ ءوزىن كىنالايدى. بۇل – قاتە. ويتكەنى, كوشەنىڭ ءدال توبەسىنەن باقىلاپ تۇرعان بىزگە دە كولىك ءنوپىرى قايدا كوپ, قايدا از ەكەنى انىق كورىنىپ تۇر.
ارناۋلى كابينەتتە وتىرعان كەلەسى توپ مارتەبەلى مەيمانداردىڭ, ۇكىمەت باسشىلارى مەن مينيسترلەردىڭ, ماڭىزدى قىزمەت اتقاراتىن ازاماتتاردىڭ جول باعىتىن باقىلاۋدا ۇستايدى. ونداعى قىزمەتكەرلەرمەن دە تىلدەسۋ مۇمكىن بولمادى.
جالپى, استانا كوشەلەرى مەن قوعامدىق ورىندارىندا 575 كامەرا بولسا, ونىڭ 395-ءى كوشە قيىلىستارىندا ورنالاسقان. 119 بەينەباقىلاۋ قوعامدىق ورىندارداعى ۇساق قۇقىق بۇزۋشىلىقتى انىقتايدى (شەمىشكە شاعۋ, قوقىس تاستاۋ, اباتتاندىرۋ ەرەجەسىن بۇزۋ). 61 كامەرا اۋلا تىنىشتىعىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇدان بولەك, 77 كامەرا ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ اۋماعىنا قويىلعان.
حالىق سانى كوبەيگەن سايىن بەينەباقىلاۋ كامەرالارىنىڭ قاجەتتىلىگى ارتىپ كەلەدى. جەدەل باسقارۋ ورتالىعىنداعى بارلىق جازبالار ءبىر اي مەرزىمگە دەيىن ساقتالادى. قىلمىستىق وقيعالار مەن قۇقىق بۇزۋشىلىقتى ايعاقتايتىن جازبالار عانا دەرەكقورعا جولدانادى. سونىمەن قاتار, بۇل جازبالاردى سوت تورەشىلەرى, قورعاۋشىلار, تەرگەۋشىلەر دە پايدالانادى ەكەن.
قالادا «رۆن-2013» باعدارلاماسىنا سايكەس, الداعى ۋاقىتتا «ينتەگرا» جۇيەسىمەن جابدىقتالعان 49 كامەرا ورناتۋ جوسپارلانعان.
– سوڭعى التى ايدىڭ ىشىندە ورتالىق قىزمەتكەرلەرى كامەرانىڭ كومەگىمەن 159 قىلمىستى انىقتادى. 14 223 اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق ءتىركەلدى. اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق كودەكستىڭ ءبىر عانا 387-بابى بويىنشا 265 وقيعا ورىن الدى. جالپى, بەينەباقىلاۋ ورناتىلعان جەرلەردە قىلمىستىق وقيعالار از كەزدەسەدى, – دەيدى پوليتسيا كاپيتانى باۋىرجان تويلانباەۆ.
سونىمەن, كەتۋگە ىڭعايلانعاندا مونيتوردىڭ بىرىنەن «بايتەرەك» مونۋمەنتى الاڭىن كوزىم شالدى. نىسانعا كىرىپ-شىققان ادامدار انىق كورىندى. وسى ءساتتى باقىلاپ وتىرعان وپەراتورعا كامەرانى «نۇرسايا» تۇرعىن ءۇي كەشەنىنە بۇرۋىن ءوتىندىم. مەنىڭ ءوتىنىشىم بويىنشا, گازەت رەداكتسياسىن ءىرى پلانعا الدى. عيماراتتىڭ كىرەبەرىسىندە تۇرعان اسحات ارىپتەسىمدى كورىپ, ءىشىم جىلىپ قالدى. بۇل دا ءبىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىمىز.
پسيحولوگتاردىڭ پىكىرىنشە, ءبۇگىندە كەيبىر تۇرعىندار «مۇندا كامەرا بار ما, الدە جوق پا؟» دەپ جان-جاعىنا قاراۋدى ادەتكە اينالدىرعان. ەگەر بەينەباقىلاۋ جوق بولسا, جۇرگىزۋشىلەر جىلدامدىعىن اسىرۋعا دايىن. جاياۋ جۇرگىنشىلەر بەلگىلەنبەگەن جولدى كەسىپ وتكىسى كەلەدى. الاياقتار ۇپتەپ كەتۋگە ىڭعايلانسا, بۇزاقىلار توناۋدى ۇمىتپايدى.
الايدا, توبەدەگى كامەرادان بۇرىن ءبارىن كورىپ تۇرعان ءبىر اللانىڭ بار ەكەندىگىن ۇمىتپاعان ءجون سياقتى.
