ۇستاز – ۇلى ماماندىق.
«ءبىر ءارىپ ۇيرەتكەنگە قىرىق كۇن قىزمەت ەت».
كەمەل مۇعالىم – كەلەشەك كەپىلى…
مۇنداي يگى جولداردى تىزبەكتەي بەرسە جاراسادى دا, تاۋسىلمايدى دا. ساۋلە تۋرالى ايتارىمىز دا وسىعان سايادى.ورتا بويلى, سارى ءوڭدى وقىتۋشىنى ۋنيۆەرسيتەت دالىزىنەن كورە قالعان ستۋدەنتتەردىڭ ەلجىرەي قالمايتىنى كەمدە-كەم. ەلۋ مينوتتىك ساباعىن تاپجىلماي تىڭداپ, ساناسىنا توقۋعا اسىققان تالايى. سول ساۋلە تاپانوۆا الپىستىڭ اسقارىنا شىعىپ, تاعى ءبىر اسۋدى ارتقا تاستادى.
ەلورداداعى ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتى ءباسپاسوز جانە باسپا ءىسى كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى ساۋلە ەسەمبەكقىزى, راسى كەرەك, بۇگىنگە دەيىن تالاي ءارىپتەسىمىزدى قاناتتاندىردى. سونىسىمەن بىزگە جۇعىمدى, ەلگە سىيلى. ءوزى ايتپاقشى, قانداي كۇن تۋعاندا دا ماماندىعىنا ادالدىق تانىتتى, ءباز-باياعى نىق جاۋاپكەرشىلىگىن جوعالتپادى, كەمشىلىكتەرگە جول بەرمەدى. قاراعاندى وڭىرىندەگى جاڭارقا اۋدانىنا قاراستى ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى مەكتەپتە وقىدى. بالا كەزىنەن-اق ادەبيەتكە بەيىم بولىپتى. «شاعىن اڭگىمە, كۇندەلىك جازاتىنىم بار ەدى,-دەيدى. – توعىزىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەنىمىزدە مەكتەپكە ەركىن ەگەمبەرلين دەگەن جاس مۇعالىم جىگىت كەلدى. ءبىزدىڭ ونەرگە, ادەبيەتكە, شىعارماشىلىق جۇمىستارعا قىزىعۋشىلىعىمىزدى وياتىپ, باۋلىعان كىسى سول. بۇگىنگە دەيىن ەركىن ۇستازىما العىس ايتامىن. سىنىپتاعى بارلىعىمىزدىڭ باعدارشامىمىز ەدى ول». وقىتۋشىنىڭ سول كەزدەگى ۇستازى: «ساۋلە, سەنىڭ جۋرناليستيكاعا بەيىمىڭ بار ەكەن. ءتىلىڭدەگى ءسوز كەستەسى, اداممەن قارىم-قاتىناسىڭ, مادەنيەتىڭ سەنى وسى سالانىڭ مىقتى مامانى ەتەتىنىنە كۇمانىم جوق» دەگەن ەكەن. العىر بالا سونى مىقتاپ ءتۇيىپ الىپتى عوي كەۋدەسىنە. سودان كەيىن, اتتەستاتىن العان كۇنى ارمانىن ارقالاپ, ەۆنەي بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە قۇجاتتارىن تاپسىرادى. ول ۋاقىتتا جۋرناليستيكا تەك الماتىداعى قازمۋ-دا عانا بار. «شەتىنە ىلىكسەم, ءتۇبى بەيىمدەلەرمىن جۋرناليستيكاعا…» دەپ ويلادى.
ماقساتتىڭ ۇدەسىنەن شىقتى, 1974 جىلى جوعارى وقۋ ورنىن ابىرويمەن ءتامامدادى. ەڭبەك جولىن سول كەزدەگى جەزقازعان وبلىسىنداعى «جەزقازعان تۋى» گازەتىندە ادەبي قىزمەتكەرلىكتەن باستادى. اراعا جىل سالىپ جەزقازعان پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى اشىلدى. وبكومنىڭ جولداماسىمەن ءبىلىم وشاعىنا جاس مامان بولىپ قابىلداندى. «مىنە, سودان باستالعان ەڭبەك جولىم قىرىق جىلعا ۇلاسىپ بارادى. تەك جوعارى وقۋ ورىندارىندا ماماندار دايارلاۋمەن كەلەمىن. العاشقى جىلدارى جاڭا ينستيتۋتتىڭ شارۋاسى دا شاش ەتەكتەن ەدى, تەك ساباق بەرۋمەن عانا شەكتەلگەن جوقپىز, قوعامدىق جۇمىستارعا دا بەلسەنە ارالاستىق» دەيدى ساۋلە ەسەمبەكقىزى. جاس مامان بولسا دا, جىگەرلىلىگىمەن, بىلىكتىلىگىمەن, ساۋاتتىلىعىمەن باسشىلىقتىڭ كوزىنە تۇسكەن ول اۋداندارعا بارىپ ءدارىس وقىدى, مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ جيىندارىندا باياندامالار جاسادى. سونداي جۇمىستار جاس ۇستازدى ماماندىعىنا شىڭداي ءتۇستى, شىنىقتىرا بەردى. سول كەزدەگى قاتال ءتارتىپ ەكەن عوي, ساۋلەنىڭ تولقىنىن ادالدىققا, جاۋاپكەرشىلىككە, ادامگەرشىلىككە تاربيەلەگەن.
اڭگىمە اراسىندا پروفەسسور «قازاق باسىلىمدارىنداعى ايەلدەر بەينەسى» اتتى ستۋدەنتتەر ءۇشىن تاپتىرمايتىن ەڭبەگىن ۇسىندى. بۇل تاقىرىپتى جازۋىنا كورنەكتى ادەبيەتتانۋشى عالىم, جازۋشى رىمعالي نۇرعالي سەبەپكەر بولعان كورىنەدى. «جەزقازعان پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىن اتقارعان ەدىم. سوندا جۇرگەنىمدە عىلىممەن دە اينالىستىم. عىلىمي جەتەكشىم – رىمعالي نۇرعالي. «قايتا ورالعان ەسىمدەردىڭ» شىعارمالارىمەن ەندى تانىسىپ جاتقانىمىزدا ماعان مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ «باقىتسىز جامالىنان» باستاپ, ءبىر ۇلكەن عىلىمي ەڭبەكپەن اينالىسۋ كەرەكتىگىن ايتتى عالىم. ىلە-شالا كەلىسىمىممەن «العاشقى قازاق روماندارىنداعى ايەلدەر وبرازىنىڭ جاسالۋ ەۆوليۋتسياسى» تاقىرىبىن كانديداتتىق تاقىرىپ ەتىپ بەكىتىپ بەردى…
كەز كەلگەن سالادان جازا بەرۋگە بولادى عوي. بىراق, جانىڭا جاقىن, جۇرەگىڭ قالاعان, تاڭداپ العان تاقىرىبىڭنىڭ اياسىندا جۇمىس ىستەۋ – وتە ءلاززاتى ءھام راحات ەمەس پە؟ كەيىن «قازاق روماندارىنداعى عاشىقتىق سارىنى» دەگەن دوكتورلىق ديسەرتاتسيا قورعادىم. مۇنىڭ ءبارى دە ايەلدەر, قىز-كەلىنشەكتەر توڭىرەگىندە بولاتىن» دەپ كەيىنگە ءبىر كوز سالدى ساۋلە ەسەمبەكقىزى.
ەڭبەك جولىن جۋرناليستيكادان باستاپ, ۇزاق جىلدار ادەبيەت پانىنەن ساباق بەرىپ, سوڭعى ءتورت جىلدا جۋرناليستكاعا قايتا ورالعان ونىڭ كەۋدەسىندە ءبارىبىر ماماندىعىنا دەگەن شەكسىز ماحاببات بار. جەزقازعانداعى وقۋ ورنىندا ءوزى باس بولىپ, ءتيىستى مەكەمەلەردىڭ تابالدىرىعىن توزدىرىپ ءجۇرىپ اشتىرعان ادەبيەت جانە جۋرناليستيكا كافەدراسى سوڭعى ءسوزىمىزدىڭ ايقىن دالەلى.
ول قازىر ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ادەبيەتى تاريحىنىنان, شەشەندىك ونەر جانە جۋرناليستيكادان, باق-تىڭ ءتىلى مەن ستيلىنەن, جۋرناليستيكا پاندەرىن وقىتۋ ادىستەمەسىنەن, باسپالاردى ادەبي رەداكتسيالاۋدان دا لەكتسيا وقيدى, ساباق بەرەدى. بارلىعى دا – بولاشاق ءارىپتەستەرىمىزگە وتە قاجەت دەگەن پاندەر. سوندىقتان بولار, ەڭ باستىسى جۋرناليست ساۋاتتى بولۋ كەرەك, ۇلكەن ادەبي «باگاجى» بولۋى ءتيىس دەپ وتىرادى. «بۇرىنعىلار, ءبىزدىڭ كەزىمىزدەگى جاستار كوپ وقيتىن, كوپ ىزدەنەتىن. ال, قازىرگىلەر دايىن ءنارسەگە ۇمتىلادى. سونىڭ ناتيجەسى عوي, بۇگىنگىلەردىڭ اناليتيكالىق تالداۋدا, وزىندىك وي-پىكىرلەرىن تۇيىندەۋدە قينالاتىنى. كوپ ىزدەنۋ كەرەك جاستارعا. ولاردا وقۋ بار, توقۋ جوق» دەيدى ۇزاق جىل ۇستاز بولعان ساۋلە ەسەمبەكقىزى.
ءيا, الپىس – از عۇمىر ەمەس. الپىسقا كەلىپ, اقىلىڭ كەمەلىنە كەلمەسە, سول سىن! ساۋلە ەسەنبەكقىزىنىڭ ايتقاندارىنان اسىل اعانىڭ, بايىپتى, ءبىلىمدى اپانىڭ ءسوزىن كورەمىز. جانە ءبارىن جازا بەرىپ تە تاۋىسا الماسىمىز انىق.
سوڭعى شىلدە ايىندا انگلياعا, ۇلىبريتانياعا كونفەرەنتسياعا بارىپ كەلدى. ول جاقتان دا تۇيگەنى, بىلگەنى مول. ەندى وسى وقۋ جىلىندا شاماسى كەلگەنشە ستۋدەنتتەرىنە ۇيرەتپەك, مايىن تامىزىپ اڭگىمەلەمەك.
ساۋلە تاپانوۆانىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن جازعان وقۋ قۇرالدارى, مونوگرافيالارى, جيناقتارى جەتەرلىك: «قازاق ادەبيەتىندەگى اقتاڭداقتار», «رەاليستىك وبراز جاساۋداعى ىزدەنىستەر», «پسيحولوگيالىق روماندارداعى ماحاببات تاقىرىبى», «قازىرگى قازاق ادەبيەتى», «مەكتەپ وقۋشىلارىنا شەشەندىك ونەر ساباعىن وقىتۋ», «شاكارىم شىعارمالارىن وقىتۋ», «كىشىتاۋ كەلبەتى», «تۋعان جەر تۇنعان شەجىرە»… ءبارى دە كەرەك, ءبارى دە تاپتىرمايدى, ءبارى دە تاعىلىمدى. وسىنداي ەڭبەكتەرىنىڭ باعالانعانىنان عوي, ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى, قۇرمەتتى قىزمەتكەرى, قازاقستاننىڭ پەداگوگيكا عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى بولعانى.
شاكىرتتەرىنە ءبىلىم ءنارىن ەگىپ, اينالاسىنا شۋاعىن شاشىپ جۇرەتىن ساۋلەنى نەگە ساۋلەلى ساۋلە دەمەسكە؟.. ول – ساۋلەلى ساۋلە. ابايدىڭ ءوزى «ساۋلەڭ بولسا كەۋدەڭدە…» دەمەپ پە ەدى؟!
اسحات رايقۇل
