حاماس پەن يزرايل سوعىسىنداعى گۋمانيتارلىق ءۇزىلىس تاعى ەكى كۇنگە ۇزاردى. ونىڭ العىشارتى حاماس ەكى كۇندە تاعى دا 20 ادامدى بوساتۋى ءتيىس. ۇزارتۋ قاتار, امەريكا قۇراما شتاتتارى جانە ەگيپەت ەلدەرىنىڭ ارا-اعايىن بولۋىمەن جۇزەگە استى. يزرايل اتىستى توقتاتۋ تۋرالى كەلىسىمدى ناقتى راستاماعانمەن, يزرايل پرەمەر-ءمينيسترى بەنيامين نەتانياحۋدىڭ كەڭسەسى Twitter-دە 50 پالەستينالىق ايەلدى بوساتۋعا دايىن ەكەنىن جاريالادى.
كەلىسىم تاعى ۇزارا ما؟
ءبىر اپتالىق تىنىشتىق بۇدان ءارى سوزىلۋى مۇمكىن بە؟ كەيبىر مەملەكەت باسشىلارى وسىعان ءۇمىتتى, باستى سەبەپ رەتىندە تۇرعىندارعا گۋمانيتارلىق كومەك كەرەك ەكەنىن العا تارتىپ وتىر. ۋاقىتشا كىدىرىس تاپقان سوعىستى ءبىرجولاتا توقتاتۋدىڭ جولىن قاراستىرۋ ءۇشىن وسى اپتادا اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى ە.بلينكەن يزرايلگە جانە باسىپ الىنعان باتىس جاعالاۋعا بارادى دەپ كۇتىلۋدە. بىراق ساراپشىلار بەيبىتشىلىكتىڭ اۋىلى الىس دەيدى, ويتكەنى يزرايل حاماس-تى تولىق جەڭۋدى كوزدەيدى. ياعني قاقتىعىس ءالى بىرنەشە اپتاعا جالعاسۋى مۇمكىن.
سوعىستى ۋاقىتشا توقتاتۋ كۇشىنە ەنگەن وتكەن جۇمادان بەرى يزرايل ءوز تۇرمەلەرىندە وتىرعان 3260 پالەستينالىقتىڭ اراسىنان 150 تۇتقىندى ۇشكە ءبولىپ بوساتتى. ال ەۋروپا وداعى مەن اقش «تەررور ۇيىم» دەپ تانىعان حاماس توبى ءوزى كەپىلدە ۇستاپ وتىرعان 200-دەن استام تۇتقىننىڭ اراسىنان 69 ايەل مەن بالانى بوساتتى, ونىڭ 51-ءى – يزرايلدىك, 18-ءى – شەتەلدىك ازامات.
پالەستينا تاريحىنداعى ەڭ اۋىر قاندى قىرعىن
يزرايل ارمياسى «بەيبىت حالىققا تيىسپەيمىز, ءبىزدىڭ اسكەري وپەراتسيا حاماس-تىڭ كوزىن قۇرتۋعا باعىتتالعان» دەپ مالىمدەگەنمەن, بۇل رەتكى قاقتىعىستا گازاداعى بەيبىت تۇرعىندار قىناداي قىرىلدى. ناقتىلاپ ايتقاندا, قازىرگە دەيىن 16 مىڭ ادام كوز جۇمدى, ونىڭ 6000-نان استامى بالا, 4000-نان استامى ايەل دەگەن مالىمەت بار. وسى جاعدايعا بايلانىستى بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريش يزرايل اۋە شابۋىلدارى كۇشەيگەن سايىن گازا سەكتورى «بالالار بەيىتىنە» اينالىپ بارادى دەپ مالىمدەگەن ەدى. قازىرگە دەيىن حاماس قارۋلىلارىنان قانشا ادامنىڭ كوزى جويىلعانى, قيراعان عيماراتتاردىڭ استىندا قانشا ادامنىڭ ءمايىتى جاتقانى بەلگىسىز, يزرايل تاراپىنىڭ مالىمەتىنشە, ون شاقتى حاماس قولباسشىسىنىڭ كوزى جويىلعان. قاقتىعىس باستالعاننان بەرى يزرايلدە 1500-گە جۋىق ادام قازا تاپقان. مۇنىڭ 360-ى – اسكەر. دەگەنمەن اسكەري ساراپشىلار يزرايل اسكەرىنەن ولگەندەردىڭ سانى بۇدان الدەقايدا كوپ بولۋى مۇمكىن دەپ سانايدى.
7 قازاننان بەرى يزرايل گازاعا 32 مىڭ توننادان استام بومبا تاستاعان. دەمەك, ونىڭ قۋاتى حيروسيماعا تاستالعان بومبادان 3 ەسە كوپ دەگەن ءسوز. يزرايل ارمياسىنىڭ سوققىسىنان سولتۇستىك گازا, نەگىزىنەن, جەرمەن-جەكسەن بولدى. ولار حاماس قارۋلىلارى بوي تاسالادى دەگەن جەلەۋمەن تۇرعىن ۇيلەرگە, الەۋمەتتىك نىساندارعا, كەرەك دەسەڭىز, ەمدەۋ, وقۋ ورىندارىنا دەيىن سوققى جاساپ, يسلام ۋنيۆەرسيتەتى, ءال-شيپا اۋرۋحاناسى سياقتى ورىنداردى دا قيراتتى. سالدارىنان ەمدەۋ, دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى بۇكىلدەي تۇرالاپ, جارالانعاندارعا, سونداي-اق بوسانعان ايەلدەر مەن جاڭا تۋعان سابيلەرگە دە مەديتسينا قىزمەتى كورسەتىلمەي جاتىر. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنشە, گازا سەكتورىنداعى تۇرعىن ۇيلەردىڭ 60 پايىزى قيراعان. قالانىڭ قۇبىر جەلىسىنە زاقىم كەلگەندىكتەن, تۇرعىندار اۋىز سۋدان دا تارىعىپ وتىر. حالىقارالىق قاۋىمداستىق گۋمانيتارلىق كومەك قولىن سوزعانمەن, بوسقىنعا اينالعان (1,7 ميلليون حالىقتىڭ بارار جەر, باسار تاۋى قالماي, بوسىپ كەتكەن) قيساپسىز حالىقتىڭ قاجەتىن قاناعاتتاندىرا الماي جاتىر.
يزرايل دە قىسپاقتا قالدى
7 قازانداعى حاماس باستاعان شابۋىلدى ايىپتاپ, «بۇل پالەستينا حالقىن ۇجىمدىق جازالاۋعا سەبەپ بولا المايدى» دەپ مالىمدەگەن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى انتونيو گۋتەرريش دۇيسەنبى كۇنى «پالەستينالىقتار ءوز تاريحىنداعى ەڭ قاسىرەتتى تاريحتى باستان وتكەرىپ جاتىر» دەپ مالىمدەدى. سونداي-اق ول تاراپتاردى سوعىستى جاپپاي توقتاتۋعا جانە حاماس ۇستاعان بارلىق تۇتقىندى بوساتۋعا شاقىردى.
قاقتىعىس باستالعاننان بەرى يزرايل ارمياسى جاۋلاپ العان باتىس جاعالاۋدا دا يزرايل ارمياسىنىڭ قولىنان قازا تاپقاندار كوبەيگەن. ياعني 222 ادامدى يزرايل اسكەرى اتىپ ولتىرگەن. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى گۋمانيتارلىق ۇيلەستىرۋ باسقارماسى مۇنى 2005 جىلدان بەرى رەكوردتىق كورسەتكىش دەپ مالىمدەدى.
سوعىس باستالعان كەزدە «حاماس-تى ءتۇپ-تۇقيانمەن قۇرتىپ, گازانى جاۋ كۇشىنەن جاپپاي تازارتامىن» دەپ ورەكپىگەن ءيزرايلدىڭ دە قازىر ارىنى قايتا باستادى. سەبەبى گازاداعى جەراستى توننەلدەرىنە بەكىنىپ العان حاماس قارۋلىلارى وڭاي شاعىلا سالاتىن جاڭعاق ەمەس ەكەنىن كورسەتتى. «ءال-اقسا سۋ تاسقىنى» دەپ اتالاتىن وپەراتسيانى باستاعان كەزدە-اق 20 مينۋت ىشىندە گازا سەكتورىنان يزرايلگە 5000-نان استام زىمىران اتقان حاماس بۇل جولى سوعىس تاكتيكاسىن جاڭالاپ, بىرقىدىرۋ وزىق قارۋلارعا دا قول جەتكىزگەنىن اڭعارتتى. يزرايل كۇشتەرى ولاردى سولتۇستىك گازاعا دەيىن تىقسىرىپ كەلگەنمەن, قالانىڭ استىن تىشقاننىڭ ءىنى سەكىلدى قىرىق تەسىك توننەلگە اينالدىرعان ولار (كەيبىر دەرەكتەردە گازاداعى توننەلدەردىڭ ۇزىندىعى 500 شاقىرىمعا دەيىن جەتكەنى ايتىلادى) قۋاتتى قارسىلىق كورسەتىپ جاتىر.
قازىر حاماس-تىڭ ءيزرايلدى اتقىلاۋى توقتادى. بىراق سوعىستىڭ العاشقى مەزگىلىندە حاماس اتقان 10 مىڭنان استام زىمىراندى قاعىپ ءتۇسىرۋ ءۇشىن يزرايل قىرۋار شىعىنعا باتتى. اتاپ ايتقاندا, حاماس قارۋلىلارى اتقان زىمىرانداردىڭ قۇنى ءارى كەتسە 3000 دوللار بولسا, ونى اسپاننان قاعىپ ءتۇسىرىپ جاتقان ءيزرايلدىڭ اۋە شابۋىلىنان قورعانۋ جۇيەسى – «تەمىر كۇمبەزدىڭ» ءبىر سناريادىنىڭ قۇنى 30 مىڭ دوللاردان جوعارى.
«The Times of Israel» گازەتىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا, 7 قازاننان باستاپ ءيزرايلدىڭ گازا سەكتورىنداعى سوعىستىڭ ءبىر كۇندەگى شىعىنى كەمىندە 1 ميلليارد شەكەلدى (شامامەن 269 ميلليون اقش دوللارى) قۇرايدى ەكەن. يزرايل قارجى مينيسترلىگىنىڭ الدىن الا جاساعان بولجامىنشا, بۇرىنعى قاقتىعىستارمەن سالىستىرعاندا بۇل رەتكى سوعىس يزرايل ەكونوميكاسىنا ۇلكەن اسەر ەتەدى. 28 قاراشا كۇنى ءيزرايلدىڭ ورتالىق بانكى ءوزىنىڭ ماكروەكونوميكالىق بولجامىن جاريالاپ, يزرايل-حاماس سوعىسى يزرايل ەكونوميكاسىنا شامامەن 198 ميلليارد شەكەل (53 ميلليارد اقش دوللارى) شىعىن اكەلۋى مۇمكىن دەپ جاريالادى.
قازىر يزرايل بيلىگىنە ىشكى جانە سىرتقى قىسىم دا كۇشەيدى. يزرايل حالقى بيلىكتىڭ قازىرگە دەيىن تۇتقىنداردى تولىق بوساتا الماعانىنا نارازىلىق تانىتسا, الەمنىڭ ءار بۇرىشىندا سوڭعى كۇندەرى گازاداعى پالەستينالىقتاردى قولداعان ميتينگىلەر جيىلەدى. سوڭعى كەزدەرى قارىم-قاتىناسى جاقسارا باستاعان ساۋد ارابياسى مەن تۇركيا ەلدەرى دە يزرايلدەن تەرىس اينالدى. ەردوعان «يزرايل – تەرروريست مەملەكەت!» دەسە, تۇركيا ۇكىمەتى يزرايل پرەمەر-ءمينيسترى بەنيامين نەتانياحۋدىڭ ۇستىنەن گااگاداعى حالىقارالىق قىلمىستىق سوتقا تالاپ-ارىز جولدادى. انكارا ونى گازا سەكتورىندا تۇراتىن تۇرعىندارعا گەنوتسيد جاسادى دەپ ايىپتايدى.
ءيزرايلدىڭ گازادا قان-قاساپ قىرعىن جاساۋى بۇل ەلدىڭ نەگىزگى قولداۋشىسى – اقش-تى دا ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىردى. ال اقش-تىڭ كومەگى بولماسا, ۇزاق سوعىسۋدى ءيزرايلدىڭ دا ەكونوميكاسى كوتەرمەيدى.
پالەستينا مەملەكەتى قۇرىلۋى مۇمكىن
وتكەن ايدا مىسىر (ەگيپەت) استاناسىندا «بەيبىتشىلىكتى جاقتاۋ ءسامميتى» ءوتتى. مىسىر پرەزيدەنتى ابدەل فاتتاح اس-سيسي باستاماشى بولعان قۇرىلتايعا ەۋروپا, افريكا, تاياۋ شىعىستىڭ جانە باسقا ايماقتاردىڭ 30-عا جۋىق مەملەكەتى, سونىڭ ىشىندە اراب ەلدەرى, اقش, ۇلىبريتانيا, گەرمانيا, فرانتسيا, گرەكيا, قىتاي, رەسەي وكىلدەرى قاتىستى. سامميت قورىتىندىسىندا تاراپتار ەشقانداي قۇجاتقا قول قويمادى. ءتىپتى بىرلەسكەن مالىمدەمە دە قابىلدانبادى. جيىنعا قاتىسقان باسشىلار قاقتىعىس ءۇشىن بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى حاماس-قا جۇكتەيتىن تۇجىرىمعا كەلىسپەدى دە, بىرلەسكەن مالىمدەمە ورنىنا سامميتكە باستاماشى بولعان, وعان توراعالىق ەتكەن پرەزيدەنت ابدەل فاتتاح اس-سيسي اراب ەلدەرىمەن كەلىسە وتىرىپ, ءوز مالىمدەمەسىن جاريالادى. اتالعان قۇجاتتا قاقتىعىسقا «حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ ادىلەتتى شەشىمدى ۇزاق ۋاقىت تابا الماۋى» سىنعا الىنىپ, الەم ليدەرلەرى «قاقتىعىستى توقتاتۋعا ەمەس, قاقتىعىستى رەتتەۋگە» كۇش سالىپ, «زارداپ شەگۋشى حالىقتىڭ ءتىپتى ەڭ تومەنگى مۇقتاجدىعىنا سايكەس كەلمەيتىن ۋاقىتشا شارالاردى» ۇسىنىپ, ۋاقىت جوعالتتى دەلىنگەن. وسى جينالىستا بۇعان دەيىن يزرايلگە بىرجاقتى قولداۋ كورسەتكەن ەۋروپانىڭ ليدەرلەرى سامميت سوڭىندا ۇستانىمىن جۇمسارتىپ, پالەستينا حالقىن ەۋرووداقتا «تەرروريست ۇيىم» دەپ تانىلعان حاماس-پەن تەڭەستىرمەۋگە شاقىردى.
سامميتتە ءسوز العان پالەستينا اۆتونومياسىنىڭ باسشىسى ماحمۇد ابباسقا «ءبىز حالقىمىزدى گازادان كوشىرۋدىڭ, پالەستينالىقتاردى يەرۋساليمنەن نەمەسە يوردانيانىڭ باتىس جاعالاۋىنان الاستاۋدىڭ كەز كەلگەن تالابىنان باس تارتۋ كەرەگىن ەسكەرتەمىز. قانداي قيىنشىلىق كورسەك تە, ءوز جەرىمىزدە تابان تىرەپ قالامىز. ءبىز كەتپەيمىز!» دەپ اشىق ايتتى.
ەڭ باستىسى, كاير ءسامميتى قورىتىندىسىندا ونىڭ قاتىسۋشىلارى «تاۋەلسىز پالەستينا مەملەكەتىن قۇرۋ وڭىردەگى ناعىز بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتىڭ جالعىز ۇستىنى بولادى» دەگەن بايلامعا كەلدى. بۇل تۋرالى دا بۇۇ باسشىسى انتونيۋ گۋتتەريش مالىمدەدى. وسىدان بۇرىن قىتاي مەن رەسەي دە «پالەستينا مەملەكەتى قۇرىلۋ كەرەك» دەگەن تالاپتى جاقتاعان. ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى دە «قازاقستان پالەستينا مەملەكەتىن قۇرۋدى قولدايدى» دەپ مالىمدەگەن. دەمەك, وسى رەتكى قاندى قىرعىن اياقتالعاننان كەيىن «پالەستينا مەملەكەتى» قۇرىلۋى ابدەن مۇمكىن. الايدا سوعىستان كەيىن گازانى كىم باسقارادى دەگەن سۇراق ءالى شەشىلگەن جوق.
