سوڭعى اپتالاردا شارىقتاپ كەتكەن كەيبىر ازىق-تۇلىك تۇرلەرىنىڭ باعاسى بىرتە-بىرتە ءوزىنىڭ بۇرىنعى قالپىنا كەلگەلى جاتقان سياقتى. اسىرەسە, كوكونىستىڭ, سونىڭ ىشىندە كارتوپتىڭ بىرنەشە ەسە قىمباتتاعانى حالىقتىڭ قالتاسىنا قاتتى سەزىلدى. مۇنداي جاعداي استانادا عانا ەمەس, ەلىمىزدىڭ بىرنەشە ايماعىندا قاتار بايقالدى.
الەۋمەتتىك جەلىدەگى جۇرتتىڭ اڭگىمەسى دە كارتوپ بولىپ كەتتى. ماسەلەن, قاراعاندىداعى مارعۇلان ءۋالي دوسىمىز «كۇزگە دەيىن «جاركوە» جەمەيتىن سياقتىمىز» دەپ ازىلدەدى. الماتىداعى ەرىك راحىم ارىپتەسىمىز «نارىنقولعا كەلىڭىزدەر, جاقسى, ارزان كارتوشكا بار» دەپ جار سالدى. استانادا وتىرىپ, الاتاۋدىڭ باۋرايىنا كارتوپ ءۇشىن ساپار شەگەتىن جايىمىز جوق, بىزگە ەلوردادا ارزانداۋ الاتىن جەر كەرەك.
ءوزىمىز تۇراتىن ءۇي جاقتا كارتوپ ارزان دەگەندە 300 تەڭگەدەن ساتىلۋدا. شىنى كەرەك, مۇنى قىمباتسىندىق. باسقا جەردە دە باعانىڭ وڭعانى شامالى شىعار دەپ, بىردەن «شاپاعات» بازارىنا تارتتىق. بۇل كوممۋنالدىق بازار بولعاننان كەيىن, ازىق-تۇلىك حالىققا ارزانداتىلىپ ساتىلادى. بيىل اكەلىنگەن كارتوپتىڭ كەلىسى – 250-260 تەڭگە, ال بىلتىرعىسى 230 تەڭگەدەن ساتىلۋدا ەكەن.
الايدا كەرەگىمىزدى ساتىپ الماس بۇرىن باعانىڭ نەگە وسكەنىن بىلگىمىز كەلدى. سودان بازار اكىمشىلىگىنە بارىپ, ءبىراۋىز تىلدەستىك.
«كوبىسى باعانىڭ وسكەنىن «ەكسپو» كورمەسىنىڭ وتۋىمەن بايلانىستىرىپ وتىر. مۇلدە ولاي ەمەس. نەگىزى, ءار جىلدىڭ وسى مەزگىلىندە بۇل – قايتالاناتىن جاعداي, ياعني قالادا باعا كوتەرىلەدى. ونىڭ سەبەبى, قامبادا بىلتىردان قالعان كوكونىستىڭ ءتۇبى كورىنىپ, وڭتۇستىكتەن بيىلعى ءونىمنىڭ كوپتەپ جەتۋىن كۇتۋگە تۋرا كەلەدى. اسىرەسە, بۇل جاعداي ماۋسىم ايىندا بايقالادى. بىراق وسى ايدىڭ اياعىندا باعا ءبىرشاما ءتۇسۋى ءتيىس. قازىردىڭ وزىندە باعا تۇراقتالۋدا» دەيدى بازار اكىمشىسى ايىم جۇماشەۆا.
ونىڭ ايتۋىنشا, كوكونىس «شاپاعاتقا» «شارىن» بازارىنان جەتكىزىلىپ, ساتىلادى. «باعانى ءوزىمىز قويامىز. ساۋدا ورنىن جالعا العاندار «شارىننان» كوتەرمە باعامەن بەلگىلى ءبىر تاۋار ءتۇرىن ساتىپ السا, بىزدە سول باعاعا 10 پايىز عانا قوسا الادى. ول ءۇشىن باقىلاۋشىلارىمىز دا كۇندە تاڭەرتەڭ «شارىن» بازارىنداعى باعانى كورىپ قايتادى. جالعا الۋشىلار بىزگە كونبەي, باعانى كوتەرەتىن بولسا, جازالانادى. ءتيىستى شارتتاردى بۇزعانى ءۇشىن ولاردىڭ قولىنا حات تاپسىرىلادى. ال جىلدىڭ اياعىندا وسىنداي حاتتى كوپ العاندارمەن ءارى قاراي جۇمىس ىستەيمىز بە, جوق پا, شەشەمىز» دەيدى ول.
ءاليا ەسىمدى كوكونىس ساتۋشىمەن ءبىراۋىز سويلەسكەنىمىزدە, ول تاۋاردى جۇبايى «شارىننان» اكەلەتىنىن, اكىمشى ايتقانداي, 10 پايىزدان ارتىق قوسپايتىنىن جەتكىزدى. «قويعان باعامىز ءوزىمىز ازىق-تۇلىكتى ساتىپ العان باعاعا تىكەلەي تاۋەلدى. ماسەلەن, كەشە پيازدى 170 تەڭگەگە ساتتىق. بۇگىن ونىڭ كوتەرمە باعاسىنىڭ ءوزى 175-180 تەڭگە بولىپ تۇر. كەشە, مىسالى, كارتوپتى 280 تەڭگەدەن ساتۋعا ءماجبۇر بولدىق. ال بۇگىن كوتەرمە باعا ارزانداعاننان كەيىن ءبىز دە ونى 260 تەڭگەگە تۇسىردىك. ياعني,
استانا قالاسى اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى ريزاگۇل ءمۇسىلىموۆا قالادا كارتوپ ءبىرشاما ارزانداعانىن جەتكىزدى. «قالانىڭ كوكونىس پاۆيلوندارىندا كارتوپتىڭ ورتاشا باعاسى 30-40 تەڭگەگە ءتۇستى. ماسەلەن, 2-3 كۇن بۇرىن عانا ونىڭ كوتەرمە باعاسى 250 تەڭگە بولسا, قازىر 210 تەڭگەنىڭ ماڭايىندا. بۇدان بىلاي دا باعا تۇسپەسە, وسپەيدى. ال كۇزگە قاراي بىرنەشە ەسە ارزاندايدى»
دەيدى ول
«شارىندا» باعا تۇسسە, ءبىز دە تۇسىرەمىز» دەيدى ساتۋشى.
«قازاگروماركەتينگ» اق ساراپتامالىق زەرتتەۋلەر دەپارتامەنتىنىڭ باس مەنەدجەرى ابەن بايتوكوۆتىڭ سوزىنشە, «شارىن» بازارىندا كارتوپتىڭ بىلتىرعى قورى تاۋسىلۋعا جاقىن. ال بيىلعى ءونىم بىرتە-بىرتە ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىگى مەن وزبەكستاننان جەتكىزىلۋدە. «شارىندا» بىلتىرعى ءسابىز دە تۇگەسىلىپ كەلەدى. وسى جىلعى ءونىم اكەلىنبەگەندىكتەن ونىڭ باعاسى ءوستى.
كەرىسىنشە, بىلتىرعى پياز باياعىدا تاۋسىلعان. بازاردا ساتىلىپ جاتقانى – ونىڭ بيىلعى ءونىمى. قىرىققابات تا سولاي, سوندىقتان وسى ەكەۋى قىمباتتادى. ماماننىڭ ايتۋىنشا, بازاردا قىزىلشانىڭ باعاسى عانا وزگەرگەن جوق. جەمىسكە كەلسەك, المانىڭ باعاسى تۇسە باستاپتى. سونداي-اق, قاۋىن مەن قاربىز دا «شارىنعا» جەتىپتى.
استانا قالاسى اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى ريزاگۇل ءمۇسىلىموۆا قالادا كارتوپ ءبىرشاما ارزانداعانىن جەتكىزدى. «قالانىڭ كوكونىس پاۆيلوندارىندا كارتوپتىڭ ورتاشا باعاسى 30-40 تەڭگەگە ءتۇستى. ماسەلەن, 2-3 كۇن بۇرىن عانا ونىڭ كوتەرمە باعاسى 250 تەڭگە بولسا, قازىر 210 تەڭگەنىڭ ماڭايىندا. بۇدان بىلاي دا باعا تۇسپەسە, وسپەيدى. ال كۇزگە قاراي بىرنەشە ەسە ارزاندايدى» دەيدى ول.
ال «شاپاعاتتى» ارالاعاندا قىرىققابات 250 تەڭگەدەن, قىزىلشا 170-180 تەڭگەدەن, جۋىلماعان ءسابىز 200-دەن, جۋىلعانى 175 تەڭگەدەن, پياز 190 تەڭگەدەن, ەسكى كارتوپ 230 تەڭگەدەن ساۋدالانىپ جاتقانىن كوردىك.
ەتتىڭ باعاسىن دا شولىپ قايتتىق. جىلقى ەتى 1600 تەڭگەدەن, سيىر ەتى 1300-1350 تەڭگەدەن, قوي ەتى 1500 تەڭگەدەن ساۋدالانىپ جاتىر ەكەن.
ءار سەنبى-جەكسەنبى سايىن قالادا وڭىرلەردىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جارمەڭكەسى ءوتىپ كەلە جاتقانىنان دا جۇرت حاباردار بولۋى كەرەك. الايدا وعان ازىق-تۇلىك از جەتكىزىلىپ جۇرگەنىن كورىپ ءجۇرمىز. كوبىنەسە رەسمي حابارلانعان كولەمگە جەتپەي جاتادى. جەمىس-كوكونىستىڭ ءبارى ءپىسىپ, مال سەمىرگەننەن كەيىن جاعداي جاقساراتىن شىعار دەپ توپشىلاپ وتىرمىز.
ال 17-18 ماۋسىم كۇندەرى «قازاقستان» سپورت سارايىنىڭ اۆتوتۇراق الاڭىندا كەزەكتى اۋىل شارۋاشىلىعى ءجارمەڭكەسى وتەدى. بۇل جولى اتىراۋ, الماتى, اقتوبە وبلىستارى 3 مىڭ توننادان استام اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمدەرىن كوپشىلىككە ۇسىنباق.
ءۇش وبلىستىڭ وكىلدەرى كوكونىس, ەت, ءسۇت, بالىق, شۇجىق ونىمدەرى, سۇيىق ماي جانە وزگە دە كوپتەگەن تاۋارلاردى ەلوردا تۇرعىندارىنا ارزان باعامەن ساۋدالايدى دەپ ايتىلدى. جارمەڭكەگە 151 وتاندىق اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ءوندىرۋشى قاتىسادى. سونىمەن قاتار, قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنا ءۇش وبلىستىڭ شىعارماشىلىق ونەرپازدارى كونتسەرتتىك باعدارلامالارىن ۇسىنادى.
امانعالي قالجانوۆ
