استانادا جىل سايىن قازاق مۋزىكاسىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ, مادەنيەتىمىزدى بايىتقان كومپوزيتورلاردىڭ شىعارماشىلىعىنا ارناپ كونتسەرت وتكىزۋ قالىپتاسقان داستۇرگە اينالدى. قالا كۇنى مەرەكەسىنىڭ اياسىندا استانا اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن بىرنەشە جىلدار كولەمىندە ۇيىمداستىرىلىپ كەلە جاتقان كەشتەردە وتاندىق مۋزىكا مايتالماندارىنىڭ ەسىمدەرى ەسكەرىلىپ, اتتارى اسقاقتاۋدا.
كومپوزيتورلار كەشى جالعاسادى
بۇرناعى جىلى قازاق ءۆالسىنىڭ كورولى ءشامشى قالداياقوۆتىڭ تۋىندىلارىنان تۇزىلگەن «ءانىم سەن ەدىڭ» كونتسەرتى ۇيىمداستىرىلدى. بىلتىر امبەباپ كومپوزيتور نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ 90 جىلدىعىنا وراي «جۇرەگىم مەنىڭ» كەشى ءوتتى. ال بيىل كونگرەسس-حولدا وتكەن عاسىردا رۋحتى اندەرىمەن قاتار نەبىر عاجاپ ليريكالىق تۋىندىلاردى تۋدىرعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى سەيدوللا بايتەرەكوۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان «جان دوسىم» كونتسەرتى وتەدى.
«ءاليا» قۇدىرەتتى ءان
سەيدوللا بايتەرەكوۆتىڭ ەسىمى اتالعاندا, كوپشىلىك ونىڭ اتاقتى «ءاليا» ءانىن شىرقاي جونەلەتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. 1977 جىلى بولگاريادا وتكەن «التىن ورفەي» فەستيۆالىندە روزا رىمباەۆانىڭ باعىن جاندىرعان بۇل تۋىندى ارادا قىرىق جىلعا جۋىق ۋاقىت وتسە دە, ءوز بيىگىنەن تۇسپەي كەلەدى. بۇگىنگى زاماندا دا وسى ءان ايتىلعان كەزدە تالاي ادامنىڭ جۇرەگى تەبىرەنەدى. اسىرەسە, ۇلى جەڭىس كۇنى مەرەكەسى كەزىندە اتالمىش شىعارما ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىندە ورىندالادى دەپ ايتساق, قاتەلەسە قويماسپىز. كومپوزيتوردىڭ ءوزى سول جەڭىستى جىلدىڭ پەرزەنتى ەكەنىن ايتا كەتەيىك.
سەيدوللا بايتەرەكوۆتىڭ جالپاق جۇرتقا تانىلۋىنا, روزا رىمباەۆانىڭ ونەر كوگىنە سامعاۋىنا جول اشقان ءاننىڭ جازىلۋ تاريحىن كومپوزيتوردىڭ ءوزى كوزى تىرىسىندە ايتىپ كەتكەن ەكەن. سوندا ءبىر كۇردەلى اۋەن جانىن باۋراعانىن, ونى ۇزاق تولعاتىپ, باستاپقىدا ىڭىلداپ قانا جۇرگەنىن, اقىن باكىر ءتاجىباەۆتىڭ جىر جيناعى قولىنا تۇسكەن سوڭ باتىر قىزعا ارنالعان ولەڭگە ەرەكشە نازارى اۋىپ, ءوزى شىعارعان اۋەنگە سالعاندا قۇيىپ قويعانداي ءدال كەلگەنى ايتىلعان. بۇل ءان ارناۋ ەمەس, جوقتاۋ ەكەنىنە, قارشاداي قىزدىڭ ەرلىگىن ۇلىقتاۋ, ەل جادىندا قالدىرۋ ماقساتىندا جازىلعانىنا دا كومپوزيتور نازار اۋدارعان.
كومپوزيتوردىڭ ويعا العان ماقساتىن روزا رىمباەۆا ارتىعىمەن ورىندادى. حالىقارالىق بايقاۋدا ايتىپ, ءاليا مولداعۇلوۆانىڭ دا, ءوزىنىڭ دە اتىن اسقاقتاتتى. سول جولى بۇل ءان الىپ وداقتاعى ەڭ ۇزدىك جىل اندەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تانىلىپ, ماسكەۋدەگى «پەسنيا گودا» فەستيۆالىندە دە شىرقالدى.
قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى نۇرلان ونەرباەۆ: «قارا شاڭىراق م.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىندا «تاستاما وتىڭدى پرومەتەي» سپەكتاكلى قويىلىپ, سەيدوللا بايتەرەكوۆ ونىڭ مۋزىكاسىن جازدى. شىعارمادا باس كەيىپكەر پرومەتەيدىڭ ايتاتىن ءانى بولاتىن. ول ءان مەنىڭ داۋىسىمەن جازىلدى. سپەكتاكلدىڭ پرەمەراسى وتكەننەن كەيىن كومپوزيتور سپەكتاكلدەگى اندەردى ەكى داۋىسقا جازىپ شىعىپ, روزا رىمباەۆا ەكەۋىمىزگە ۇسىندى. ءبىز ونى كۇيتاباققا جازدىق. سول ۋاقىتتا سەيدوللا بايتەرەكوۆتىڭ جەكە كۇيتاباعى شىعايىن دەپ وتىرعان. سول اندەردىڭ اراسىندا «اق تىلەك» تە بولدى. بۇل ءاندى سپەكتاكلدە اكتريسا باقىت ايتوۆا ەكەۋىمىز ورىنداپ, تۇساۋىن كەستىك.
قۋانىشتان تۋعان «كىشكەنتاي»
جالپى العاندا سەيدوللا ءبايتەرەكوۆ اندەرمەن قاتار سيمفونيالىق وركەسترگە, حورعا, كينوفيلمدەرگە, درامالىق قويىلىمدارعا ارناپ تۋىندىلارىن جازدى. اسىرەسە, ونىڭ «كىشكەنتاي» اتالاتىن كومپوزيتسياسى سازسىرناي ۇنىمەن قۇلپىرادى. وسى شىعارمانى تالاي وركەسترلەردىڭ رەپەرتۋارىنان ەستىپ ءجۇرمىز. تىڭداعان ادامنىڭ جۇرەگىن جادىراتاتىن, ارىلماس اسەرگە بولەيتىن كومپوزيتسيانى كومپوزيتور اكە اتانعاندا شىعارعان دەگەن ءسوز بار.
ءسوز رەتى كەلگەندە ونىڭ ارتىندا سانجار مەن دانيار ەسىمدى ەكى ۇلى قالعانىن ايتا كەتەيىك. پ.چايكوۆسكي اتىنداعى ءماسكەۋ مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىندا ءبىلىم العان سانجار بايتەرەكوۆ اكە جولىن قۋىپ, تالانتتى كومپوزيتور رەتىندە تانىلدى. ءسوزى رەتى كەلگەندە ونىڭ ارتىندا سانجار مەن دانيار اتتى ەكى ۇلى قالعانىن ايتا كەتەيىك.
پ.چايكوۆسكي اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىندا ءبىلىم العان سانجار بايتەرەكوۆ اكە جولىن قۋىپ, تالانتتى كومپوزيتور رەتىندە تانىلدى.
«تۇركىستاندى» «سارىارقا» تۋدىردى
سەيدوللا بايتەرەكوۆتىڭ شىعارماشىلىعىن ءسوز ەتكەندە, كومپوزيتوردىڭ «سارىارقا» جانە «تۇركىستان» اتالاتىن وتانشىلدىق رۋحتاعى سازدى اندەرى تۋرالى ايتپاي كەتۋگە بولماس. كوپشىلىككە تانىمال ءانشى باعدات سامەدينوۆا ارقىلى جەتكەن العاشقى تۋىندىنى كومپوزيتور بەلگىلى اقىن ءشومىشباي ساريەۆپەن بىرلەستىكتە جازدى. تاعى ءبىر ارقالى اقىن سەرىك تۇرعىنبەكۇلى سوندا: «سەيدوللا, ءشومىشباي ەكەۋىڭ دە وڭتۇستىك وڭىردە تۋعانسىندار. سارىارقا تۋرالى مىناداي عاجاپ ءاندى قالاي جازىپ ءجۇرسىڭدەر؟» دەپ سۇراق قويعانى دا بار. سەرىك اقىن بۇعان دەيىن تاعى ءبىر كورنەكتى كومپوزيتور اسەت بەيسەۋوۆپەن بىرگە ءان جازىپ جۇرگەن ەدى. اقىننىڭ بۇل ءسوزىن كومپوزيتوردىڭ تالانتىن قاپىسىز مويىنداۋى دەپ قابىلداۋعا بولادى. بۇدان كەيىن سەيدوللا بايتەرەكوۆ اقىنعا بىرگە ءان جازۋعا قولقا سالادى. «تۇركىستان» ءانى وسىلايشا دۇنيەگە كەلەدى. ياعني, «ءتۇركىستاندى» «سارىارقا» تۋدىردى دەپ سەنىممەن ايتا الامىز.
ماڭگىلىك مۇرا
كومپوزيتوردىڭ ليريكالىق اندەرى تۋرالى ايتقاندا, «اق تىلەك», «جاڭبىرلى ءتۇن», «كۇنگە تابىنۋ», «جان دوسىم», «كۇندەر مەن جىلدار», «ءبىر بولايىق» تۋىندىلارى سازى دا, نازى دا ءبىر بولەك اندەر. اسىرەسە, كەزىندە ەرمەك سەركەباەۆتىڭ رەپەرتۋارىنان بەرىك ورىن العان «دوس تۋرالى جىر» ءانى – كىرشىكسىز, ادال دوستىققا قويىلعان ەسكەرتكىش ىسپەتتەس شىعارما. كەيىننەن بۇل ءاندى «جىگىتتەر» توبى رەپەرتۋارىنا قوستى. ال, «اق تىلەك» ءانى وسى كۇنگى جاس ۇرپاقتىڭ دا جۇرەك قىلىن شەرتىپ كەلەدى. بۇل ءاندى توقتار سەرىكوۆ پەن بەيبىت سەيدۋاليەۆانىڭ دۋەتى تاماشا جاڭعىرتتى.
قازىر اتالمىش تۋىندىنى جاس ءانشى ءالي وقاپوۆتىڭ ورىنداۋىندا ەستىپ قالىپ ءجۇرمىز. «ءبىر بولايىق» انىنە تۇسىرىلگەن بەينەكليپپەن بىرنەشە جىل بۇرىن جاس ءانشى ءساليا تەمىراليەۆانىڭ جارق ەتكەنى بار. اتالمىش مىسالدار جاقسى شىعارمانىڭ ولمەيتىنىن, قانشا ۋاقىت وتسە دە ەسكىرمەيتىنىن, ۇرپاققا ماڭگىلىك مۇرا بولىپ قالا بەرەتىنىن كورسەتەدى.
استانادا وتەتىن كەشتە كومپوزيتوردىڭ وسىنداي ولمەس تۋىندىلارى شىرقالادى. اعا, ورتا جانە جاس بۋىن انشىلەردىڭ باسىن قوساتىن كونتسەرتكە روزا رىمباەۆا, باعدات سامەدينوۆا, «جەتىگەن» توبى, جەڭىس ىسقاقوۆا, باقىت شاداەۆا, سۇندەت بايعوجين, ءالي وقاپوۆ, ايگەرىم قالاۋباەۆا, سەرىك يبراگيموۆ, «ۆيدمەن» توبى, سونداي-اق, «ءلۇپىل» دۋەتى قاتىسادى. انشىلەر ساحنا تورىندە ەسترادالىق-سيمفونيالىق وركەستردىڭ, حوردىڭ, بالالار ءانسامبلىنىڭ جانە قالالىق بي ۇجىمدارىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ونەر كورسەتەدى.
امانعالي قالجانوۆ
