بۇگىن مەن نە دەيىن… ءوزىمنىڭ تايانىشىم دا, تىنىسىم دا, اياۋلى جارىم امانتايدان اجىراپ قالعانىما, مىنە, قىرىق كۇن دە بولىپ قالدى. جانىم جۇدەۋ. جەر بەتىنە سىيماي جۇرگەندەيمىن. ەلەڭدەپ, ەلەگىزىپ, ەگىلەمىن. ارتىندا قالعان ولمەيدى دەۋشى ەدى. ءبارى راس. ءتىرى ادام تىرشىلىگىن جاسايدى ەكەن عوي.
مەن ونى ىزدەي بەرەمىن. مەنىڭ قالعان عۇمىرىمدا تەك امانتاي عانا جەتپەيتىن بولدى.
مەنىڭ امانتايدان الارىم, بىلمەيتىندەرىم ءالى كوپ-اق ەكەن. كەي ساتتەردە بىردەڭە سۇراعىم كەلىپ بوس ورنىن سيپاپ, جاۋتاڭداپ قالامىن.
ءسويتىپ, كۇندەرىم وسىلاي ءوتىپ جاتىر…
تاپ قازىر نەشە ءتۇن كىرپىك ىلمەي وتكىزگەن تۇندەرىم مەن كۇندەرىمنىڭ مينۋتىن ساعاتقا, ساعاتىن تاۋلىككە جالعاپ وتىرمىن. بىلمەيمىن, كەلەر سىن-ساعاتتار قالاي بولار ەكەنىن. ءار كۇنىمدى ساعان دەپ ارناپ قۇران باعىشتاۋمەن وتكىزىپ ءجۇرمىن. بىلەمىن, سەن قينالىپ كەتتىڭ. قاتال تاعدىردىڭ تولقىنىنىڭ ەكپىنىنە شىدامادىڭ, ساعىنىشىم-اۋ!
ءبىز قوسىلعالى, مىنە, بيىل 40 جىل. ءۇي بولدىق. بالا سۇيدىك. امانتايدىڭ اتا-اناسى ەرتە دۇنيەدەن ءوتىپتى. ەكى باۋىرى بار ەكەن, قاشاندا قاسىندا بولدى.
ءومىر ءوز جولىنا سالىپ ىلگەرى جىلجي بەردى. ە.بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن ءتامامداپ, قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ماماندىعىن الىپ شىقتى. ەڭبەك جولىن ءوزىنىڭ تۋعان اۋىلىندا ۇستازدىقتان باستاعان ول كەيىن جۋرناليستىك سالاعا اۋىسىپ, قىزمەت ەتتى. پاتەر جاعالادىق 12 جىل. بالالاردى وسىردىك, وقىتتىق. شۇكىر دەدىك. ايلىقتىڭ ءوزى شايلىققا جەتەر-جەتپەس بولىپ جاتقان كەزدەر دە بولدى. قيىندىقتار كوپ كەزدەستى جولىمىزدا. وسىنىڭ بارىنەن ەكەۋمىز قول ۇستاسىپ ءجۇرىپ شىعىپ جۇردىك. ءبىر-بىرىمىزگە دەگەن پاك ماحابباتتىڭ ادالدىعى جولىندا الاڭسىز كۇي كەشكەن كۇندەر مەن تۇندەر قانشا ەدى.
امانتاي ءابىلۇلى اسىل ازامات ەدى. ول ومىرگە وتە قۇشتار بولدى. قىزمەت ەتىپ ءجۇرىپ جۇرت قاتارلى پاتەر دە الدىق. باسىنا تۇسكەن قيىندىقتان مويىمايتىن, قايتسەم وسىلارعا «جوق» دەگىزبەيمىن دەپ جانتالاسىپ ءجۇرىپ ءبىزدى تالاي قيىندىقتان الىپ تا شىقتى. امانتاي قىرىق جىلدا ماعان ءبىر قاباق شىتىپ, «ءاي» دەپ, بولماسا «مەن» دەپ كەۋدە قاعىپ سىلكىنۋدىڭ نە ەكەنىن بىلدىرمەي كەتتى عوي.
امانتايدىڭ اڭقىلداعان اقكوڭىل پەيىلىنىڭ ءوزى قانداي ەدى. ساعىندىم. ساعىنا دا بەرەمىن. ول ساعىمداي سارقىلماس ساعىنىش قانا تاستاپ كەتتى ماعان. امانتايدىڭ قارۋى قالامى ەدى. كۇندىز-ءتۇنى جازا بەردى, جازا بەردى. ءسويتىپ ءجۇرىپ تالاي بيىكتەردەن دە كورىندى. امانتاي قاتتى اۋىردى, دارىگەرلەر «ءتورت-اق اي عۇمىرى قالدى» دەگەن, اللانىڭ شاراپاتىمەن حالىقتىق ەم الىپ ءجۇرىپ, قىزمەتتەن دە قالمادى. ورتامىزعا قوسىلىپ, سول باياعى تىرشىلىكتىڭ جەتەگىنە قايتا ىلەستىك. امانتايدىڭ اقىندىق قابىلەتى دە ءبىر وزىنە جەتەرلىك-ءتىن. ول تورىنەن مەيمان كەتپەۋىن قالاپ تۇراتىن. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە, اسىرەسە, مەنىڭ تۋعان كۇنىمدى دۋمانداتىپ وتكىزۋدى قالاپ وتىراتىن, ءسويتىپ, بار جاقسىنى قاسىنا جيىپ الىپ, «مەن تىلەك ايتپايمىن با؟» دەپ, بار داۋىسىمەن: «قاتار جۇرسەم جۇزگەندەيمىن جايىقتا,
وتكەن كۇنگە باعا بەر دە, بايىپتا.
وتقا ءتۇسىپ, سۋدى كەشكەن مەن ءۇشىن,
جىرلاسام مەن سۇيگەن جاردى ايىپ پا؟» دەپ مەنىڭ دە ماقتاۋىمدى اسىرىپ وتىرۋشى ەدى. جوقتى بار, باردى قاناعات تۇتتىق. سول قىرىق جىلدا جيعان-تەرگەنى بولسا, سونىڭ ءبارى امانتاي ارقىلى عانا اسىپ-تاسىپ جاتتى. ءانشى بولماسام دا, مەنىڭ جۇرەكپەن ايتىپ جۇرگەن ءان-جىرىم ەدى, امانتاي! وتباسىمىزدىڭ قاشاندا تىنىش تا ۇلگىلى بولۋى جولىندا ءتۇزۋ باعىت بەرىپ وتىردى.
امانتاي ۇنەمى جازا بەرەتىن. ونىڭ اڭگىمەلەرى مەن پۋبليتسيستيكالىق ماقالالارى جەرگىلىكتى جانە رەسپۋبليكالىق گازەتتەردە جاريالانىپ ءجۇردى.
سونداي-اق امانتاي ەسىلبايدىڭ «امانات» اتتى شەجىرە شىعارماسى, «اسىلدىڭ سىنىعى», «ونەگەلى عۇمىر يەسى» سىندى كىتاپتارى دا جارىققا شىقتى. اۋىرىپ قالاتىن اياق استىندا. امانتاي ءۇش قايتالاپ قۇلاپ-تۇردى. ەم الىپ, ءسال دە بولسا قاسىمدا جۇرگەنىن مەدەت ەتىپ ءجۇردىم. كەيىنگى كەزدەرى «اللا قيىندىقتى كوتەرە الاتىن پەندەسىنە بەرەدى», بۇل دا بىزگە جىبەرگەن «سىنى» شىعار دەگەندى ءجيى ايتىپ ءجۇردى. ول سىننان دا ءوتىپ جۇردىك ەكەۋمىز. قىرىق جىلدىڭ جيىرما جىلىن اۋرۋمەن الىسىپ ءجۇرىپ وتكىزدىك. بىراق, ەرتەڭگى كۇنىمنەن تەك «ءۇمىت» قانا كۇتىپ ءجۇردىم. ەكەۋمىز ءبىر-بىرىمىزدەن ەش الشاقتاپ كورمەپپىز. ول مەنى سىيلاسا, مەن دە ونى سىيلاپ ءوتتىم. اعايىن, قۇدا-جەگجات, كورشى-قولاڭنىڭ الدىندا دا امانتايدىڭ وزىندىك ورنى بولدى. كەيىن وسى ءبىر دەرت شارشاتىپ جىبەردى مە, سونىڭ ىرقىنا كونىپ بۇل دۇنيەنىڭ بار قىزىعىن ايىرباستاپ كەتە باردى.
سەن ومىرگە قۇشتار ەدىڭ. ەمدەلىپ تاعى ءبىر ءسات تۇرىپ تا, ءجۇرىپ تە كەتتىڭ. سەن وتىرعان ورتانىڭ كوركى بولدىڭ قاشاندا. سەنىڭ اقىلدىلىعىڭ, ۇقىپتىلىعىڭ, ءتىل بايلىعىڭ قانداي ەدى. مەنىڭ دە, بالالاردىڭ دا سەنەن الا الماي قالعان دۇنيەلەر كوپ ەكەنىن ەندى ءتۇسىنىپ جاتقاندايمىز. بىلمەيمىن… سەن مەنەن, مەن سەنەن الشاقتامايتىنداي ءبىر كۇش ءجۇردى قاسىمدا.
سوڭعى كەزدەرى قينالىپ كەتتىڭ, سەزدىرگىڭ كەلمەي ميىعىڭنان كۇلىپ قويىپ, بىرەر ءسات توبەگە قاراپ ويلانىپ جاتىپ قالاتىنسىڭ. ەمدەلىپ تە جاتتىق. مەن دە ءبارىن ءتۇسىنىپ ءجۇردىم. اۋرۋدىڭ سالدارىنان جۇمىستان دا الشاقتاپ ۇيدە وتىردىڭ. بىراق, جازا بەردىڭ. ءتورت قابىرعاعا سىيماي كەتەتىن كەزدەردە ناماز سەنىڭ جولداسىڭ بولدى. بىرەۋ دۇنيەدەن ءوتىپتى دەگەندى ەستىسەڭ, ۇنەمى «ە, جاراتقان بەرگەنىن الماي تىنبايدى عوي» دەپ جاينامازىڭدى جايىپ جىبەرىپ, مارقۇمدارعا دۇعا باعىشتاپ بارىپ, نامازىڭدى اياقتايتىنسىڭ.
سەن جازۋىڭدى جازا بەردىڭ, جازا بەردىڭ. مايىرىلىپ, قاناتىڭ تالىپ وتىرىپ جازدىڭ. «امانتاي-اۋ, قويا قويساڭشى, اۋىرىپ قالاسىڭ عوي دەسەم», «تۇرسىن-اۋ, مەن وسى قالپىمدا جازۋ ۇستەلىمنىڭ باسىندا ءولىپ كەتسەم ارمانىم جوق قوي» دەپ بارىپ, جاتار ورنىڭا قيساياتىنسىڭ. شىنىمەن دە, جازۋ ۇستەلىندە ەڭ سوڭعى اياقتالماي قالعان قولجازباڭ قالدى. جانىڭ جۇدەپ, قالجىرادىڭ-اۋ, اۋىر دەرتتىڭ قۇرىعى بوي بەرمەدى. مەن بىراق, قاجىمادىم ءبىر سەن ءۇشىن. قاناتىمەن سۋ سەپكەن قارلىعاشتاي بولىپ ۇنەمى قاسىڭنان تابىلدىم. بىراق… بىراق, قايتەيىن. قولىمنان ەش كومەك بەرە المادىم عوي. وكىنىش وزەگىمدى ورتەپ تۇر. سەنسىز ءبىزدىڭ تىرلىگىمىز قالاي بولار ەكەن؟ بايلىعىمىز دا, بارىمىز دا تەك سەنىمەن تولىسىپ جاتتى ەمەس پە, ارداقتىم-اۋ!
سەن باردا عانا مەن ەشكىمنەن, ەشقاشان سەكەم الىپ كورمەپپىن. ەركىنسىپ, ەركەلەپ ءجۇردىم. سەن ۇنەمى ماعان «جارقىراپ كيىنىپ ءجۇر» دەيتىن ەدىڭ. مەن دە سەنىڭ ماعان دەگەن ىقىلاسىڭا ريزا بولىپ, اسىپ-تاسىپ ءجۇردىم. ەندى ءبارى ءبىتتى مە..؟ ەكەۋمىز جىر ەتىپ ايتاتىن تاۋسىلماستاي ارماندار قايدا قالدى؟ سەن مەن ءۇشىن قول جەتپەس ساعىم بولىپ كەتتىڭ بە؟ تايانىشىم دا, تىنىسىم دا ءوزىڭ ەدىڭ عوي. قايتەيىن؟… قارسى تۇرا المادىم مەن اللانىڭ ىسىنە.
سەن تۇنىمەن اڭگىمەلەسىپ جاتتىڭ عوي كەتەرىڭنەن ءبىر كۇن بۇرىن. قالايشا, نە بولعانىن تۇسىنبەدىم عوي. الدە, قورقىتقىڭ كەلمەدى مە مەنى…
مامىر شاعىم قاق توبەدەن كۇن كۇلگەن,
ۇزاق جىلعا جالعاسار دەپ ءجۇرمىن مەن.
جازاتايىم, قالعىپ كەتسەم, ماڭگىلىك,
وياتارسىڭ ءسۇيىپ الىپ ەرنىمنەن, – دەگەن دە جىر جولدارىن قالدىرىپسىڭ. مەنى وسى ءبىر شۋماق سەنىڭ دەمىڭ ۇزىلەر ساتكە دەيىن جەتەلەسىن دەدىڭ بە, الدە وسى ما ەدى جىلدار بويى ماعان قولداۋ بەرىپ كەلگەن, امانتايىم-اۋ!
جووق, ولاي بولماي شىقتى, الدە مەن الداندىم با, سەن ويانبادىڭ. نەگە؟ ساعىندىم مەن سەنى. قارا جەر سەنى قۇشاعىنا العالى جانىڭدى ۇققان جۇرتىڭ دا مەنىمەن بىرگە جۇدەۋلى. امانتاي, قالعان عۇمىرىمدا اتىڭدى «تۇمار» ەتىپ الىپ جۇرەمىن, اسقار تاۋىم-اۋ!
ءبىر كەزدەرى گازەتتىڭ تىرلىگىمەن ءجۇرىپ, جىر جازۋدى دا قويىپ كەتتىم, كەلەر ۇرپاق وقىپ جۇرەر جىر جولدارىم قالىپ جاتسا, قۇبا-قۇپ قوي دەپ وتىرۋشى ەدىڭ عوي. سونداي كەزدەردە جازدىڭ با ەكەن:
قيالىما ەرىك بەردىم, ۇزبەدىم,
قۇلاي ءسۇيدىم جاقسىلاردىڭ جۇزدەرىن.
ءجيى-ءجيى قارايلايمىن ارتىما,
قالدى ما دەپ وزىمە ءتان ىزدەرىم, – دەگەن دە جىر جولدارى قاعاز بەتىندە ءوزىڭنىڭ ورنەكتى قارىپتەرىڭمەن تەرىلىپ قالىپتى. امانتاي, ارتىڭدا سەنى ىزدەر تۋعان-تۋىس, باۋىرلارىڭ, ارىپتەستەرىڭ, جولداستارىڭ جانە ءبىر كەزدەرى شىنىڭدى, سىرىڭدى جازىپ بولىسكەن وقىرماندارىڭ بار. ەل-جۇرتىڭ بار. وسى عوي سەنى ساعىنار ىزدەرىڭ.
سەنىڭ ىزدەرىڭ بالالارىڭ مەن نەمەرەلەرىڭ ەمەس پە؟ مەن دە ەندى وسىلاردىڭ ورتاسىندا وتىرىپ, سولاردىڭ اماندىعى مەن اۋلەتىڭنىڭ تەرەڭ بويلاپ تامىر تارتۋىن تىلەيمىن, سەنىڭ داۋىسىڭدى, كۇلكىڭدى, سۋ سەپكەندەي مەزەتتىك اشۋىڭدى ساعىنامىز, ىزدەيمىز. مەن سەنى ۇمىتتىرمايمىن ولارعا, ەشقاشان. نەمەرەلەرىڭە جازۋلى قالعان جىرلارىڭدى جاتتاتىپ, ۇعىندىرىپ وتىرامىن. وزىڭمەن وتكەن جىلدارىمدى ساعىنىپ وتەرمىن.
تاۋسىلمايتىن ساعىنىشىم-اۋ,
ءوندىرىسىم – اۋىلىم دەپ جىرلاپ وتپەپ پە ەدىڭ.
جىل قۇسىنداي ءبىر سوعاتىن وزىڭە,
ۇشىپ جەتەم ساعىنىشپەن ورالىپ, – دەپ تە جازىپسىڭ. ۇشىرىپ الدىم مەن سەنى الاقانىمنان. باقۇل بول, امانتاي!
جاتقان جەرىڭ جارىق, توپىراعىڭ تورقا بولسىن. اللا سەنى قاراڭعى جەرىنەن قورقىتپاسىن. جۇماقتىڭ تورىنەن تابىلۋىڭا ءناسىپ ەتكەي دەپ قۇران باعىشتاپ, تىلەك تىلەۋ عانا كەلەدى ەكەن مەنىڭ قولىمنان.
كىم بىلەدى, «ءۇش قۇنسىز بار, سونىڭ ءبىرى – جانىڭ سۇيگەن جارىڭ» دەيدى ەكەن قازاعىم. ەگەر دە ءوزىڭدى رەنجىتكەن ءساتىم بولسا, كەشىر جانىم! مەن كەشتىم, سەنى.
ال سەن مەنىڭ وزىڭە دەگەن ساعىنىشىمدى باسار كۇندىز-ءتۇنى تاۋسىلماس نوسەرىم بولارسىڭ.
تۇرسىن سەيىتجانقىزى
استانا
