تىلدەر كۇنىنە ارنالىپ «استانا» ۇلتتىق سۋرەت گالەرەياسىندا وتكەن «وتانىمنىڭ ءتىلى – ءوز ءتىلىم» رەسپۋبليكالىق بايقاۋىندا ەلىمىزدەگى ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ جاس مۇشەلەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى قانشالىقتى مەڭگەرگەنى انىقتالدى. شىلدە ايىندا جاريالانعان بايقاۋدىڭ اقتىق كەزەڭىنە ىرىكتەلە كەلە 7 ادام جولداما العان. مەملەكەتىمىزدىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگى, باتىسى مەن ورتالىعىنان ەلورداعا كەلگەن ولار قازاق تىلىندە قاي دەڭگەيدە سويلەي الاتىنىن كورسەتتى.
بايقاۋدىڭ العاشقى كەزەڭىندە ءار قاتىسۋشى بىرەۋلەرى ولەڭمەن, بىرەۋلەرى قارا سوزبەن وزدەرىن تانىستىردى. العاشقى بولىپ شىققان پاۆلودارلىق ارتۋر بارتەلدىڭ انا تىلىمىزگە قىزۋعىشىلىعى سەگىزىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەنىندە ويانعان ەكەن. «اباي وقۋلارىنا» دا قاتىسىپتى. «وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل, ءوز ءتىلىندى قۇرمەتتە» دەپ قادىر اقىن ايتپاقشى, نەمىس ءتىلىن دە ۇيرەنگەن ول قازىردە كەرەكۋدەگى «ۆوزروجدەنيە» نەمىس قوعامىندا گەتە ءتىلىن وزگەلەرگە ۇيرەتىپ ءجۇر.
قىزىلوردادان كەلگەن ۇلتى شەشەن داگمارا گۋتاۋسوۆا سىر ەلى – جىر ەلى ەكەنىن دالەلدەدى. كەنتاۋلىق ناديما ناسيروۆانىڭ سوزىنەن ونىڭ فيزيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى, ەكى قىز, ءۇش ۇلدىڭ اناسى ەكەنىن بىلدىك. ارىستان جەتكەن اننا شولگينا ساتيريك سادىقبەك ادامبەكوۆ, جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ, ءانشى نۇرجامال ۇسەنباەۆا, كومپوزيتور ەرجان سەرىكباەۆ سىندى قازاق رۋحانياتىندا بەرىك ورىن العان تۇلعالارمەن جەرلەس بولعانىنا ماقتاناتىنىن جەتكىزدى.
م.قوزىباەۆ اتىنداعى سولتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى ەكاتەرينا جۋكوۆا قازاق مەكتەبىندە وقىعانىن, اناسى – مۋزىكا مۇعالىمى ونىڭ ءان-كۇيگە دەگەن ماحابباتىن وياتقانىن, سودان پيانينومەن قاتار دومبىرادا دا ويناۋدى ۇيرەنگەنىن تاپتىشتەپ ايتىپ بەردى.
قاراعاندى گۋمانيتارلىق كوللەدجىنىڭ «قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى مۇعالىمى» ماماندىعى بويىنشا ديانا پلاتونوۆيچ كومىرلى ولكە جايلى اڭگىمەمەن باستاپ ءوزىن تانىستىرسا, ماڭعىستاۋلىق گرەتا حاچاتۋريان: «362 اۋليە جاتقان جەردەن سالەم!» دەپ جينالعاندارعا دۋ قول سوقتىردى. كاسپيي جاعاسىندا وسكەن قىز جەرگىلىكتى تەلەارنادا جاڭالىقتاردى جۇرگىزەدى ەكەن.
«ءتىلدارىن» اتالعان كەزەڭدە قاتىسۋشىلارعا گازەت ءماتىنىن اۋدارۋ تاپسىرماسى بەرىلسە, سوڭعى تاپسىرما – شىعارماشىلىق نومەر كورسەتۋ بولدى. وسى جەردە «ارپا ىشىندە ءبىر بيداي» – ارتۋر ابايدىڭ ءبىرىنشى قارا ءسوزىن جاتقا وقىپ, كەزىندە «اباي وقۋلارىنا» بەكەر قاتىسپاعانىن كورسەتتى. ونىڭ ءۇشىنشى ورىن الۋىنا وسى سەپ بولعان سياقتى. گرەتا ۇلى دانىشپانىمىزدىڭ «جەلسىز تۇندە جارىق اي» انىنە سالىپ, ەكىنشى ورىندى جەڭىپ الدى. ءبىر ەمەس, ەكى ءنومىر كورسەتكەن ديانا الدىمەن قوبىزبەن كۇي تارتتى, ودان كەيىن اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ ولەڭىن وقىدى. قازىلار القاسىن وسىنىسىمەن باۋراپ العان بولۋى كەرەك, وعان ءبىرىنشى ورىن بەرىلدى. ءجۇلدەگەرلەرگە باعالى سىيلىقتار تاپسىرىلدى, وزگە دە سايىسكەرلەر سىيلىقسىز قالعان جوق.
بايقاۋدى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ جاستار ءىسى كوميتەتى ۇيىمداستىرعان. «مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن جاس ازاماتتىڭ وسى ءبىر ارتىقشىلىعى ونىڭ قىزمەتتە وسۋىنە ۇلكەن مۇمكىندىك تۋدىرادى. جالپى, ءتىل بىلگەن سايىن ادامنىڭ ىشكى الەمى باي تۇسەدى دەپ ەسەپتەيمىن» دەيدى قازىلار القاسىنىڭ ءتورايىمى, پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى زۋحرا ساياپوۆا.
سۇبەلى ءسوز
نۇرلان وقاۇلى, قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى حاتشىلىعى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى:
– ەلىمىزدە «ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ 25 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ ءوتىپ جاتىرمىز. وسى زاڭ العاش رەت 1989 جىلى 22 قىركۇيەكتە قابىلدانعان بولاتىن. ءدال سول كەزدەن باستاپ ءوز ەلىندە, ءوز جەرىندە ۇزاق جىلدار بويى وگەيلىك كورگەن قازاق ءتىلىنىڭ بويىنا جان كىردى, تامىرىنا قان ءجۇگىردى. ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ
«قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىندا «قازاقستاننىڭ بولاشاعى – قازاق تىلىندە» دەگەنى بارشاعا ايگىلى. شىنداپ كەلگەندە, تىلگە دەگەن كوزقاراس – ەلگە دەگەن كوزقاراس. قازاق ءتىلى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى. اتا زاڭىمىزدا تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ وسىلاي انىق جازىلعان. سوندىقتان, ءتىلىمىزدى كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسىنە ساي كوتەرىپ, تۇعىرىن نىقتاۋ – قازاق ەلىن ءوزىنىڭ وتانى دەپ سانايتىن ءاربىر ازاماتتىڭ قاسيەتتى بورىشى. مىسالى, رەسەي فەدەراتسياسىندا ورىس ءتىلىنسىز ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس. ۇلىبريتانيادا اعىلشىن ءتىلىن, جاپونيا جاپون ءتىلىن بىلمەگەن ادام سول ەلدىڭ قوعامىندا ءوزىن ەركىن سەزىنە المايدى. ءبىز دە بىرتىندەپ وسىعان كەلە جاتىرمىز. وعان بارلىق جاعداي جاسالعان. سوڭعى ءۇش جىلدىڭ وزىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا بيۋدجەتتەن 10 ميلليارد تەڭگەنىڭ ءبولىنۋى – وسىنىڭ ايقىن دالەلى. قاجەتتى وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالدار دا, وقىتاتىن بىلىكتى ماماندار دا جەتكىلىكتى. بىزگە قازىر كەرەگى – مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن قامقورلىق, مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن جاناشىرلىق جانە ەڭ باستىسى – مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنەم دەگەن نيەت.
امانعالي شميتۇلى
