سابىرلى, قايسار, مەيىربان

باتەكەڭمەن تاعدىر ءبىزدى پارلامەنت قابىرعاسىندا جولىقتىردى. 1998 جىلدىڭ قىس ايلارى-تىن. الماتىدان قازاقستاننىڭ جاڭا ەلورداسىنا كوشىپ كەلگەنىمىزگە بىرەر ايدىڭ عانا ءجۇزى بولعان. ارۋ الماتىنىڭ اسەم كوشەلەرىندە كوڭىلىمىز اسىپ-تاسىپ جۇرەتىن بىزدەر ءۇشىن جاڭا استانانىڭ – سول كەزدەگى اقمولا قالاسىنىڭ جۇپىنىلاۋ كورىنىسىنە كوزىمىز ۇيرەنە الماي-اق قويعان-دى. ونىڭ ۇستىنە, وتباسىمىز, بالا-شاعامىز اندا, ءوزىمىز مۇندا ءارى-ءسارى كۇي كەشىپ جۇرگەنىمىز جانە بار. سونىڭ اسەرى مە, كىم ءبىلسىن, الماتىدان تانىستارىمىز كەلە قالسا, مارە-سارە بولىپ قالامىز.

كوڭىل قوڭىلتاق تارتىپ جۇرگەن سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە اقمولاعا ىسساپارمەن الماتى تەحنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ءبىرىنشى پرورەكتورى, تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور وڭالبەك نالەەۆ اعامىزدىڭ جولى ءتۇسىپتى. ول كىسىمەن اعايىندىق تۇرعىدان قارىم-قاتىناستا ەدىك. اماندىق-ساۋلىق سۇراسۋ بارىسىندا وڭالبەك اعا: «پارلامەنتتە باتىرحان مەرعاليەۆ دەگەن اعاڭ جۇمىس ىستەۋشى ەدى, سەن ونى ماعان تاۋىپ بەرە المايسىڭ با؟» دەگەن ساۋال تاستادى. مەن ول كەزدە پارلامەنت سەناتىنىڭ اپپاراتىندامىن. بىزدە ونداي ادامنىڭ جوق ەكەنىن ايتا كەلىپ, پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ اپپاراتىنان سۇراستىرىپ كورمەكشى بولدىم. «ءبىر جاعىنان سەنى تانىستىرايىن دەپ ەدىم, – دەپ اڭگىمەسىن ساباقتادى وڭالبەك اعا. – ول كىسى دە ءبىزدىڭ وڭتۇستىكتىڭ قازاعى. ونىڭ ۇستىنە جەگجاتتىعى دا بار. جۇبايى ساعان اپكە بوپ كەلەدى. كەزىندە قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى مينيسترلىگىندە باسشىلىق قىزمەتتە بولعان. مەن دە جوعارى وقۋ ورنىندا قىزمەت ىستەيتىندىكتەن, بۇرىننان تانىسپىز. جەلتوقسان وقيعاسىنا بايلانىستى قۋدالانىپ, قىزمەتىنەن الىنىپ, ءبىراز قيىندىقتار كوردى». وڭقاڭ وسىلاي دەپ ءبىر تۇيىندەدى. جەلتوقسان وقيعاسى اتالعاندا مەن ەرىكسىز ەلەڭ ەتە قالدىم.

باتىرحان اعامىزدى كوپ قينالماي تاۋىپ الدىم. ءماجىلىس اپپاراتىنىڭ ەكونوميكاعا قاتىستى بولىمىندە كونسۋلتانت ەكەن. تانىسا كەلە ءبىر ۇيدە تۇراتىن بولىپ شىقتىق. مىنە, سول ۋاقىتتان بەرى باتەكەڭمەن قارىم-قاتىناسىمىز ۇزىلگەن ەمەس. ءبىزدىڭ اڭگىمەمىزدىڭ جاراسىم تاۋىپ,
وڭاي ءتىل تابىسىپ, اعا-ءىنى بولىپ سىيلاسىپ ءجۇ­رۋى­مىزدىڭ سەبەبىن تىم كۇردەلەندىرۋدىڭ دە قا­جەتى شامالى. بىرىنشىدەن, ءبىز قۇدايى كورشىمىز, بارىپ-كەلىپ جۇرگەن مەكەمەمىز دە ءبىر. ەكىنشىدەن, باتەكەڭنىڭ جەكە باسىنىڭ قاسيەتى دە وعان ادامنىڭ ءىش تارتىپ, ءۇيىرىلىپ تۇرۋىنا اسەر ەتەدى دەگەن ويدامىن. ۇشىنشىدەن, باتەكەڭنىڭ بويىندا مەيىرباندىق قاسيەت باسىم. بۇعان ونىڭ ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى جۇمىسىنا دەگەن ىجداھاتتىلىعىن, مۇقياتتىلىعىن قوسىڭىز. سونان سوڭ جۇرتتى سۇيسىندەرەتىن جانە ءبىر جاقسى قاسيەتىن ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. ول – سابىرلىلىق. ون بەس جىلدان بەرى مەن بىلەتىن باتەكەڭ قانداي جاعدايدا دا سابىرلىلىق تانىتاتىن بىرتوعا مىنەزىنەن تانعان ەمەس. بۇل ونىڭ بويىندا ءتۋابىتتى بار تابيعي قاسيەتى بولسا كەرەك.

سابىرلىلىق دەگەننەن شىعادى. ءاربىر ادامنىڭ ومىرىندە كەزدەسۋى مۇمكىن قيىندىقتار باتەكەڭنىڭ ومىرىندە دە بولماي قالعان جوق. سونداي ساتتەردە سابىرلىلىق شەگىنەن شىعىپ, قىزبالىققا بەرىلىپ, وزىنە دە, وتباسىنا دا ابىروي اپەرمەيتىن ىڭعايسىز ءبىر جاعدايلارعا تاپ بولۋى عاجاپ ەمەس قوي. ال ونداي جاعدايلار باتەكەڭنىڭ ومىرىندە كەزدەسپەدى دەيسىڭ بە؟ باسقاسىن بىلاي قويعاندا, 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنا بايلانىستى قۋعىندالىپ, الداعى ماقسات-جوسپارىنىڭ ءبارىن كۇل-تالقان ەتكەن جاعدايدىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟

ءبىر ءسات اعامىزدىڭ ۇلگىلى ەڭبەك جولىنا شولۋ جاساپ كورەلىكشى. الماتى حالىق شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا وقىپ «قارجى جانە نەسيە» ماماندىعىن الادى, كازمۋ-ءدىڭ اسپيرانتۋراسىندا جانە الماتى جوعارى پارتيا مەكتەبىندە وقىپ ءبىلىمىن جەتىلدىرەدى.  كەڭەس اسكەرى قاتارىندا قىزمەت ەتەدى. كەيىن كسرو مەملەكەتتىك بانكى جۇيەسىندە اۋداندىق بولىمشەنىڭ ينسپەكتورى,  وبلىستىق كەڭسەنىڭ ەكونوميسى بولادى. 1967 جىلى باتىرحان قاجىاكبارۇلى شىمكەنت پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ ساياسي ەكونوميا كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى رەتىندە جوعارعى وقۋ ورنىنا عىلىمي-پەداگوگيكالىق قىزمەتكە اۋىسادى.

تياناقتى تەوريالىق ءبىلىمى مەن وندىرىستىك تاجىريبەسىنىڭ جەتكىلىكتىلىگى ەسكەرىلىپ, باتىرحان قاجىاكبارۇلى 1969 جىلى قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسى شىمكەنت وبلىستىق  كوميتەتىنە جاۋاپتى قىزمەتكە شاقىرىلادى جانە بۇل قىزمەتتى 1974 جىلعا دەيىن ىسكەرلىكپەن اتقارادى, جوعارى پارتيا مەكتەبىنە وقۋعا جىبەرىلەدى. جپم بىتىرگەننەن كەيىن قازاق كسر جوعارى جانە ورتا ارناۋلى ءبىلىم مينيستىرلىگىنىڭ باسقارۋشى جانە عىلىمي-پەداگوگيكالىق كادرلار باسقارماسىنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالادى, قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ قارارىمەن القا مۇشەسى بولىپ بەكىتىلەدى.

بۇل قىزمەتتە, 1976-1987 جىلدارى, ب.مەر­عاليەۆتىڭ بەلسەندى قاتىسۋىمەن ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن ينستيتۋتتاردىڭ, ورتا ارناۋلى وقۋ ورىندارىنىڭ وقىتۋشىلارى مەن مۇعالىمدەرى قۇرامىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ جونىندە قوماقتى ۇيىمداستىرۋشىلىق قىزمەتتەر ىستەلدى. اسىرەسە, جوعارى مەكتەپتەگى ءبىلىمنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا ۇلكەن ۇلەس قوساتىن عىلىمي دارەجەسى بار بىلىكتى كادرلاردى, عىلىم دوكتورلارى مەن كانديداتتارىن دايىنداۋدىڭ جان-جاقتى تۇرلەرى مەن ادىستەرى قاراستىرىلعان كەشەندى باعدارلاما دايىندالىپ, ىسكە اسىرىلدى. وندا دوكتورانتۋرا, اسپيرانتۋرا, ستاجەر-زەرتتەۋشى, كاسىبي ماماندىعىن جەتىلدىرۋ ينستيتۋتتارىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋدىڭ جولدارى زەرتتەلىپ قاراستىرىلعان ەدى. باعدارلامادا اقش, ۇلىبريتانيا, گفر, فرانتسيا, كانادا, رەسەي, ۋكراينا مەملەكەتتەرىنىڭ الدىڭعى قاتارلى, دامىعان, اتاقتى وقۋ-عىلىمي ورتالىقتارىندا  قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ قولداۋىمەن عىلىم كادر­­لارىن دايىنداۋعا نازار اۋدارىلدى. وسى جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە قازاقستاننىڭ وبلىس ورتالىقتارىنداعى, ونىڭ ىشىندە جاڭادان اشىلعان تەحنيكالىق باعىتتاعى ينستيتۋتتار وقىتۋشىلارىنىڭ ساپاسى جوعارىلادى, قازىرگى ۋاقىتتا بۇل وقۋ ورىندارى اۋماقتىق ماڭىزى بار ۋنيۆەرسيتەتتەرگە اينالىپ  ەلىمىزگە بىلىكتى ماماندار دايىنداۋعا اتسالىسۋدا.

مىنە وسىلايشا, جۇمىستى بار ىنتى-شىنتىسىمەن, ىقىلاس-پەيىلىمەن ادال اتقارىپ جۇرگەن ادامدى جەلتوقسان وقيعاسى كەزىندە ستۋدەنتتەرگە لايىقتى ءتالىم-تاربيە بەرە المادى دەگەن جەلەۋمەن ورنىنان الىپ, جۇمىسسىز قالدىردى. ول ول ما, بۇدان بىلاي ەش جەرگە جۇمىسقا الىنبايتىنداي احۋال تۋعىزىلدى. تۇپتەپ كەلگەندە, وتباسىنا نان تاۋىپ بەرۋدىڭ ءوزى ۋايىمعا اينالدى. ءسويتىپ جۇرگەندە «جىعىلعان ۇستىنە جۇدىرىق» دەگەندەي, اياۋلى جارى كامشات اتى جامان اۋرۋعا ۇشىراپ, وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنىڭ باس كەزىندە ومىردەن وزدى. باتەكەڭ كامەلەتكە تولماعان ەكى قىز, ءبىر ۇلىن قۇشاقتاپ قالا بەردى.

ەر جىگىتتىڭ باسىنا تۇسكەن وسىناۋ قيىن ساتتەردە باتەكەڭ مويىمادى, سابىرلىلىعىنا قوسا قايسارلىق تانىتتى. ءسويتىپ جۇرگەندە, جىرتىق ءۇيدىڭ قۇدايى بار دەمەكشى, باتەكەڭنىڭ جولى بولىپ, 1987 جىلى الماتى ەنەرگەتيكالىق ينستيتۋتىنا وقىتۋشى بولىپ ورنالاسادى. ىسكەرلىگىنىڭ, بىلىمدارلىعىنىڭ ارقاسىندا كوپ ۇزاماي وسى ينستيتۋتتىڭ ەكونوميكالىق تەوريا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى, گۋمانيتارلىق ءبىلىم بەرۋ فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى قىزمەتتەرىن اتقارادى. ينستيتۋتتا نەگىزگى وقۋ-ادىستەمەلىك جۇمىستارمەن قاتار, ءبىلىم بەرۋدىڭ گۋمانيتارلىق نەگىزىن ينجەنەرلىك بىلىمگە ەنگىزۋ جونىندە باتىرحان قاجىاكبارۇلىنىڭ قاتىسۋىمەن ءتيىمدى جۇمىستار جۇرگىزىلەدى. بۇل ماسەلەلەر بويىنشا ينستيتۋتتا  عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيالار ۇيىمداستىرىلادى,  «شىعىس-باتىس:  مادەنيەتتەر ديالوگى» اتتى حالىقارالىق سيمپوزيۋمعا قاتىسىپ, تەحنيكالىق جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە گۋمانيتارلىق تاربيە بەرۋدىڭ ادىستەرى مەن ادىستەمەلەرى تۋرالى باياندامالار جاساپ, عىلىمي ماقالالار جاريالايدى.

ال ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى جاريالانىپ, ونىڭ مەملەكەتتىلىگىنىڭ زاڭنامالىق نەگىزدەرىن قا­لىپتاستىرۋ كەزىندە, ياعني 1993-2006 جىلدار ارالىعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پار­لا­مەنتىنىڭ اپپاراتىندا ابىرويمەن ەڭبەك ەتتى. الدىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ اپپاراتىندا باقىلاۋ پالاتاسىنىڭ اعا ينسپەكتورى, ەكونوميكالىق رەفورما جونىندەگى كوميتەتتىڭ كونسۋلتانتى قىزمەتتەرىن اتقاردى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى كاسىبي نەگىزدە جۇمىس ىستەي باستاعان كەزەڭدە باتەكەڭ ءماجىلىس اپپاراتىندا ەڭبەك ەتتى. مۇندا ول زاڭدىلىق جانە سوت-قۇقىقتىق رەفورما, ەكو­نوميكالىق رەفورما جانە اۋماقتىق دامۋ كومي­تەتتەرىندە باس كونسۋلتانت, باس ساراپشى  قىز­مەتتەرىن ويداعىداي اتقارا ءجۇرىپ, كونس­تيتۋتسيالىق, قارجى جانە اقشا-نەسيە ساياساتى جونىندەگى, اۋماقتىق دامۋ ماسەلەلەرى بويىنشا, مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى باسقارۋ جونىندەگى زاڭ جوبالارىن پارلامەنتتە قابىلداۋ ءۇشىن  قاراۋعا دايىنداۋ جۇمىستارىنا بەلسەنە قاتىستى, زاڭ جوبالارىن قارايتىن جۇمىس توبىنىڭ مۇشەسى بولدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىندە قابىلدانعان بۇل سالاداعى زاڭداردىڭ ەلىمىزدىڭ تۇراقتى  ەكونوميكالىق دامۋ ساتىسىنا كوشۋدەگى ورنى وتە ماڭىزدى ەكەنىن قازىرگى ۋاقىتتا الەمدىك-ەكونوميكالىق ساراپتاما مويىنداپ وتىر.

ەلوردا الماتىدان استاناعا اۋىستىرىلعان 1997 جىلدان 2006 جىلعا دەيىنگى, ياعني قۇرمەتتى ەڭبەك دەمالىسىنا شىققانعا دەيىنگى ۋاقىتتا باتەكەڭ پارلامەنت ءماجىلىسى اپپاراتىنداعى جۇمىسىن ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە جانە ازاماتتىق اۆياتسيا اكادەمياسىندا عىلىمي-پەداگوگيكالىق قىزمەتتەرمەن شەبەر ۇشتاستىرا جۇرگىزدى. بۇگىنگى كۇندەرى ول استانا قالاسىنداعى ەكونوميكا, قارجى جانە حالىقارالىق ساۋدا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى قىزمەتى اياسىندا ەلىمىزدىڭ قارجى جۇيەسىنە ماماندار دايىنداۋدا ءوزىنىڭ ەڭبەكتەگى مول تاجريبەسىن, جوعارى دارەجەدەگى كاسىبي تەوريالىق ءبىلىمىن كەڭىنەن  ءارى ناتيجەلى پايدالانىپ كەلەدى.

باتەكەڭنىڭ عىلىمي جۇمىستارى ەكونوميكالىق تەوريا سالاسىنا, نارىقتىق ەكونوميكادا قارجىلىق مەحانيزمدەردى جانە ادام كاپيتالىن ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەلەرىنە ارنالعان. ول وسى سالاعا ارناپ ەكى وقۋ قۇرالىن شىعاردى, ينۆەستيتسيالار جونىندەگى پاندەر بويىنشا وقۋ-ادىستەمەلىك كىتاپتار جازدى, ولار وقۋ پروتسەسىندە پايدالانىلىپ ءجۇر.

مەرعاليەۆ باتىرحان قاجىاكبارۇلى قازاق­ستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك قىزمەتىنىڭ جانە قازاقستان جوعارى مەكتەبىنىڭ ەڭبەك اردا­گەرى, ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى, قازاق­ستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسى­نىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى. سونىمەن قاتار كسرو مەدالدارىنىڭ جانە «كسرو جوعارى مەكتە­بىن­دەگى ۇزدىك جۇمىسى ءۇشىن» بەلگىسىنىڭ يەگەرى.

جوعارىدا ءبىز ماقالامىزعا سابىرلى, قايسار, مەيىربان دەپ ايدار تاقتىق. باتەكەڭنىڭ سابىر­لىلىعى مەن قايسارلىعىنا كوز جەتكىزگەندەي بولدىق. ال ەندى, اعامىزدىڭ بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتامايتىن, ادامگەرشىلىككە, مەيىرباندىققا تولى كىسىلىك كەلبەتىن باتەكەڭمەن ارالاس-قۇرالاس ادامداردىڭ ءبارى بىلەدى. سابىرلىلىعى مەن قايسارلىعىنىڭ ارقاسىندا ءومىر جولىندا كەزدەسكەن كەدەرگىلەر مەن قيىندىقتاردى ەڭسەرىپ, ۇل-قىزدارىن قاناتتىعا قاقتىرماي, تۇمسىقتىعا شوقىتتىرماي ادام قاتارىنا قوسىپ, ءبارىنىڭ جوعارى ءبىلىمدى مامان بولۋىنا جاعداي جاساعان, بۇگىندە جەتپىستىڭ بەسەۋىنە تابان تىرەگەن باتەكەڭ – قوس-قوستان نەمەرە ءسۇيىپ وتىرعان باقىتتى اتا. قادىرلى اعامىزعا ءبىز دە ءومىر كوشىندەگى باعىڭىز ىلايىم ورتايماسىن دەمەكپىز.

ورىنبەك جولدىباي,

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى