نۇر-سۇلتاندا پلاستيك, قاعاز, شىنى, مەتالل جانە ۇساق-تۇيەك ەلەكتروندى تەحنيكا قالدىقتارىن جيناۋعا – سارى ءتۇستى كونتەينەر, تاعام بولىكتەرى, ورگانيكالىق قالدىقتارعا جاسىل كونتەينەر قويىلعان, ايالدامالارعا قوقىستاردى سۇرىپتاۋعا شاقىرعان جارنامالار ىلىنگەن, تيىسىنشە قوقىس شىعارۋشى كومپانيا ازىق-تۇلىك قالدىقتارىنان بولەك, قايتا وڭدەلەتىن شيكىزاتتاردى سۇرىپتاۋ نەمەسە قايتا وڭدەۋ كاسىپورىندارىنا اپارۋى كەرەك, ال وڭدەلمەيتىن بولىگىن كومۋ ءۇشىن پوليگونعا الىپ كەتۋى كەرەك. سوعان قاراماستان, قالا تۇرعىندارى قوقىستى سۇرىپتاۋعا ءالى دە ءمان بەرمەيدى. ونىڭ ۇستىنە حالىق سانى ءوسىپ, قوقىس تا كوبەيىپ كەلەدى. ارنايى مالىمەتتەرگە قاراعاندا, «تازا قالا» قوقىس جيناۋ كومپانياسىنىڭ جۇمىس توبى تەك تاۋلىك ىشىندە مىڭ توننا قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى جەتكىزەدى ەكەن. بارلىق قالدىقتاردىڭ تەك 12 پايىزى زاۋىتتا سۇرىپتالىپ, وڭدەلەدى. قالعان 88 پايىزى پوليگونعا كەتەدى.
تاياۋدا قالا اكىمى التاي كولگىنوۆ ينستاگرام پاراقشاسىندا ءبىر اي بويى وتكىزىلگەن سەنبىلىكتەر بارىسىندا 280-نەن استام قوقىس ۇيىندىلەرى تازارتىلعانىن, مۇنداي جۇمىس جۇيەلى نەگىزدە جۇرگىزىلەتىنىن ايتتى. ايتا كەتۋ كەرەك, اكىمدىكتىڭ باستاماسىمەن «تالدىكول» اۋماعىندا, ءوندىرىس كوشەسى جاعىنداعى س349 كوشەسى, الاش تاسجولى 65/1 مەكەنجايى, سولتۇستىك اينالما جول, استانا–مالوتيموفەەۆكا كوشەسىندەگى قالالىق فتيزيوپۋلمونولوگيا ورتالىعىنا قاراما-قارسى بەت, قورعالجىن تاسجولى 45 مەكەنجايى, قارتتار ءۇيى اۋماعى, استانا–
قاراعاندى تاسجولى 111ۆ, «قالالىقگازاستانا 2050» جانارماي قۇيۋ ستانساسى, №29 مەكتەپتىڭ سولتۇستىك–شىعىس بەتىنە وسىنداي اۋقىمدى تازالىق جۇمىستارى جاسالعان. بيىل جازدا ەكولوگيا, گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترى ماعزۇم مىرزاعاليەۆتىڭ باستاماسىمەن قوياندى سۋ قويماسىن تازارتۋ بويىنشا «بىرگە – تازا قازاقستان» ەكولوگيالىق شاراسى وتكەنى بەلگىلى.
قۇرىلىس كومپانيالارى قالدىعىن قايدا توگەدى؟
نۇر-سۇلتاندا قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ بىرقاتارىن عانا قوقىستى ارنايى جەرگە توگەدى ەكەن, ال قالعانى قايدا توگىپ جاتقانى بەلگىسىز. قالالىق ءماسليحاتتا وتكەن ەكولوگيالىق ماسەلەلەر بويىنشا قوعامدىق تىڭداۋدا قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى امان ايۋپوۆ كومپانيالاردىڭ بارلىعىنىڭ پوليگونمەن كەلىسىمشارتى بولۋىن, قوقىستى ارنايى پوليگونعا وتكىزۋىن اي سايىن قاداعالاپ, قالعان قوقىستى قايدا جىبەرگەنىن باقىلاۋدا ۇستاۋ, ەگەر پوليگون ءتاريفى جوعارى بولسا, ونى تومەندەتۋ كەرەكتىگىن ايتىپ, ماسەلە كوتەردى. ونىڭ ايتۋىنشا, كاسىپورىنداردىڭ ءوندىرىس قالدىقتارىن پوليگونعا اكەتۋىنە ءتيىستى باقىلاۋ جوق, ەلوردادا وندىرىستىك سيپاتتاعى قوقىس تاستاۋ ماسەلەسى ءالى كۇنگە جۇيەلى شەشىمىن تاپپاعان, كاسىپورىنداردىڭ قوقىس پەن وندىرىستىك قالدىقتاردى شىعارۋىنا ءتيىستى باقىلاۋ جۇيەسى جاسالماي وتىر. «بۇگىنگى تاڭدا قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ 25 پايىزى عانا قۇرىلىس قالدىقتارىن ارنايى پوليگونعا شىعارادى, ال قالا ولاردىڭ زارداپتارىمەن كۇرەسۋدە. ناتيجەسىندە ءبىز شىعارىندىلار ءۇشىن تولەم المايمىز ءارى رۇقسات ەتىلمەگەن پوليگونداردى تازارتۋعا بيۋدجەت قاراجاتىن دا بولەمىز» دەدى دەپۋتات. نەگە بۇلاي؟ بۇعان قاتىستى قر زاڭناماسىن جەتىلدىرىپ, وسى تالاپتاردى ساقتاماعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ قاجەت پە؟
2030 جىلعى مەجە – 40 پايىز
«جاسىل» ەكونوميكاعا كوشۋ كونتسەپتسياسىنداعى باستى تارماقتاردىڭ ءبىرى – وسى قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى يگەرۋ. 2021 جىلى قالدىقتاردىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىن جويۋعا تىيىم سالاتىن زاڭ كۇشىنە ەنەدى. ۇكىمەت 2030 جىلعا دەيىن قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ ۇلەسىن 40 پايىزعا جەتكىزۋى ءتيىس. ارنايى مالىمەتتەرگە قاراعاندا, 2012 جىلدان بەرى قالا اۋماعىنان شىعارىلعان بارلىق قوقىس ەلورداداعى «KazRecycleService» جشس قوقىس وڭدەۋ كەشەنىندە جيناقتالادى. كەشەن يسپان تەحنولوگياسى بويىنشا جۇمىس ىستەيدى, وندا قوقىستى سۇرىپتاۋ, بريكەتتەۋ جانە وڭدەۋ جۇرگىزىلەدى. كەشەنگە سالىنعان ينۆەستيتسيا كولەمى 36 ملن ەۋروعا جۋىق. وڭدەۋدىڭ جوبالىق قۋاتى جىلىنا 250 مىڭ توننا قالدىقتى قۇرايدى. سۇرىپتاۋدان كەيىن قالدىقتار قايتالاما شيكىزاتقا وڭدەلەدى, ناتيجەسىندە ەكوماقتا, تاسپا, فلەكس, تۇيىرشەكتەلگەن پوليەتيلەن ۇنتاقتارى جانە تاباق پلاستينالار شىعارىلادى. ۋتيليزاتسياعا جارامايتىن قالدىقتار پوليگونعا جىبەرىلەدى. بىراق بۇل جەتكىلىكسىز. بىزدە قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ, «جاسىل» ەكونوميكاعا كوشۋگە بايلانىستى قاپتاعان فورۋمدار وتەدى, بىراق بۇل سالانىڭ دامۋى ءالى دە ويداعىداي ەمەس.
«ەكولوگيا – الەمدىك ترەند»
ارنايى زەرتتەۋگە قاراعاندا, جىل سايىن ەلىمىزدە 700 ميلليون توننا ونەركاسىپتىك قوقىس پەن قالدىقتار جينالادى, ونىڭ 250 ميلليونى دەنساۋلىققا قاۋىپتى ۋلى زاتتار كورىنەدى. دامىعان ەلدەر جاس ۇرپاعىنا ەكوفيلوسوفيانى ناسيحاتتاپ, كوشەلەرگە باتارەيا نەمەسە سىناپ لامپاسىن ورتاق قوقىسقا تاستاۋعا بولمايدى دەگەن بيلبورد ءىلىپ قويادى ەكەن. 
جۋىردا قالا اكىمى التاي كولگىنوۆ №76 مەكتەپتە وتكەن ەكو-ساعاتتا «ەكولوگيا – الەمدىك ترەند» دەپ, وقۋشىلارعا قالا تازالىعىنىڭ دەنساۋلىق ءۇشىن دە, مادەنيەت ءۇشىن دە اسا ماڭىزدى ەكەنىن ايتتى. «وسى جازدا پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ەكوچەللەندجدى باستادى. جاستار بەلسەندىلىك تانىتىپ, قالانىڭ اينالاسىنداعى وزەن-كولدەردى تازالاۋعا قاتىستى, سوندا كورگەنىمىز – سۋ قويمالارىنىڭ اينالاسى قوقىسقا تولعان, ونى باسقا پلانەتادان كەلىپ لاستاعان جوق, باسقا وبلىستىڭ ادامدارى اكەلىپ توككەن جوق, ءسىز بەن ءبىز لاستادىق, دەمالىستى جاقسى كورەمىز, بىراق ارتىنان جينامايمىز» دەپ بارشانى تابيعاتتى قورعاۋعا, قوقىس تاستاماۋعا شاقىردى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك, پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ استانادا رۇقسات ەتىلمەگەن جەرلەرگە قوقىس توگىلەتىندىگىنە الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەن ەدى. ول كەيبىر تۇرعىنداردىڭ وركەنيەتتەن حابارى جوق ادام سياقتى ارەكەتتەرىنە قىنجىلىپ, سىرتتان كەلگەندەرگە «قوقىستى قايدا توگۋ كەرەكتىگىن» ءتۇسىندىرۋ قاجەتتىگىن ايتتى.
– وسى جايتقا بايلانىستى ەكولوگيا, گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنە رۇقسات ەتىلمەگەن جەرلەرگە قوقىس تاستاعاندارعا اكىمشىلىك جازانى قاتاڭداتۋدى تاپسىرامىن.
ارينە, بۇل ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىستا, پاتەرىندە, پودەزدە وزدەرىن تيىسىنشە ۇستاي ءبىلۋ جونىندەگى تۇرمىستىق ءمادەنيەتىنە بايلانىستى. ادامدار وزدەرىن استانانىڭ تۇرعىنى ەمەستەي, قالالىق مادەنيەتكە ەش قاتىسى جوقتاي ەكەندەي سەزىنەدى.
بۇل جەردە ولارعا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەرەك. ەگەر كىمدە-كىم سەلودان كەلسە, ءوزىنىڭ سوڭىنان قوقىس تاستاماۋدى ۇيرەتۋ كەرەك, – دەدى توقاەۆ.
پرەزيدەنت سونداي-اق قۇرىلىس قالدىقتارىنىڭ رەتسىزدىگىن كۇردەلى ماسەلە دەپ اتادى. كۇل-قوقىس ەلوردانىڭ شەتكى ايماقتارىندا شاشىلىپ جاتادى. پرەزيدەنت اكىمدىككە نۇر-سۇلتان قالاسىندا قۇرىلىس قالدىقتارىن جيناۋعا جانە وڭدەۋگە ارنالعان ارنايى الاڭ جاساۋدى تاپسىرعان بولاتىن.
فاريدا كاريموۆا
